Wojciech Karpiński

---

Życiorys

Wojciech Karpiński, absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie, ukończył swoje studia w 1966 roku, specjalizując się w romanistyce na Uniwersytecie Warszawskim. Po zakończeniu studiów, zajął się filozofią oraz rozpoczął wykłady z zakresu literatury francuskiej od 1967 roku. W latach 60. nawiązał współpracę ze środowiskiem paryskiej „Kultury”, publikując od 1970 roku pod różnymi pseudonimami.

W czasie licznych wyjazdów do krajów Zachodnich, które odbywał od lat 60., miał okazję poznać distingwowanych „pisarzy zbójeckich”, w tym Aleksandra Wata, Konstantego A. Jeleńskiego, Józefa Czapskiego, Witolda Gombrowicza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Jerzego Stempowskiego oraz Czesława Miłosza. Od tego momentu rozpoczął aktywną działalność w zakresie popularyzacji oraz interpretacji ich twórczości.

W 1970 roku uzyskał stopień doktora, jednak w tym samym czasie został usunięty z Uniwersytetu Warszawskiego w związku z politycznym wyrokiem skazującym jego brata, Jakuba Karpińskiego, w tzw. sprawie taterników. W latach 1971–1973 pełnił funkcję sekretarza Komitetu Neofilologicznego Polskiej Akademii Nauk. Od 1972 do 1979 roku redagował rubrykę „Literatura francuska” w „Pamiętniku Literackim”. Natomiast w połowie lat 70. redagował w „Tygodniku Powszechnym” dział „Tematy i refleksje”. W 1974 roku stał się członkiem redakcji miesięcznika „Twórczość”. W 1975 roku podpisał List 59, protestując przeciwko zmianom w Konstytucji PRL, a także brał udział w pracach Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W 1979 roku, razem z Marcinem Królem, założył pismo „Res Publica”.

W trakcie wydarzeń Sierpnia 1980 roku, przyłączył się do apelu 64 naukowców oraz literatów, wzywającego władze komunistyczne do dialogu z protestującymi robotnikami. Od tego momentu stał się członkiem „Solidarności”. W 1981 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie US International Agency. Po ogłoszeniu stanu wojennego, znalazł się na oficjalnej liście internowanych, którą ogłoszono na łamach „Trybuny Ludu” w dniu 17 grudnia 1981 roku.

W 1982 roku prowadził zajęcia na wydziale nauk politycznych Uniwersytetu Yale i zeznawał przed Komisją Spraw Zagranicznych Senatu USA, omawiając represje w Polsce Ludowej. W latach 1982–2002 był członkiem komitetu wykonawczego Funduszu Pomocy Niezależnej Literaturze i Nauce Polskiej w Paryżu oraz należał do redakcji „Zeszytów Literackich”. Od 1982 roku osiedlił się we Francji, gdzie pracował w Centre national de la recherche scientifique oraz w École des hautes études en sciences sociales. Dodatkowo, wykładał na Uniwersytecie Teksańskim w Austin w 1990 roku oraz w New York University w latach 1994–1995.

Poniósł śmierć 18 sierpnia 2020 roku w Paryżu.

Twórczość

Wojciech Karpiński to twórca, który zadebiutował w 1964 roku tekstem na łamach „Kwartalnika Neofilologicznego”, poświęconym François de La Rochefoucauld. Po tym wydarzeniu rozpoczął publikację w wielu szanowanych czasopismach, takich jak „Kultura”, „Res Publica”, „Tygodnik Powszechny”, „Więź”, „Znak” oraz „Zeszyty Literackie”.

W maju 1970 roku w paryskiej „Kulturze” ukazał się jego pierwszy tekst, zatytułowany Zenon Mielnicki W polskich oczach. Zauważyć należy, że tekst ten został błędnie podpisany przez redakcję jako autorstwa Stefana Kisielewskiego, który wspierał Karpińskiego w dostarczeniu tego artykułu do publikacji. Karpiński oprócz własnego nazwiska, znacząco używał również pseudonimów, takich jak Jacek Salski czy Kazimierz Opaliński.

Autor niejednokrotnie był pionierem w podejmowaniu w polskiej prasie tematów dotyczących twórców z emigracji, pisząc o takich postaciach jak Gustaw Herling-Grudziński czy Konstanty A. Jeleński. Udało mu się również zrealizować wydanie tomu esejów Jerzego Stempowskiego, a także wprowadzić do obiegu literackiego esej Konstantego A. Jeleńskiego, którego pełne wydanie zrealizowano dopiero później.

W 1974 roku, wspólnie z Marcinem Królem, wydał książkę Sylwetki polityczne XIX wieku, która stała się jednym z tematów najczęściej dyskutowanych w opozycji demokratycznej w drugiej połowie lat 70. Praca ta obejmowała teksty, które wcześniej były publikowane w wersjach ocenzurowanych w „Tygodniku Powszechnym” oraz „Więzi”. Pełna edycja tej książki, pod tytułem Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku, zadebiutowała w 1997 roku.

Kolejne prace Karpińskiego obejmują takie tematy jak filozofia polityki, demokracja oraz wolność, które znaleźć można w jego tomach, m.in. Szkice o wolności (1980), Słowiański spór (1981), Cień Metternicha (1982) oraz Prywatna historia wolności (1997). W 1980 roku rozpoczął cykl książek o znanych twórcach polskiej kultury emigracyjnej, w tym o takich osobach jak Józef Czapski, Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Gustaw Herling-Grudziński, Konstanty A. Jeleński, Jerzy Stempowski oraz Aleksander Wat.

Również w książkach takich jak Książki zbójeckie (1988), Herb wygnania (1982) oraz Twarze (2012) podejmował wątek różnorodnych artystów i pisarzy, w tym także Nicola Chiaromonte, Balthusa, Rainer Fettinga, David Hockneya, Thomasa Manna, Vladimira Nabokova i Aleksandra Sołżenicyna.

W twórczości Wojciecha Karpińskiego szczególne zasługują dwie biografie artystyczne: Fajka van Gogha (1994), poświęcona malarstwu oraz duchowości Vincenta van Gogha, oraz Portret Czapskiego (1996) – książka o Józefie Czapskim, przyjacielu autora. Karpiński wielokrotnie pisał o malarzu i performerze Krzysztofie Jungu, a także przygotowywał albumy na jego temat, takie jak Krzysztof Jung: Peintures, dessins, photographies (Paryż 2017) oraz Krzysztof Jung. The Male Nude / Der männliche Akt (Berlin 2019).

W 2016 roku opublikował książkę Henryk, będącą biografią, która łączy w sobie różnorodne formy literackie, takie jak esej, reportaż czy dziennik, poświęconą Henrykowi Krzeczkowskiemu. W książce Pamięć Włoch, wydanej w 1982 roku, autor opisuje swoje pierwsze doświadczenia z Włochami, które miały miejsce podczas podróży w 1972 roku. To dzieło pierwotnie ukazywało się w odcinkach na łamach czasopisma „Twórczość”. Po przeczytaniu tych szkiców Jarosław Iwaszkiewicz stworzył wiersz Papież w Ankonie, dedykowany Karpińskiemu.

Tom ten spotkał się z uznaniem zarówno Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, jak i Pawła Hertza. W Rzymie, w czasie pracy nad książką, Wojciech Karpiński poznał Miriam Chiaromonte, wdowę po Nicoli Chiaromonte, o którym to autor później wielokrotnie pisał, tłumacząc na polski jego niepublikowane prace. Twórca kontynuował temat kultury i sztuki w kolejnych publikacjach, takich jak Amerykańskie cienie (1982) oraz Obrazy Londynu (2014).

W latach 80. powstały jego wywiady rzeki z Leszkiem Kołakowskim i Alainem Besançonem, które zostały wielokrotnie przedrukowywane przez różne wydawnictwa podziemne. W szczególności poświęcił także Leszkowi Kołakowskiemu wiele szkiców, które ukazały się w tomie Herb wygnania (1989). Ciekawym wydarzeniem było wygłoszenie laudacji na przyznanie mu europejskiej nagrody Erasmus Prize, która została opublikowana w zbiorze esejów European Liberty. Four Essays on the Occasion of the 25th Anniversary of the Erasmus Prize Foundation (Haga 1983).

Od 1982 roku, głównie współpracował z „Zeszytami Literackimi”. W jego inicjatywie, Paweł Hertz przetłumaczył oraz po raz pierwszy opublikował w Polsce zbiór szkiców autorstwa Hugo von Hofmannsthala, a także dzieło Rosja w roku 1839 autorstwa Astolphe’a de Custine.

Odznaczenia i wyróżnienia

Wojciech Karpiński, uznany twórca i publicysta, został odznaczony za swoje znaczące osiągnięcia. Wśród odznaczeń, które otrzymał, znajduje się Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski z 2012 roku. Przyznano mu to wyróżnienie w uznaniu za jego wybitne osiągnięcia w dziedzinie literatury oraz aktywność w pracy publicystycznej i wydawniczej. Karpiński przyczynił się do popularyzacji literatury, co jest podstawą tego odznaczenia.

Kolejnym ważnym odznaczeniem, które otrzymał, jest Krzyż Wolności i Solidarności z 2016 roku, który jest symbolem walki o wolność i niezależność.

Oprócz odznaczeń, Karpiński zdobył również liczne nagrody literackie, w tym:

• Nagroda Fundacji im. Kościelskich w 1975 roku,
• Ingram Merrill Award w 1977 roku,
• Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie im. Herminii Naglerowej w 1984 roku,
• Nagroda Literacka im. Zygmunta Hertza w 1989 roku,
• Nagroda Fundacji Jurzykowskiego w 1989 roku,
• Nagroda Ministra Kultury w 2004 roku,
• Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie im. Włady Majewskiej w 2013 roku.

Wszystkie te odznaczenia oraz nagrody stanowią dowód uznania dla jego pracy oraz wkładu w rozwój kultury i literatury Polskiej.

Rodzina

Wojciech Karpiński pochodzi z rodziny o bogatych tradycjach. Jest synem architekta Zbigniewa Karpińskiego i Stanisławy Zatwarnickiej, a także bratanek znanego poety Światopełka Karpińskiego.

W jego rodzinie można również znaleźć Jakuba Karpińskiego, który jest socjologiem oraz działaczem opozycji demokratycznej, oraz Marka Karpińskiego, historyka i eseisty.

Dodatkowo, Wojciech jest wnukiem Wojciecha Zatwarnickiego (1874–1948), który podczas II wojny światowej, w swoim majątku na warszawskim Czerniakowie, założył tzw. farmę chalucową. Dzięki tej działalności uratował wiele Żydów z warszawskiego getta.

Publikacje

Wojciech Karpiński jest autorem wielu znaczących dzieł, które podzielone są na kategorie książek, wywiadów, wydania obcojęzyczne, oraz prace redakcyjne.

Książki opublikowane w czasie jego kariery obejmują wiele ważnych tytułów. W 1974 roku ukazała się praca „Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku”, wspólnie z Marcinem Królem, wydanie to zostało ocenzurowane, a pełne wydanie ukazało się w 1997 roku nakładem wydawnictwa Znak. Kolejne istotne tytuły to: „Szkice o wolności” z 1980 roku, „W Central Parku” wydany w tym samym roku oraz „Słowiański spór” z 1981 roku. W 1982 roku pojawiły się dwie ważne książki: „Cień Metternicha” oraz „Pamięć Włoch”. W latach 80-tych Karpiński publikował również „Amerykańskie cienie” i „Chusteczkę imperatora” w Londynie oraz „Książki zbójeckie. Szkice o literaturze emigracyjnej”. Jego prace są rozpoznawalne i cenione również dziś.

W 1989 roku na rynku wydawniczym zagościła publikacja „Herb Wygnania”, a pięć lat później „Polska a Rosja. Z dziejów słowiańskiego sporu”. Rok 1994 przyniósł „Fajkę van Gogha” oraz „Portret Czapskiego”. Edycje z roku 1997 i 2000 wzbogaciły nas o „Prywatną historię wolności” oraz „Drzewa i ludzi”. W kolejnych latach, aż do 2021 roku, powstały takie tytuły jak „Twarze”, „Obrazy Londynu”, „Henryk”, „Szkice sekretne” oraz „120 dni Kultury”, z ostatnim wydanym przez Fundację Terytoria Książki.

Wywiady również stanowią istotny element dorobku Karpińskiego. W 1983 roku opublikował rozmowę z Leszkiem Kołakowskim oraz dialog z Alainem Besançonem. Literatura emigracyjna była ważnym tematem w jego pracach redakcyjnych. W 1974 roku zredagował „Antologię współczesnej krytyki literackiej we Francji”. Wśród prac redakcyjnych z lat późniejszych znaleźć można m.in. „Markizę de Sévigné” w 1981 roku oraz książkę Jerzego Stempowskiego, a także Konstantego Jeleńskiego, w 1990 roku.

W 2017 roku jego redakcji poddana została praca Krzysztofa Junga zatytułowana „Peintures, dessins, photographies”. Także w ostatnich latach jego prace przyniosły znaczące dokumenty i refleksje na temat wielu znakomitych postaci. Wśród tych prac można odnaleźć publikacje świadczące o życiorysach i twórczości cenionych literatów, takich jak „Wspomnienia” Zbigniewa Karpińskiego czy „Zbiegi okoliczności” Konstanty Jeleńskiego.

Wydania obcojęzyczne, które ukazały się dzięki jego twórczości, obejmują m.in. „Ces livres de grand chemin” z 1992 roku, a późniejsze wydania to „Knigi buntovni” w 1999 roku oraz „Portrait de Czapski” w 2003 roku, które podkreślają międzynarodowy zasięg jego prac.

Warto również zauważyć, że jego przedmowy i posłowia są równie istotne jak same publikacje. Od 1985 roku dostarczał tekstów, które wzbogacały kontrowersyjne dzieła takie jak „Cienie w pieczarze” Stefana Kisielewskiego czy „Dziennik 1953–1969” Witolda Gombrowicza.

Cały dorobek Wojciecha Karpińskiego jest zapisem nie tylko jego twórczości, ale i zaangażowania w nurt literacki Polski oraz emigracji. Jego dzieła są inspiracją i punktem odniesienia dla wielu badaczy i miłośników literatury. Karpiński stanowi ważny element polskiego krajobrazu literackiego i jego publikacje pozostaną w pamięci kolejnych pokoleń.

---

Oceń: Wojciech Karpiński

---