Stefan Kisielewski

---

Życiorys

Okres przedwojenny

Był synem Zygmunta Kisielewskiego oraz Salomei z rodu Szapiro, a także bratanek Jana Augusta Kisielewskiego, znanego satyryka oraz współzałożyciela kabaretu „Zielony Balonik”. Od lat 1929 do 1931 zdobywał wiedzę na kierunkach polonistyka i filozofia na Uniwersytecie Warszawskim. Dodatkowo, od 1927 roku, kształcił się w Warszawskim Konserwatorium (dziś Uniwersycie Muzycznym Fryderyka Chopina), zdobywając w latach 1934–1937 dyplomy z teorii muzyki (1934), kompozycji pod czujnym okiem Kazimierza Sikorskiego (1937), a także fortepianu, ucząc się u Jerzego Lefelda w tym samym roku. W latach 1938-1939 przebywał w Paryżu, w nadziei na naukę kompozycji pod okiem Nadii Boulanger, lecz zdołał uczestniczyć jedynie w jednej lekcji.

W czasie międzywojennym zaczynał swoją karierę jako kompozytor, krytyk oraz literat; jako jeden z pierwszych opublikował recenzje muzyczne w dwutygodniku „Echo Tygodnia” w 1932 roku. Pełnił również funkcję sekretarza redakcji „Muzyki Polskiej” od 1935 do 1937 roku, a także pracował jako publicysta i recenzent w wielu pismach muzycznych, takich jak „Pion”, „Bunt Młodych”, „Polityka” oraz „Zet”. Po powrocie z Paryża, w kwietniu 1939, objął stanowisko kierownika muzycznego Rozgłośni „Warszawa II”.

II wojna światowa

W 1939 roku brał aktywny udział w obronnej kampanii, jako żołnierz 85 Pułku Piechoty 19 Dywizji Piechoty w Nowowilejce. Po rozformowaniu jednostki, pieszo szczęśliwie wrócił do Warszawy, gdzie następnie spędził złowieszcze lata pod okupacją niemiecką. Uczył fortepianu prywatnie, a także pracował jako akompaniator w szkole gimnastycznej u Stefana Szelestowskiego oraz w popularnej kawiarni „Rio Rita” na Krakowskim Przedmieściu. W Sekcji Polskiego Radia Delegatury Rządu na Kraj był referentem audycji muzyczno-słownych. W 1942 roku związał się z Lidią Hintz, z którą w 1943 doczekał się syna, Wacław. W trakcie powstania warszawskiego pracował w radiu, a po odniesieniu rany we trzecim dniu walki, został przetransportowany z ludnością cywilną. Udało mu się jednak uciec w Skierniewicach, spędzając resztę wojny z dala od zgiełku. Niestety, w wyniku chaosu powstania, większość jego dorobku kompozytorskiego poszła w niepamięć.

Po wojnie

Po zakończeniu działań wojennych zastał go Kraków, gdzie osiedlił się z rodziną w znanym Domu Literatów przy ulicy Krupniczej 22. W 1945 roku zainicjował wydanie pisma „Ruch Muzyczny”, w którym pełnił rolę redaktora naczelnego do 1948 roku. Po jego likwidacji z powodów politycznych, a następnie reaktywowaniu, był w latach 1957–1959 członkiem zespołu redakcyjnego. W latach 1945–1949 prowadził wykłady na tematy teoretyczne w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (dziś Akademia Muzyczna w Krakowie). Po usunięciu z uczelni w 1949 roku przez władze komunistyczne, prowadził prywatne lekcje kompozycji, wśród jego uczniów znajdował się między innymi Adam Walaciński. Jednocześnie poświęcał się pracy literackiej, kompozytorskiej oraz dziennikarskiej.

W latach 1945–1989, z nielicznymi przerwami, wracał do roli publicysty i felietonisty w „Tygodniku Powszechnym” poprzez cykle takie jak Głową w ściany, Bez dogmatu, Pod włos, Łopatą do głowy, Gwoździe w mózgu i Wołanie na puszczy. W swoich tekstach używał pseudonimu „Kisiel”. W latach 1950–1953 zasiadał jako redaktor w „Przewodniku koncertowym” Filharmonii Krakowskiej, a w latach 1955–1957 był autorem radiowych Rozmów o muzyce. W latach 1956–1961 przewodniczył krakowskiemu kołu Związku Kompozytorów Polskich, a w 1961 roku osiedlił się w stolicy, na alei Jana Chrystiana Szucha 16.

Poseł na Sejm PRL

W latach 1957-1965 reprezentował jako poseł Sejm PRL, obok takich osobistości jak Tadeusz Mazowiecki, w ramach grupy Znak. W latach 1957 i 1961 był wybierany z list Frontu Jedności Narodu. W 1964 roku uczestniczył jako sygnatariusz Listu 34. Między 1965 a 1968 rokiem obejmował funkcję redaktora naczelnego wydawnictwa muzycznego „Synkopa”, a w latach 1971-1974 stał na czołe sekcji muzycznej ZAiKSu. Co więcej, czterokrotnie zasiadał w zarządzie głównym Związku Kompozytorów Polskich, był także wśród członków Związku Literatów Polskich. Jego krytyka cenzury, która obejmowała słynną frazę „dyktatura ciemniaków”, doprowadziła do trzyletniego zakazu publikacji, który został mu wydany w 1968 roku. Ponadto, 11 marca 1976 roku, w zaułku przy ulicy Kanonii, stał się ofiarą ataku ze strony „nieznanych sprawców”. W grudniu 1975 podpisał protest przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59) oraz w 1976 roku wystąpił przeciwko represjom wobec uczestników radomskiego czerwca. W chwili, kiedy 23 sierpnia 1980 roku dodał swoje podpisy do apelu 64 intelektualistów o dialog z robotnikami, nie wahał się ponownie publicznie zabierać głosu. W 1984 publikował w „Tygodniku Powszechnym” skrajnie kontrowersyjny tekst pt. „Moje typy”, będący pozbawioną komentarzy listą nazwisk osób, które zaangażowały w propagandę PRL.

Publicystyczna twórczość Kisielewskiego charakteryzowała się epizodycznym pragmatyzmem i liberalizmem, a jednocześnie, wymuszonym czasem, w jakim przyszło mu tworzyć, miała niezwykle niepokorny charakter. Jak zauważył Mariusz Urbanek, był on „najchętniej czytanym, choć najmniej słuchanym dziennikarzem PRL-u. Komuniści nie chcieli go słuchać, bo mówił, że jest ich wrogiem. W wolnej Rzeczypospolitej nie słuchali go przyjaciele, bo mówił, że się z nimi kompletnie nie zgadza”. Kisielewski słynął także ze swojego oryginalnego stylu; anegdotyczny incydent z Leopoldem Tyrmandem, w którym podczas, gdy ten chwalił się nowym samochodem, Kisiel postanowił wydrapać na jego karoserii konstrukcję „DUPA”, prowadząc do rocznej separacji między nimi, doskonale ilustruje jego samozaparcie.

Po 1989 roku

Reprezentując poglądy konserwatywno-liberalne, Kisielewski w 1987 roku stał się jednym z założycieli Ruchu Polityki Realnej, a dwa lata później także Unii Polityki Realnej. Warto zaznaczyć, że sympatyzował z Porozumieniem Centrum. Po niezgodach z redakcją „Tygodnika Powszechnego”, która zaczęła wprowadzać cenzurę jego felietonów, podjął decyzję o przeniesieniu się do „Wprost”, gdzie chętnie brał udział w wywiadach, komentując aktualne wydarzenia. Jednocześnie, od marca 1988 do 2 września 1991, nadawał cotygodniowe felietony „Kisiel prosto z Warszawy” dla polonijnej rozgłośni WPNA w Chicago, które były dokumentowane w lokalnym „Dzienniku Związkowym”, a następnie w 2016 roku w Polsce wydane w całości. W 1990 roku ustanowił doroczną Nagrodę Kisiela, która przyznawana była z początkowymi nominacjami jego, a po jego śmierci przez kapitułę złożoną z jego syna Jerzego oraz laureatów z lat ubiegłych.

W latach 1968–1980 prowadził osobisty dziennik, obejmujący wiele brulionów. Ostatecznie, jego nieopublikowane zapiski ujrzały światło dzienne pod nazwą „Dzienniki” po jego odejściu. Jego syn Wacław współtworzył duet fortepianowy Marek i Wacek, natomiast córka, Krystyna Kisielewska-Sławińska, odnalazła swoje powołanie jako romanistka i tłumaczka. Młodszy syn, Jerzy Kisielewski, również związał swoją przyszłość z mediami, gdzie pracował jako dziennikarz radiowy i telewizyjny.

Twórczość Stefana Kisielewskiego obfitowała w liczne utwory muzyczne, które zachowały charakter XX-wiecznego neoklasycyzmu, za co wielokrotnie był doceniany zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Stanowił również autora wielu powieści oraz książek o tematyce muzycznej, w tym „Gwiazdozbioru muzycznego”, a także setek felietonów oraz publikacji politycznych, które ukazywały się w takich czasopismach, jak Res Publica Nowa. Warto dodać, że to on był autorem terminu socrealizm liturgiczny.

Ostatecznie, spoczął na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 172-6-23).

Nagrody i odznaczenia

Stefan Kisielewski, znany i ceniony kompozytor, zdobył liczne wyróżnienia za swoje wybitne osiągnięcia artystyczne. Wśród jego nagród znajduje się wiele prestiżowych wyróżnień, których lista obejmuje:

• II nagrodę na Festiwalu Muzyki Polskiej w 1955 roku, otrzymaną za Koncert na orkiestrę kameralną,
• I nagrodę na konkursie na pieśń Mickiewiczowską w 1955 roku, za Bakczysaraj w nocy,
• nagrodę muzyczną Miasta Krakowa w 1956 roku,
• nagrodę Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku w 1973 roku,
• nagrodę im. A. Struga w Warszawie w 1979 roku,
• nagrodę Związku Kompozytorów Polskich w 1982 roku,
• nagrodę Fundacji Schmidheinystiftung w St. Gallen w 1983 roku, przyznaną za całokształt twórczości,
• nagrodę publiczności im. Adolfa Bocheńskiego w 1988 roku,
• w 1991 roku, pośmiertnie, otrzymał Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski od prezydenta Lecha Wałęsy.

Kompozycje

Stefan Kisielewski to wybitna postać polskiej muzyki, a jego bogaty dorobek kompozytorski jest przykładem różnorodności i oryginalności. Jego twórczość obejmuje wiele gatunków muzycznych, a poniżej przedstawiamy niektóre z jego najważniejszych kompozycji:

• Kwartet smyczkowy (1935),
• Symfonia nr 1 (1939),
• Danse vive na fortepian (1939),
• Sześć preludiów i fug na fortepian (1943),
• Toccata na fortepian (1944),
• Serenada (wersja I) na fortepian (1945),
• Koncert na orkiestrę kameralną (1949),
• Rapsodia wiejska na orkiestrę kameralną (1950),
• Symfonia nr 2 (1951),
• Capriccio rustico na fortepian (1952),
• Pięć pieśni do słów K.I. Gałczyńskiego na głos i fortepian (1952),
• Siedem pieśni do słów K.I. Gałczyńskiego na głos i fortepian (1952–1954),
• Mała uwertura na orkiestrę kameralną (1953),
• Intermezzo na klarnet i fortepian (1953),
• Suita na obój i fortepian (1954),
• Moto perpetuo na fortepian (1954),
• Suita na fortepian (1955),
• Perpetuum mobile na małą orkiestrę symfoniczną (1955),
• Bakczysaraj w nocy na głos i fortepian (1955),
• Capriccio energico na skrzypce i fortepian (1956),
• Symfonia na 15 wykonawców (1961),
• Suita na flet i klarnet (1961),
• System doktora Smoły i profesora Pierza, balet-pantomima (1962),
• Divertimento na flet i orkiestrę kameralną (1964),
• Podróż w czasie na orkiestrę smyczkową (1965),
• Sygnały sportowe, uwertura na wielką orkiestrę symfoniczną (1966),
• Wesołe miasteczko, balet (1968),
• Spotkania na pustyni dla 10 wykonawców (1969),
• Dialogi na 14 instrumentów (1970),
• Cosmos I na wielką orkiestrę symfoniczną (1970),
• Sonata na klarnet i fortepian (1972),
• Serenada (wersja II) na fortepian (1974),
• Symfonia w kwadracie (1974–1978),
• Impresja kapryśna na flet solo (1982),
• Trzy sceny burzliwe na fortepian (1983),
• Mała rapsodia na klarnet i fortepian (1984),
• Scherzo na fagot i fortepian (1988),
• Koncert fortepianowy (1980–1991).

Oprócz kompozycji, Kisielewski stworzył również muzykę do filmów, takie jak:

• Zemsta (1956, reż. Antoni Bohdziewicz, Bohdan Korzeniewski),
• Kalosze szczęścia (1958, reż. Antoni Bohdziewicz),
• Dziś w nocy umrze miasto (1961, reż. Jan Rybkowski),
• Jadą goście jadą… (1962, reż. Romuald Drobaczyński, Jan Rutkiewicz, Gerard Zalewski).

Warto także wspomnieć o jego twórczości w zakresie muzyki do wierszy dla dzieci, gdzie znalazły się takie utwory jak:

• Jaś i Małgosia (nagr. 1965, druk 1967, sł. Jan Brzechwa),
• Piosenki na głos i fortepian ze sztuki Niezwykła przygoda pana Kleksa (1968, sł. Jan Brzechwa).

Publikacje

Powieści

Stefan Kisielewski, znany również pod różnymi pseudonimami, postanowił podzielić się swoją twórczością poprzez liczne powieści, które zdobyły uznanie czytelników. Wśród jego najbardziej rozpoznawalnych dzieł znajdziemy:

• Sprzysiężenie (1946),
• Zbrodnia w dzielnicy Północnej (1948),
• Miałem tylko jedno życie (1958) – powieść opublikowana pod pseudonimem Teodor Klon,
• Kobiety i telefon (1960) – również jako Teodor Klon,
• Zanim nadejdzie śmierć (1995) – niedokończona powieść, która została wydana po jego śmierci.

Warto również wspomnieć o jego publikacjach politycznych, które pierwotnie ukazały się w Paryżu pod pseudonimem Tomasz Staliński. Do nich należą:

• Widziane z góry (1967),
• Cienie w pieczarze (1971),
• Romans zimowy (1972),
• Śledztwo (1974),
• Ludzie w akwarium (1976),
• Przygoda w Warszawie (1977).

Szkice muzyczne

Kisielewski interesował się również muzyką, co zaowocowało kilkoma słynnymi szkicami muzycznymi. Poniżej lista jego publikacji w tej dziedzinie:

• Gwiazdozbiór muzyczny (1958),
• Z muzycznej międzyepoki (1966),
• Muzyka i mózg (1974).

Zbiory szkiców i felietonów

Jego wszechstronność objawia się także w zbiorach szkiców oraz felietonów. Oto niektóre z nich:

• Polityka i sztuka (1949),
• Rzeczy małe (1956),
• Opowiadania i podróże (1959),
• Z literackiego lamusa (1979),
• 100 razy głową w ścianę (Paryż 1972),
• Materii pomieszanie (Londyn 1973),
• Moje dzwony trzydziestolecia (Chicago 1978),
• Lata pozłacane, lata szare (Kraków 1989),
• Publicystyka przedwojenna (2001),
• Dzienniki okresu transformacji (2016).

Inne publikacje

Oprócz wymienionych powyżej dzieł, Kisielewski stworzył także inne, istotne publikacje, które wciąż pozostają aktualne:

• Na czym polega socjalizm? Stosunki Kościół-Państwo w PRL (1990, wydanie II),
• Abecadło Kisiela (1990) ISBN 83-85083-01-4,
• Wszystko inaczej (1991, wydanie IV),
• Testament Kisiela (1992),
• Dzienniki (1996),
• Wołanie na puszczy (1997),
• Felietony zdjęte przez cenzurę (1998),
• Rzeczy małe (1998),
• 100 razy głową w ściany (1997),
• Polityka i Sztuka,
• Kodeks człowieka pobłażliwego,
• Historie żydowskie (1960),
• Reakcjonista. Autobiografia intelektualna, Wyd. Ośrodek KARTA, Warszawa 2021.

Upamiętnienie

Stefan Kisielewski, jako postać istotna dla polskiej kultury, doczekał się licznych form upamiętnienia. Ulica Stefana Kisielewskiego jest obecna na osiedlu Centrum w Białymstoku, a także w Krakowie, co świadczy o jego znaczeniu w tych miastach.

W Warszawie oraz w Piasecznie można znaleźć skwer jego imienia, co dodatkowo podkreśla jego wpływ na lokalną społeczność.

W 2011 roku, z okazji przypadającej setnej rocznicy jego urodzin, Poczta Polska wyemitowała upamiętniający go znaczek pocztowy. Wydano 420 tys. sztuk znaczków, które występowały w dwóch wariantach, o nominale 1,95 zł.

Prace o Stefanie Kisielewskim

W twórczości Stefana Kisielewskiego znajduje się wiele interesujących prac, które przybliżają jego osobę i dorobek literacki. Oto zestawienie najważniejszych tytułów:

• Jerzy Kisielewski, Pierwsza woda po Kisielu, Warszawa 2014,
• Stanisław Błaszczyna, Żółto na białym – o Dziennikach Stefana Kisielewskiego, Warszawa 2017,
• Iwona Hofman, Dwugłos o Peerelu, Dzienniki Stefana Kisielewskiego i Mariana Brandysa, Lublin 2000,
• Kisiel, wywiady Joanny Pruszyńskiej, Warszawa 1997,
• Michał Ryszkiewicz, Forma ideologii – ideologia formy, o powieściach Stefana Kisielewskiego, Lublin 2003,
• Michał Szyszka, Droga klerka. Filozofia Sztuki Stefana Kisielewskiego, Kraków 2010,
• Mariusz Urbanek, Kisiel, Wrocław 1997,
• Mariusz Urbanek, Kisielewscy, Warszawa 2006,
• Jerzy Waldorff, Słowo o Kisielu, Warszawa 1995,
• Adam Wiatr, Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny, Wrocław 2006,
• Monika Wiszniowska, Stańczyk Polski Ludowej. Rzecz o Stefanie Kisielewskim, Katowice-Warszawa 2004,
• Małgorzata Gąsiorowska, Kisielewski, Kraków 2011,
• Magdalena Mateja, Mowa umowna. O felietonach Kisiela, Toruń 2012,
• Kazimierz Michał Ujazdowski, Kisiel. Publicystyka przedwojenna, Iskry 2001.

Te pozycje stanowią nie tylko świadectwo twórczości Kisielewskiego, ale także jego wpływu na polską kulturę i literaturę, a także refleksji nad społeczeństwem i polityką w czasie jego życia.

---

Oceń: Stefan Kisielewski

---