Tadeusz Pełczyński (generał)

---

Rodzina

Tadeusz Pełczyński był potomkiem zasłużonej rodziny, synem Ksawerego Pełczyńskiego, który pracował jako technik w cukrowni Sanniki, oraz Marii z Liczbińskich, która pełniła rolę nauczycielki domowej. Jego przodkiem był Michał Pełczyński, generał Armii Królestwa Kongresowego.

W 1923 roku Tadeusz wstąpił w związek małżeński z Wandą z Filipkowskich. Para doczekała się dwóch dzieci: syna Krzysztofa Pełczyńskiego, który był żołnierzem pułku AK „Baszta” i niestety zginął w trakcie powstania warszawskiego oraz córki Marię Bobrowską, która przyszłościowo została architektem i osiedliła się w Londynie. Ceremonii ślubnej, która była dla nich ważnym momentem, przewodniczył ks. Władysław Korniłowicz (1884–1946).

Działalność niepodległościowa

Wczesna edukacja Tadeusza Pełczyńskiego rozpoczęła się w Szkole Realnej w Łowiczu, gdzie zyskał podstawy wiedzy. W 1905 roku zaangażował się w strajk szkolny, co wpisuje się w jego późniejszą działalność patriotyczną. Następnie kontynuował naukę w Warszawie, w Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego, gdzie w 1911 roku zdał maturę. W tym samym roku podjął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, co miało duże znaczenie dla jego dalszej kariery.

W trakcie swojej edukacji Tadeusz stał się aktywnym członkiem Polowych Drużyn „Sokoła” oraz Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, co świadczy o jego patriotycznym zaangażowaniu. W latach 1912-1913 zasiadał w ścisłym kierownictwie „Zetu”, co pozwoliło mu na zdobycie cennego doświadczenia w organizacji i zarządzaniu. Ponadto ukończył kurs wojskowy, który był prowadzony przez Zygmunta Zielińskiego, późniejszego generała broni Wojska Polskiego.

Wybuch I wojny światowej w sierpniu 1914 roku zaskoczył go podczas wakacji pod Włocławkiem. Po zajęciu tych terenów przez Niemców, został zmobilizowany do obozu jenieckiego, gdzie sprawował funkcję medyka, co pokazuje, jak ważne były jego umiejętności medyczne w trudnych warunkach wojny. Po zakończeniu służby w niemieckim obozie w czerwcu 1915 roku, zaciągnął się do Legionów Polskich jako oficer 6 pułku piechoty, gdzie dowodził plutonem oraz kompanią.

Jego droga nie była prosta, bowiem w lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, został internowany w obozie w Beniaminowie. To doświadczenie nie przerwało jednak jego działalności – w marcu 1918 roku, po zwolnieniu z internowania, podjął pracę w Radzie Głównej Opiekuńczej, jednocześnie znów angażując się w działalność w „Zecie”, co ukazuje jego nieustannie rosnące zaangażowanie w sprawy niepodległościowe Polski.

Służba w Wojsku Polskim

W listopadzie 1918 roku Tadeusz Pełczyński został przyjęty do Wojska Polskiego i objął stanowisko dowódcy 1 kompanii, a następnie batalionu w 6 pułku piechoty Legionów. W marcu 1920 roku przeniesiono go do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie, gdzie pełnił funkcję dowódcy kompanii, a potem batalionu.

Przez okres od września 1921 do września 1923 roku był uczniem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu, 1 października 1923 roku, uzyskał dyplom naukowy oficera Sztabu Generalnego i wrócił do Szkoły Podchorążych Piechoty, gdzie objął stanowisko dowódcy batalionu szkolnego. Z dniem 1 września 1924 roku został przydzielony do Biura Ścisłej Rady Wojennej, gdzie pracował jako referent w Wydziale „Wschód” Oddziału IIIa.

W czasie przewrotu majowego w 1926 roku opowiedział się po stronie zamachowców, co miało wpływ na jego późniejszą karierę. W maju 1927 roku rozpoczął pracę w Oddziale II Sztabu Generalnego na stanowisku szefa Wydziału Ewidencyjnego. W styczniu 1929 roku awansował na tym stanowisku, zyskując pełną odpowiedzialność za Oddział II Sztabu Głównego.

W styczniu 1932 roku Pełczyński został przeniesiony do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie, gdzie pełnił rolę dowódcy pułku. Po trzech latach, we wrześniu 1935 roku, powrócił na posadę szefa Oddziału II SG, stając się jednym z kluczowych oficerów polskiego wywiadu i kontrwywiadu w okresie międzywojennym. Sytuacja uległa zmianie w styczniu 1939 roku, kiedy to został zwolniony z tamtego stanowiska, a mianowany do dowodzenia piechotą dywizyjną 19 Dywizji Piechoty, co związane było z kontrowersyjną działalnością polityczną jego żony, Wandy Pełczyńskiej, wymierzoną przeciwko marszałkowi Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi i Felicjanowi Składkowskiemu.

Od 5 do końca września 1939 roku Pełczyński kierował zgrupowaniem, które operowało na tyłach Wehrmachtu w Lasach Przysuskich, co było znaczącym wyzwaniem w trudnych czasach wojennych.

Działalność konspiracyjna

Po zakończeniu kampanii wrześniowej, Tadeusz Pełczyński przybył do Warszawy, gdzie podjął działalność w opozycji do okupanta. Jego pierwsze kroki zaprowadziły go do Szarych Szeregów, a później do Związku Walki Zbrojnej oraz Armii Krajowej. W czasie trwania okupacji, aby uniknąć wykrycia, posługiwał się fałszywymi dokumentami na nazwisko inż. Tadeusz Pawłowski.

W latach 1940-1941 pełnił rolę komendanta Okręgu Lubelskiego ZWZ. Niemniej jednak, został rozpracowany przez lokalne Gestapo, co zmusiło go do powrotu do Warszawy. Tam objął ważne stanowisko szefa sztabu Komendy Głównej ZWZ-AK, sprawując tę funkcję od lipca 1941 do października 1944. Dodatkowo, od lipca 1943, piastował stanowisko zastępcy komendanta głównego AK. Jego zaangażowanie w walkę z okupantem zostało docenione – 1 października 1943 roku, Naczelny Wódz mianował go na stopień generała brygady.

Pełczyński odegrał kluczową rolę w akcjach sabotażowych prowadzonych przez grupy Kedywu, które były wymierzone w niemiecką machinę wojenną. Inicjatywy te m.in. obejmowały zniszczenie kilku linii kolejowych, co przyczyniło się do osłabienia wroga.

Na pytanie przezeń zadane o sytuację w kontekście wybuchu powstania warszawskiego, Jan Nowak-Jeziorański odpowiedział:

„Nie znam zupełnie elementów sytuacji wojskowej. Jeżeli jednak „Burza” w Warszawie została pomyślana jako demonstracja polityczno-wojskowa, to nie będzie ona miała żadnego wpływu na politykę sojuszników, a jeśli chodzi o opinię publiczną na Zachodzie, będzie to dosłownie burza w szklance wody.(…) Dodałem, że jeśli wybuch walk ujawni całą siłę AK i poparcie, jakim cieszy się ona w społeczeństwie, niewątpliwie ułatwi to Mikołajczykowi rozmowy w Moskwie i jego grę polityczną z Anglosasami. Zwłaszcza, jeśli uda się opanować stolicę własnymi siłami.”

Tadeusz Pełczyński odpowiedział na to w sposób jednoznaczny:

„Nie mam żadnych złudzeń, co nas tu czeka po wejściu Rosjan i ujawnieniu się, ale choćby mnie spotkało najgorsze, wolę to aniżeli zrezygnowanie z wszystkiego bez walki. Musimy spełnić nasz obowiązek do końca.”

W dniu 21 lipca 1944 roku, wspólnie z generałem Okulickim, wystąpił z inicjatywą do generała Komorowskiego, by wywołać powstanie w Warszawie. Tragicznie, jego syn Krzysztof Pełczyński, znany jako „Kasztan”, będący żołnierzem pułku AK „Baszta”, został ciężko ranny w drugim dniu walk, a wkrótce potem zmarł w szpitalu.

W trakcie powstania warszawskiego, Tadeusz Pełczyński również odniósł poważne rany. 4 września 1944 roku, podczas bombardowania gmachu PKO na ul. Świętokrzyskiej, został ranny, co spowodowało, że przestał pełnić funkcję szefa sztabu Komendy Głównej AK. Po upadku powstania, trafił do niemieckiego obozu w Langwasser, a następnie do Colditz.

Na emigracji

Po zakończeniu II wojny światowej, a dokładnie po wyzwoleniu obozu przez aliantów w 1945 roku, Tadeusz Pełczyński osiedlił się w Londynie. Wkrótce po tym wydarzeniu został mianowany na ważne stanowisko szefa Gabinetu Naczelnego Wodza. Jego działalność na emigracji rozpoczęła się w grudniu 1945 roku, kiedy to pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Historycznej Armii Krajowej przy Sztabie Głównym, co trwało do 1947 roku.

Generał stał się aktywnym członkiem różnych organizacji kombatanckich związanych z AK. Wyróżniał się jako współzałożyciel oraz w latach 1956–1969 pełnił rolę przewodniczącego Rady Studium Polski Podziemnej. W późniejszych latach, wraz z żoną, prowadził Dom Kombatanta „Antokol” w Chislehurst, gdzie mieszkało wielu znaczących Polaków, którzy przyczynili się do historii Polski.

Po śmierci Tadeusz Pełczyński został pochowany w Londynie. W 1995 roku jego szczątki, jak również szczątki jego żony, zostały ekshumowane i przeniesione do grobu ich syna Krzysztofa, który poległ w powstaniu warszawskim. Obecnie spoczywają w Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A26-2-15).

Awanse

Tadeusz Pełczyński przeszedł znaczną i zróżnicowaną ścieżkę awansów wojskowych, które towarzyszyły jego karierze. Jego awanse są dokumentem jego postępów w armii oraz dowodzą jego umiejętności i poświęcenia.

• chorąży – 11 listopada 1915,
• podporucznik – 1 lipca 1916,
• porucznik – 1 grudnia 1918,
• kapitan – maj 1920,
• major – zweryfikowany w 1920 roku ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919, Dz. Pers. Nr 27/20,
• podpułkownik – 12 kwietnia 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 42 lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• pułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1934,
• generał brygady – 1 października 1943.

Ordery i odznaczenia

Tadeusz Pełczyński, generał, został odznaczony wieloma prestiżowymi medalami i orderami za swoje niezłomne poświęcenie i zasługi. Poniżej przedstawiamy zestawienie jego odznaczeń:

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1996),
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 62,
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921),
• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928),
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie za lata 1915–1920 (po raz 1 i 2 w 1921), dwukrotnie za 1939–1945),
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1928),
• Krzyż Armii Krajowej,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I klasy (Estonia, 1931),
• Order Zasługi Wojskowej II klasy (Hiszpania, 1932),
• Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 1929),
• Komandor Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1929),
• Komandor Orderu Białej Róży Finlandii (Finlandia, 1932),
• Komandor Orderu Wazów (Szwecja, 1932),
• Order Krzyża Orła III klasy (Estonia, 1931),
• Oficer Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja, 26 września 1928),
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 1932),
• Order Wschodzącego Słońca IV klasy (Japonia, 1932),
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, 1929).

---

Oceń: Tadeusz Pełczyński (generał)

---