Stanisława Umińska, znana również pod imieniem zakonnym Benigna Umińska, urodziła się 17 listopada 1901 roku w Warszawie i zmarła 25 grudnia 1977 roku w Gaju. Była utalentowaną polską aktorką, jednak w wyniku osobistego dramatu, w 1927 roku, stała się członkinią świeckiego Stowarzyszenia „Samarytanki”. Później, wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego.
W trakcie II wojny światowej Stanisława Umińska wykazała się niezwykłą odwagą oraz poświęceniem, ratując żydowskie dziewczęta i pomagając osobom z konspiracji. W tym celu, wraz zLeonem Schillerem i Tacjanną Wysocką, a także przy wsparciu wspólnoty zakonnej, zainicjowała działania w Henrykowie. Miejsce to, obecnie znane jako Budynek Centrum Lokalnego przy ul. Modlińskiej 257 w Warszawie, stało się drugim po teatrze wojskowym konspiracyjnym miejscem teatralnym w stolicy.
W teatrze tym występowały głównie młode dziewczęta, w tym niejednokrotnie młodociane przestępczynie, które były pod opieką sióstr samarytanek. Siostry zapewniały im dach nad głową, edukację oraz przygotowanie do prostych prac domowych. Po wojnie, w okresie PRL-u, Umińska kontynuowała swoją misję, angażując się społecznie na rzecz dzieci z niepełnosprawnością intelektualną.
Pełniła rolę kierowniczki oraz przełożonej wielu samarytańskich placówek w takich miejscach jak Lublin, Mierzęcin, czy Zalesin. Jej zaangażowanie w działalność zgromadzenia samarytanek wielokrotnie było doceniane, dzięki czemu była wybierana do zarządu tej organizacji.
Życiorys
Wykształcenie i początki kariery teatralnej
Stanisława Umińska była przedstawicielką rodziny licznej, będąc córką Antoniego oraz Walerii Marianny Wiśniewskiej. W latach 1917-1919 uczestniczyła w kursach wokalno-dramatycznych prowadzonych przez Helenę Józefę Hryniewiecką w Warszawie, gdzie już podczas wystąpień szkolnych zyskała uznanie publiczności. Podczas letnich miesięcy 1919 roku zagrała w półamatorskim teatrze Promenada, co przygotowało ją do debiutu, który odbył się 30 października 1919 roku w Teatrze Polskim, gdzie zagrała Sary w sztuce Major Barbara autorstwa George’a Bernarda Shawa.
W kwietniu 1922 roku występowała wraz z warszawskimi aktorami w Piotrkowie Trybunalskim i Częstochowie, a w grudniu tego samego roku brała udział w porankach dla dzieci w warszawskim Wodewilu. Umińska zyskała popularność, a następnie była angażowana przez Teatr Polski oraz Teatr Mały. Grając w Nie-Boskiej komedii oraz w Śnie nocy letniej, zdobyła serca widzów i uznanie jako jedna z najzdolniejszych aktorek swojego pokolenia. W 1923 roku zrealizowała kabaretowy tekst Mała Gigolette Juliana Tuwima, a za rolę w Alkadzie z Zalamei otrzymała Nagrodę Ministra Sztuki i Kultury. Jej ostatnia rola miała miejsce 23 kwietnia 1924 roku, w sztuce Świerszcz za kominem według Karola Dickensa. Łącznie zagrała około 25 ról, w tym Cherubina w Weselu Figara, Glorię w Nigdy nie można przewidzieć, Ewę w Legendzie o garbusku oraz Fiamettę w Uczcie szyderców.
W nic nie znaczącym, ale tematycznie uroczym dramacie symbolicznym Andrejewa „Ten, którego biją po twarzy”, wespół z Brydzyńskim, Junoszą Stępowskim i niezapomnianą Umińską tworzy majstersztyk aktorski ze „smakiem” ekspresjonistycznym.
Dramat dwojga i proces sądowy w Paryżu
Jesienią 1923 roku Umińska poznała w teatrze Jana Żyznowskiego, artystę malarza i prozaika, z którym wkrótce się zaręczyła. Niestety na skutek choroby, Jan zachorował na raka wątroby. Jego stan zdrowia był bardzo poważny, a lekarze dawali mu niewielkie szanse na przeżycie. Z Polski został wysłany na kurację do Paryża, gdzie po operacji jego stan tylko się pogorszył. W obliczu zaawansowanego cierpienia, Umińska podjęła dramatyczną decyzję, namówiona przez niego do odebrania mu życia i 15 lipca 1924 roku zastrzeliła go w paryskim szpitalu Paul Brousse.
Oskarżono ją o zabójstwo, ale publiczność stanęła po jej stronie, nazywając ją „aniołem śmierci”. Sam prokurator Donat Guigne przyznał, że wolałby występować w roli obrońcy w tej sprawie. Po krótkiej naradzie, trwającej zaledwie pięć minut, francuski sąd wydał 7 lutego 1925 roku wyrok uniewinniający, a ten głośny proces zapisał się w historii sądownictwa. Po wydaniu wyroku zaczęły pojawiać się spekulacje na temat jej powrotu do teatru bądź życia zakonnego, a w europejskiej prasie toczyła się debata na temat moralnych aspektów euthanazji.
Po procesie aktorka przeżyła duchowe nawrócenie i przez chwilę korzystała z gościnności sióstr benedyktynek w Jouarre, gdzie odnalazła choć chwilowe uspokojenie duchowe.
Po zwolnieniu z nadzoru policji za radą spowiednika ks. Augustyna Jakubisiaka udała się do opactwa sióstr Benedyktynek w Jouarre, gdzie miesiąc spędziła w odosobnieniu na modlitwie i pokucie. Tam dosięgnął ją Pan Bóg swą łaską jak Szawła w drodze do Damaszku.
s. Charitas Soczek
Po powrocie do Polski, próbowała na nowo związać się z teatrem, jednakże bezskutecznie, ponieważ nie potrafiła wrócić na scenę. Szukała schronienia w jakimś zgromadzeniu zakonnym, co stanowiło wyzwanie z uwagi na jej przeszłość i brak posagu. W tym czasie znany aktor, piotrkowianin, Aleksander Zelwerowicz, przybył osobiście, aby porozmawiać z siostrą Wincentą Jaroszewską OSBSam, by ta zgodziła się przyjąć Umińską do Stowarzyszenia „Samarytanki”. Jaroszewska wyraziła zgodę, stwierdzając: „Niech przyjeżdża”. Umińska, która przyjęła zakonne imię Benigna, poświęciła się do końca życia pragnieniu, by nie była odpowiedzialna za śmierć ukochanego.
Powtarzam: nie miałam prawa tego uczynić. Jan nie kazał, on zapytał tylko przedtem, jeden raz w Warszawie… Był taki silny, niezłomny, a poza tym nie wiedział, że nie ma już dla niego ratunku. Kochał życie, nienawidził śmierci…
s. Benigna Stanisława Umińska
Samarytańskie powołanie
Po tych dramatycznych wydarzeniach oraz procesie w Paryżu, Umińska postulowała życie pokutne w Zgromadzeniu Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego. Do klasztoru została przyjęta 17 marca 1927 roku przez siostrę Wincentę Jadwigę Jaroszewską OSBSam. Zgromadzenie borykało się z różnymi trudnościami, jednak siostra Jaroszewska, wobec nacisków, aby usunąć Umińską, zadecydowała, by pozwolić jej na życie w duchu ekspiacji oraz realizację powołania.
W dążeniu do naszego celu nie ubiegajmy się o uznanie ludzi i świata, przeciwnie, z osobliwą gorliwością poświęcajmy się zajęciom w oczach świata niskim i wzgardzonym. (…)
s. Wincenta Jadwiga Jaroszewska
Praca społeczna na rzecz dzieci z niepełnosprawnością intelektualną
Od lutego do końca grudnia 1927 roku pełniła funkcję przełożonej sióstr, które pracowały w szpitalu św. Józefa przy ulicy Radziwiłłowskiej 11 w Lublinie. W 1936 r. złożyła śluby wieczyste. Jak przełożona w różnych domach sióstr samarytanek, uwidoczniła pozytywne rezultaty pracy z dziewczętami. W latach 1937-1945 była przełożoną wspólnoty sióstr oraz kierowniczką domu dla dziewcząt moralnie zagubionych w Henrykowie (wówczas w podwarszawskiej gminie Jabłonna). Mimo trudności związanych z resocjalizacją, dom cieszył się doskonałą atmosferą dzięki jej charyzmie.
Stosunek Matki Przełożonej Benigny do wszystkich wychowanek był bardzo serdeczny. Przez cały okres od 1937 roku do wybuchu wojny dbano o życie kulturalne.
Basia Muller
Po II wojnie światowej Umińska była inicjatorką powołania pierwszej w Polsce wioski dziecięcej w Zalesinie w 1947 roku, gdzie mieszkały dzieci z niepełnosprawnością. Wieś składała się z 11 domków rozłożonych na przestrzeni jednego kilometra, które funkcjonowały w systemie rodzinnym, zgodnie z ideą s. Jaroszewskiej OSBSam. Każdy domek prowadziła siostra samarytanka, a dziewczynki z niepełnosprawnością miały swoje własne przestrzenie życiowe.
W okresie PRL jako kierowniczka zakładu dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w Mierzęcinie, w ekstremalnie trudnych warunkach materialnych, z poświęceniem zajmowała się dziewczynkami wymagającymi szczególnej troski. Umińska brała także udział w kapitułach generalnych, poczynając od pierwszej kapituły Stowarzyszenia „Samarytanki” w Karolinie w październiku 1930 roku, przewodniczonej przez abp Stanisława Galla. W 1936 roku, po zatwierdzeniu benedyktynek samarytanek, na kapitule generalnej została wybrana na radną generalną, sekretarkę i prokuratorkę, co świadczyło o dużym zaufaniu, jakim cieszyła się wśród sióstr. W czasie, gdy założycielka zgromadzenia zapadła na zdrowiu, Umińska razem z innymi siostrami wspierała s. Jaroszewską w kierowaniu organizacją. Zauważała duchowe wartości w osobach dotkniętych niepełnosprawnością.
Okupacyjny teatr
Jako przełożona w Henrykowie, Umińska przyczyniła się do stworzenia drugiego, co do wielkości teatru konspiracyjnego w Warszawie. Na jej prośbę, Leon Schiller wysłał jednego ze swoich uczniów, który przyjechał, by wyreżyserować przedstawienie bożonarodzeniowe dla dziewcząt w Henrykowie. W czasie, gdy Schiller ukrywał się, mieszkał w klasztorze Umińskiej od kwietnia 1941 do 1944 roku. W Henrykowie przygotowano około 20 spektakli, w tym m.in. Pastorałkę i kilka przedstawień O Zmartwychwstaniu Pańskim, które mogły widzieć nawet 2000 osób.
(…) nawet Leon Schiller wystawił Pastorałkę z pensjonariuszkami zakładu dla nieletnich przestępczyń, który prowadziły Siostry Samarytanki.
Jerzy Zawieyski
Józefa grała wysoka dziewczyna o szerokiej piegowatej twarzy, nad którą jeżyła się ostra szczecina odrastających włosów. Obok niej powszechną uwagę zwracało młodziutkie zabiedzone dziewczę w roli Matki Boskiej. Mówiono, że ta ujmująca postać miała za sobą przeżycia, które się mogły wydarzyć tylko w Warszawie podczas wojny (…).
Andrzej Łapicki
Ratowanie osób pochodzenia żydowskiego
Umińska, jako przełożona zakonu w Henrykowie, odpowiadała za działalność na rzecz ratowania osób żydowskiego pochodzenia. Była to nie tylko przystań dla zagubionych dziewcząt, ale również dla wielu Żydów. W Henrykowie uratowano nawet kilkadziesiąt osób, a jednym z jej najodważniejszych działań było wyrobienie nielegalnych kenkart dla 16 żydowskich dziewczyn, mające wsparcie ze strony s. Norberty Ziółkowskiej OSBSam. Ważną osobą, która pomagała w ratowaniu żydowskich dzieci, była Magdalena Langer, psycholog żydowskiego pochodzenia, która również ukrywała się w Henrykowie. Umińska współpracowała z Ireną Sendlerową, która koordynowała działalność Żegoty. Ich znajomość sięgała przed wybuchem wojny, ponieważ Wydział Opieki Warszawy odpowiadał za dostarczanie jedzenia i odzieży do domów zakonnych.
Sendlerowa często przywoziła do różnych domów zakonnych w Płudach, Chotomowie oraz Henrykowie dzieci, prosząc o ich ukrycie.
Tablica przodków
Aby lepiej zrozumieć pochodzenie Stanisławy Umińskiej, warto przyjrzeć się jej rodzinnej historii. Poniżej przedstawiona jest tablica przodków, która obrazuje rodowód rodziny.
Rodowód rodziny | ||
Dziadkowie | Wojciech Umiński Józefa Karolak | ? ? |
Rodzice | Antoni Umiński (1864–~1920) Waleria Marianna Wiśniewska (?–30.09.1941) | |
s. Stanisława Benigna Umińska OSBSam (17.11.1901–25.12.1977) |
Teatr
W teatrze Stanisławy Umińskiej znaleźć można wiele znaczących ról, które z pewnością wpisały się na stałe w historię polskiej sceny teatralnej. Poniższa tabela prezentuje zestawienie jej najważniejszych ról teatralnych wraz z odpowiednimi informacjami.
Role teatralne | |||||
Rok | Sztuka | Autor | Reżyser | Rola | Teatr |
1919 | Romans | Edward Sheldon | _ | Boy | Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie |
1920 | Nie-Boska komedia | Zygmunt Krasiński | Arnold Szyfman | Orcio | |
Wachlarz lady Windermere | Oscar Wilde | Leonard Bończa-Stępiński | Lady Augusta Carlisle | ||
Mandragora | Karol Szymanowski | Kazimierz Łobojko | Arlekin | ||
1921 | Księga Hjoba. Komedja nudna w 3 aktach | Bruno Winawer | Jan Janusz | Tola Olska | Teatr Mały w Warszawie |
1922 | Ten, którego biją po twarzy | Leonid Andriejew | Aleksander Zelwerowicz | Consuella | Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie |
Wesele Figara, czyli Szalony dzień | Pierre Beaumarchais | Cherubin | |||
1923 | To, co najważniejsze | Nikołaj Jewreinow | Karol Borowski | Panna, pisząca na maszynie | |
Sen nocy letniej | William Shakespeare | Aleksander Zelwerowicz | Puk | ||
Człowiek, zwierzę i cnota | Luigi Pirandello | Nono | |||
1924 | Uczta szyderców | Sem Benelli | Ryszard Ordyński | Fiametta |
Upamiętnienie
W okresie od listopada 2023 do lipca 2024, w Muzeum Pragi w Warszawie, znalazła się szczególna część wystawy poświęcona Stanisławie Umińskiej. Ta prezentacja stanowi hołd dla jej wkładu i osiągnięć.
Literatura
Oto kilka ważnych dzieł literackich, które przyczyniły się do polskiej kultury i literatury, w tym prace renomowanych autorów.
- Jan Lechoń: Dziennik. Wstęp: Roman Loth. Warszawa, PIW, 1992–1993, ISBN 83-06-02203-3, tom I–III (pierwodruk: Londyn, Wyd. „Wiadomości”, 1967–1973, tom I–III),
- Czesław Miłosz: Rok myśliwego. Kraków: Znak, 2001. ISBN 83-240-0032-1. OCLC 830276051. Brak numerów stron w książce.
Pozostali ludzie w kategorii "Duchowieństwo i religia":
Jan Albert Waza | Tadeusz Ryszard Majewski | Robert Sitarek | Artur Wieciński | Stanisław Owczarek (duchowny) | Bronisław Bozowski | Abraham Joshua Heschel | Eugeniusz Dąbrowski (duchowny) | Krzysztof Bardski | Henryk Kazimierowicz | Wojciech Drozdowicz | Andrzej Kwaśnik | Karol Ferdynand Waza | Izaak Kramsztyk | Zygmunt Chełmicki | Michał Mioduszewski | Symforian Ducki | Pinchas Żarczyński | Henryk Przeździecki (duchowny) | Tomasz RostworowskiOceń: Stanisława Umińska