Karol Ferdynand Waza

Duchowieństwo i religia

Karol Ferdynand Waza, urodzony 13 października 1613 roku w Warszawie, a zmarły 9 maja 1655 roku w Wyszkowie, był nie tylko królewiczem polskim, ale także znanym duchownym i politykiem. Jako biskup wrocławski oraz biskup płocki, sprawował ważne funkcje w Kościele katolickim, co podkreśla jego znaczenie w historii Polski. Jednocześnie, był księciem nyskim, opolsko-raciborskim oraz pułtuskim, a także opat czerwiński w latach 1634–1640, co świadczy o jego znaczącym wpływie w regionie.

Jego kariera religijna była równie imponująca. W latach 1653–1655 pełnił funkcję prepozyta miechowskiego, co dodatkowo podkreśla jego zróżnicowane działania w sferze duchowej. Warto również zauważyć, że był związany z opactwem mogilskim oraz opactwem tynieckim, co czyni go istotną postacią nie tylko w historii Kościoła, ale również architektury sakralnej oraz kultury religijnej w Polsce.

Jego życie i dokonania pozostają nie tylko ważnym elementem badań nad historią Polski, ale także inspiracją dla kolejnych pokoleń.

Życiorys

Karol Ferdynand Waza był synem Zygmunta III Wazy oraz Konstancji Habsburżanki. Wczesne lata życia spędził pod troskliwą opieką matki na dworze królewskim w Warszawie, co z pewnością wywarło na niego istotny wpływ. Już jako młody mężczyzna, dokładnie 23 marca 1624 roku, otrzymał z rąk papieża Urbana VIII dyspensę, która pozwoliła mu na objęcie godności kanonika wrocławskiego. W tej sprawie interweniował u papieża kardynał protektor Cosmo de Torres.

W wyniku politycznych działań cesarza Ferdynanda II Habsburga, Karol Ferdynand został 3 maja 1625 roku nominowany na ordynariusza wrocławskiego. Szybko po tym, bo już 22 października 1625 roku, uzyskał papieskie zatwierdzenie na biskupstwo. Mimo że był jeszcze niepełnoletni i nie miał święceń kapłańskich, to 18 stycznia 1626 roku odbyła się jego uroczysta instalacja. W zarządzaniu biskupstwem posługiwał się posłami i komisarzami królewskimi.

Z biegiem lat, bo w 1629 roku, do diecezji wrocławskiej przyłączył okręg Prudnika, który wcześniej należał do archidiecezji ołomunieckiej. Po śmierci matki w 1631 roku, wspólnie z bratem Janem Kazimierzem, odziedziczył państwo żywieckie. W okresie rządów Władysława IV Wazy mieszkał głównie w Warszawie, jednakże nie interesował się bezpośrednio sprawami politycznymi ani nie miał aspiracji do zdobycia urzędów świeckich.

W latach 1632–1648 Karol Ferdynand poświęcał swój czas glównie pracy administracyjnej oraz sprawom majątkowym i gromadzeniu beneficjów kościelnych. W 1640 roku został biskupem ordynariuszem płockim, jednak nigdy nie przyjął święceń kapłańskich. W diecezji wrocławskiej swoje dewizje duszpasterskie przekazał sufraganom, z których najważniejszą rolę odegrali biskup Johann Balthasar Liesch von Hornau oraz archidiakon Piotr Gebauer. Analogicznie postąpił z diecezją płocką, gdzie zastępowali go biskupi Stanisław Starczewski oraz Wojciech Tolibowski.

W roku 1641 został wyznaczony senatorem rezydentem, a w 1643 roku po raz kolejny objął tę funkcję. Po śmierci Władysława IV Wazy w 1648 roku, Karol Ferdynand zgłosił swoją kandydaturę na tron polski, prezentując program twardej polityki oraz zdecydowane kroki przeciwko powstaniu Chmielnickiego na Ukrainie. Zyskał poparcie dwóch trzecich senatorów oraz większości biskupów, a także szlachty ruskej, w tym Jeremiego Wiśniowieckiego.

Jednakże, natrafił na opór ze strony szlachty ewangelickiej z Wielkiego Księstwa Litewskiego, która obawiała się zaostrzenia polityki kontrreformacji. Na czoło opozycji stanęli Janusz oraz Bogusław Radziwiłłowie, grożąc zerwaniem unii polsko-litewskiej. Ostateczne decyzje odnośnie kandydatury Karola Ferdynanda Wazy zadecydowały listy Bohdana Chmielnickiego, który uzależnił zakończenie buntu Kozaków na Zaporożu od wyboru na króla Jana Kazimierza Wazy.

Porażka w elekcji zaowocowała przyznaniem Karolowi Ferdynandowi księstwa opolsko-raciborskiego po Władysławie IV. Po tym wydarzeniu wycofał się z życia publicznego i osiedlił w dobrach biskupów płockich na Mazowszu, gdzie uczynił zamek w Broku swoją główną rezydencją. W 1651 roku zajął się opieką nad osieroconym i pozbawionym majątków na Ukrainie Michałem Korybutem Wiśniowieckim, finansując jego zagraniczne podróże i zapewniając solidne wykształcenie.

W połowie XVII wieku wybuchł bunt części władz księstwa opolsko-raciborskiego, ponieważ Karol Ferdynand próbował wprowadzić przepisy restrykcyjne, które były niezgodne ze statutem ziemskim. 24 września 1653 roku zwołano w Opolu sesję sejmiku księstwa, która miała omówić zarządzenia jego autorstwa. Niestety, sesja została przerwana, a część uczestników przeniosła się do siedziby starosty ziemskiego Jana Maksymiliana von Hoditz w Prudniku, przyłączając się do protestu. Waza uznał tę sytuację za nielegalną i obłożył uczestników ekskomuniką, podczas gdy zbuntowany sejmik zarzucał mu działania „na podstawie własnych praw” oraz zaprotestował przeciwko zagarnięciu przez niego uprawnień biskupa.

Konflikt zakończył się wraz z jego śmiercią, gdyż Karol Ferdynand Waza zmarł w biskupim dworze w Wyszkowie. Został pochowany w kościele jezuitów w Warszawie. Po sobie pozostawił ogromny majątek, z którego większa część została przeznaczona na różnorodne fundacje kościelne. Resztę, po jego śmierci, odziedziczył Jan II Kazimierz Waza, którego dobra i finanse, w tym te odziedziczone po bracie, umożliwiły mu sfinansowanie armii podczas potopu szwedzkiego, a księstwa śląskie stały się jego schronieniem w obliczu konieczności opuszczenia Rzeczypospolitej w 1655 roku.

Jednym z jego dziedzictw jest marmurowy obelisk Wazów przy ul. 3 maja w Wyszkowie, ufundowany przez Jana II Kazimierza, którego autorem był rzeźbiarz Jan Baptysta Gisleni.

Przypisy

  1. Marianna Czapnik, Siergiej W. Koroljew. Księgozbiór Karola Ferdynanda Wazy – przyczynek do rekonstrukcji. „Rocznik Biblioteki Narodowej”. Tom L, s. 129, 2019. Warszawa: Biblioteka Narodowa w Warszawie. ISSN 0083-7261. [dostęp 27.08.2023 r.]
  2. Roman Sękowski: Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych. Chorzów: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, 2016, s. 24–25. ISBN 978-83-941-7692-1.
  3. Stachowiak M., Działalność Cosmo de Torresa na urzędzie Kardynała Protektora Polski przy Stolicy Apostolskiej w latach 1623–1631, „Słupskie Studia Historyczne”, nr 10/2003, s. 31–52.
  4. Encyklopedia Wrocławia. Jan Harasimowicz (red.). Wyd. III. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 354. ISBN 83-7384-561-5.
  5. Henryk Folwarski, Poczet opatów kanoników regularnych w Czerwińsku, w: Nasza Przeszłość, t. VI, 1957, s. 80.
  6. W. Czapliński, Elekcja ostatniego polskiego biskupa wrocławskiego w roku 1625, Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, t. III, 1948, s. 268, 271.
  7. Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 21.
  8. Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 38.
  9. Józef Pater: Z dziejów archidiecezji wrocławskiej. archidiecezja.wroc.pl. [dostęp 11.05.2010 r.]
  10. Bishop Karl Ferdinand Prinz von Vasa (Wasa). catholic-hierarchy.org. [dostęp 14.05.2010 r.]

Oceń: Karol Ferdynand Waza

★★★★★
Średnia ocena:5 Liczba ocen:21