Józef Różański

---

Życiorys

Lata młodości

Józef Różański urodził się w Warszawie w rodzinie żydowskiej jako syn Abrahama Goldberga, aktywnego działacza syjonistycznego, oraz jego żony Anny (Chany) Różańskiej. Miał dwoje starszych rodzeństwa: Julię, której życie zakończyło się w 1943 roku, oraz Beniamina, znanego później jako Jerzy Borejsza. Po rozwodzie rodziców w 1909 roku, dwoje starszych dzieci pozostało z ojcem, podczas gdy Józef mieszkał z matką do 1914 roku.

Chana Różańska, rzeźbiarka amatorka, pochodziła z zamożnej rodziny. Abraham Goldberg, z kolei, związał się później z Ewą Glass, pochodzącą z bogatego żydowskiego rodu. W około 1915 roku zamieszkali razem w kamienicy przy ulicy Chłodnej 17/50. Do ósmego roku życia Józef uczył się w domu, a później od 1915 roku uczęszczał do męskiego gimnazjum żydowskiej spółki Chinuch w Warszawie, którego siedziba znajdowała się przy placu Krasińskich 3. Już wtedy zorganizował nieformalną grupę samokształceniową o marksistowskim zabarwieniu, co skończyło się relegowaniem z placówki. Został jednak przyjęty z powrotem, a maturę zdał w 1925 roku.

Po ukończeniu matury zapisał się na studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, które zakończył w 1929 roku. W dokumentach akademickich wskazywał na swoje wyznanie mojżeszowe. Mimo uzyskania dowodów doktoranckich, nie sfinalizował drogi naukowej. W 1930 roku rozpoczął aplikację sądową przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, jednak nie zdążył przystąpić do egzaminu sędziowskiego. W 1936 roku zdał egzamin adwokacki, uzyskując członkostwo w Warszawskiej Izbie Adwokackiej, gdzie prowadził praktykę aż do wybuchu II wojny światowej.

W czasie studiów aktywnie uczestniczył w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, a później w Związku Młodzieży Komunistycznej w Polsce, a następnie do Komunistycznej Partii Polski (KPP), w której to instytucji pełnił różne funkcje. W 1932 roku wszedł w skład Sekretariatu Krajowego KC KPP, podróżując m.in. do Palestyny i Paryża. Niewykluczone, że już wtedy nawiązał współpracę z NKWD, co zyskało potwierdzenie po uzyskaniu aplikacji adwokackiej.

W życiu osobistym związał się z Belą Frenkiel, którą poznał podczas leczenia w Śródborowie. Choć byli razem aż do końca życia, nie zawarli formalnego małżeństwa. Bela, przed wojną uczennica w żydowskim gimnazjum, a później aktywistka KPP, w latach 1952–1956 kierowała Centralną Kartoteką KC PZPR.

Podczas II wojny światowej

W wyniku agresji ZSRR na Polskę, Józef i Bela dostali się na tereny okupowane przez Sowietów, osiadając w Kostopolu, gdzie oboje byli zaangażowani w pracę w NKWD. Józef w swojej biografii określał się jako pracownik „gosudarstwiennoj biezopasnosti”. W 1940 roku został wezwany do Lwowa, gdzie pracował w Oddziale Politycznym NKWD, pełniąc rolę oficera polityczno-wychowawczego. Cieszył się zaufaniem Iwana Sierowa, założyciela sztabu bezpieki. W dniu 22 czerwca 1941 roku, tuż przed atakiem Niemców na ZSRR, wstąpił do Armii Czerwonej, lecz szybko został przywrócony do NKWD na rozkaz Berii. Po wycofaniu się, uczestniczył w ewakuacji więźniów jako funkcjonariusz NKWD, biorąc aktywny udział w rozstrzeliwaniach.

W lutym 1944 roku dołączył do 3 Dywizji im. Romualda Traugutta, a w tym czasie zaczął pełnić funkcję politruka. Wraz z dywizją walczył na Wołyniu, a po kontuzji przeniesiono go do Resortu Bezpieczeństwa Publicznego PKWN, gdzie używał nazwiska matki – Różański.

6 stycznia 1945 roku formalnie przystąpił do PPR, zdobywając rekomendację od Jerzego Siedleckiego, kierownika Sekcji Śledczej resortu bezpieczeństwa.

Praca w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego

Różański szybko awansował w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego. 9 września 1944 roku został referentem Sekcji 7 (Śledczej). Już 21 listopada tego samego roku objął stanowisko zastępcy kierownika tej sekcji, a 1 stycznia 1945 roku został kierownikiem VIII Wydziału MBP. Wraz z awansami zyskał złą sławę, zasłynął z brutalnych metod przesłuchań. Czytelnicy opisywali go jako bezwzględnego sadystę, o czym wspominają liczne jego ofiary. Jak stwierdza Z. Uniszewski: „Jest absolutnie bezsporne, że Różański sam bił do krwi, tolerował bicie i podżegał do niego podwładnych mu funkcjonariuszy, bijąc w ich obecności.” Był odpowiedzialny za ciężkie nadużycia, które zyskały mu złą opinię w ramach aparatu bezpieczeństwa. Różański nadzorował sprawy wielu osób, w tym Witolda Pileckiego, co przypieczętowało jego reputację jako jednego z najcięższych zbrodniarzy komunistycznych.

Jego metody pracy były niewybredne, stosował oszustwa wobec świadków i przesłuchiwanych. Zatrzymywał ludzi z okoliczności niewielkich faktów, a jego żołnierze byli zmuszani do działania w ich imieniu.

Koniec kariery w UB

Śmierć Stalina i krytyka aparatu bezpieczeństwa, która zaczęła obejmować również Różańskiego, miały swoje konsekwencje. Jesienią 1953 roku złożono skargę na Różańskiego w Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej, napisaną przez byłe ofiary jego tortur. Te okoliczności przyczyniły się do jego zwolnienia z MBP i przeniesienia do administracji cywilnej.

Podczas pracy w Zespole Programu Zagranicznego Polskiego Radia, został również dyrektorem w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Jednak w wyniku audycji Józefa Światły, które ujawniały metody działania aparatu bezpieczeństwa, Różański stał się celem ataku ze strony władz. Właściwe ustalenie, które zwieńczyło śledztwo, zaczęło się już w listopadzie 1954 roku, kiedy to został aresztowany pod zarzutem poważnych nadużyć.

Aresztowanie i proces

Proces Różańskiego odbywał się w drzwiach zamkniętych, a jego nadzór sprawowany był osobiście przez sekretarza KC. Był też odzwierciedleniem publicznej krytyki, w której Różański był trzymany jako jeden ze największych winowajców zamachów na bezpieczeństwo kraju. W dniu 23 grudnia 1955 roku, Różański został skazany na 5 lat więzienia, jednak karę zredukowano do 3 lat i 4 miesięcy w ramach amnestii. Ostatecznie udowodniono mu jedynie stosowanie zakazanych metod podczas śledztwa, a nie odpowiedzialność za aresztowania i tortury, jakie stosował wobec opozycjonistów, takich jak Jan Rzepecki, Marian Spychalski, Włodzimierz Lechowicz, Anatolowi Fejginowi oraz Romanowi Romkowskiemu.

Wyrok i odwołanie

16 września 1957 roku rozpoczął się proces Józefa Różańskiego oraz jego współoskarżonych, w tym Romkowskiego i Fejgina. Już 11 listopada tego samego roku wydano wyrok, skazując Różańskiego oraz Romkowskiego na 15 lat więzienia, natomiast Fejgina na 12 lat. Podczas tego postępowania sąd, niestety, nie wziął pod uwagę pełnego obrazu zbrodniczej działalności Romkowskiego. Ograniczono się jedynie do oskarżenia go o działania związane z „niedozwolonymi czynami” wobec licznych członków PZPR. Przemilczano natomiast prześladowania, jakich Różański dokonywał na członkach polskiego podziemia niepodległościowego oraz jego związki z sowieckimi organami bezpieczeństwa.

W odpowiedzi na wydany wyrok, oskarżeni złożyli odwołanie do Sądu Najwyższego, co miało miejsce 2 października 1958 roku. W wyniku rewizji, Sąd Najwyższy zdecydował o obniżeniu kary dla Różańskiego do 14 lat, uwzględniając czas spędzony w areszcie i więzieniu. Pomimo starań o warunkowe zwolnienie, 8 kwietnia 1964 roku Sąd Wojewódzki we Wrocławiu, w którym przebywał Różański w areszcie, odrzucił wniosek obrońcy, wskazując na dotychczasowy przebieg postępowania.

Sąd doszedł do przekonania, że dotychczasowy pobyt w więzieniu, aczkolwiek długi, nie spowodował pożądanych zmian w jego psychice. Skazany do dnia dzisiejszego nie zrozumiał i nie chce zrozumieć w pełni, na czym polegała jego wina i olbrzymia szkodliwość społeczna czynów przez niego popełnionych. Skazany do dnia dzisiejszego nie jest jeszcze w stanie w sposób definitywny potępić swoich antyhumanitarnych metod stosowanych przez niego wobec ludzi.

Mimo tego, już 8 października 1964 roku Rada Państwa zdecydowała się na zastosowanie prawa łaski wobec Józefa Różańskiego, a także Romana Romkowskiego oraz Anatola Fejgina, pozwalając im na powrót do wolności.

Po odbyciu kary, Józef Różański nie miał trudności w podjęciu pracy. Został urzędnikiem w Mennicy Państwowej w Warszawie, gdzie pracował do momentu przejścia na emeryturę w 1969 roku. Warto zaznaczyć, że Różański nigdy nie wyraził skruchy ani nie zreflektował się nad popełnionymi przez siebie zbrodniami.

Józef Różański zmarł 21 sierpnia 1981 roku z powodu choroby nowotworowej i został pochowany na Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie, w sektorze 12b-14-6.

Ordery i odznaczenia

Wśród licznych odznaczeń, które otrzymał Józef Różański, szczególne miejsce zajmują:

• Order Krzyża Grunwaldu II klasy, nadany 13 grudnia 1945,
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy, przyznany 10 października 1945,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Odznaka Grunwaldzka.

---

Oceń: Józef Różański

---