Józef Lityński

---

Życiorys

Józef Lityński pochodził z rodziny o znaczącym wojskowym dziedzictwie; jego ojcem był generał brygady Stanisław Lityński, a matką Julia Sztolcmanówna. Jego młodzieńcze lata upłynęły w Nowej Wilejce, miejscu, gdzie jego ojciec miał zaszczyt dowodzić lokalnym garnizonem. W 1937 roku rodzina Lityńskich przeniosła się do Warszawy, a później osiedliła się w Miedzeszynie, skąd młody Józef codziennie dojeżdżał do szkoły w stolicy.

Na początku września 1939 roku, po otrzymaniu informacji o poszukiwaniach przez Gestapo, Lityńscy zmuszeni byli do wyjazdu do Lwowa, a następnie do Stanisławowa, rodzinnego miasta ojca. Szybko jednak kolejny alarm, tym razem od NKWD, skłonił ich do ukrywania się w Stanisławowie. Równocześnie ich podróż z ukrycia prowadziła ich przez Przemyśl i Lwów, w ostateczności do dotarcia do Krakowa. W 1940 roku rodzina przeżyła trudności, jednak poprzez wymianę uchodźców, zdołali osiedlić się w Warszawie, a potem znów w Miedzeszynie.”

Po powrocie do Warszawy, Józef skończył szkołę podstawową, później rozpoczynając naukę w zawodowej szkole ogrodniczej. Młody Lityński brał udział w tajnych kompletach oraz był aktywnym członkiem podziemnego harcerstwa. W trakcie powstania warszawskiego pełnił funkcję łącznika na Mokotowie. To trudny okres w jego życiu, w którym stracił matkę i babcię, a jedynym towarzyszem pozostał mu młodszy brat Andrzej, mający wtedy zaledwie osiem lat.

Opiekę nad rodzeństwem sprawowali znajomi rodziców. Przeprowadzili się do Radomska, gdzie Józef ukończył maturę w 1947 roku. Mimo zakończonej edukacji, nie mógł podjąć studiów z powodu posiadania ojca, który osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Wkrótce Lityński znalazł zatrudnienie w Instytucie Elektrotechniki. Dzięki sprytowi w sprawach biurokratycznych, udało mu się rozpocząć studia na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego w 1949 roku, a w 1951 roku, mimo licznych trudności, przeniósł się na Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Jego asystentura u profesora Stefana Pieńkowskiego, miała nie dojść do skutku, gdyż UB zablokowało tę możliwość. Pracę magisterską na temat geofizyki (fizyka atmosfery) obronił z sukcesem i uzyskał nakaz pracy w Obserwatorium Meteorologicznym Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego w Legionowie, gdzie osiedlił się wraz z pierwszą żoną.

W 1956 roku, Lityński odbył trzymiesięczny staż w Instytucie Meteorologicznym w Moskwie, a w lipcu 1957 roku wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie spotkał swojego ojca po raz pierwszy od czasów II wojny światowej. Lata 1950. Lityński rozwinął swoje umiejętności w wielu krajach zachodnioeuropejskich, jednak jego życie osobiste ucierpiało, gdy w 1958 roku zmarł jego ojciec, a także zakończyło się małżeństwo Lityńskiego. W 1961 roku zrealizował miesięczny staż w Instytucie Meteorologicznym w Paryżu, po którym samowolnie przedłużał swój pobyt w Anglii, co skutkowało nałożeniem zakazu wyjazdów zagranicznych z Polski.

Dopiero w 1964 roku w ramach kontraktu z Światową Organizacją Meteorologiczną (WMO), wyjechał do Konga Belgijskiego, gdzie pracował jako meteorolog w Leopoldville i okolicznych miastach. W styczniu 1968 roku obronił pracę doktorską na temat Liczbowej klasyfikacji typów cyrkulacji i typów pogody dla Polski (promotorem był prof. Wincenty Okołowicz z UW), a publikacja tej pracy miała wielkie znaczenie dla polskich klimatologów. W tym czasie Lityński był zatrudniony w Instytucie Matematyki Politechniki Warszawskiej.

Wydarzenia polityczne w 1968 roku skłoniły Lityńskiego do opuszczenia kraju. Po inwazji w 1968 roku postanowił pozostać w Kalifornii. Ze względu na biegłość w języku francuskim, wyjechał do Kanady pod koniec 1968 roku, gdzie uzyskał kontrakt na Uniwersytecie Laval. Rok później przeniósł się do nowego Université du Québec w Trois-Rivières, wykładając tam klimatologię, meteorologię oraz geografię regionalną Europy aż do swojej emerytury w 1993 roku.

Nieustannie prowadził badania nad północnymi rejonami Kanady, w tym na bezludnej wyspie Sliver Island w 1970 roku. Na przestrzeni tego okresu, Lityński zwracał uwagę na zmiany klimatyczne, które następowały na Ziemi, odbywając liczne podróże badawcze, w tym na Madagaskar (1975-1976) oraz Gabon (1979). W 1974 roku ożenił się po raz drugi, a w 1977 roku urodziła się mu córka z tego związku. W latach 1985–1986 prowadził badania naukowe na Polinezji i Nowej Kaledonii, a w 1984 roku WMO opublikowało jego klasyfikację klimatów świata, która miała znaczący wpływ w międzynarodowym środowisku klimatologów, chociaż w Polsce była mało znana.

Jako członek Polonii kanadyjskiej, po powstaniu w Polsce Solidarności, zainicjował działalność „Grupę działania na rzecz NSZZ Solidarność”, w której pełnił funkcję wiceprezesa. W 1983 roku objął stanowisko sekretarza generalnego Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie, a od 1985 do 2009 roku był jego prezesem. Angażował się w działania Kongresu Polonii Kanadyjskiej, koordynując pomoc finansową dla polskiego podziemia.

Pobyt w Pierrefonds (Quebec) we wrześniu 1987 roku przyniósł mu stanowisko delegata rządu RP na uchodźstwie w Kanadzie. Po przeszło trzech latach, w grudniu 1990 roku, po raz pierwszy przyjechał do kraju po emigracji. W 2005 roku Lityński zakończył regularne wykłady, a w 2012 roku miał poważny wypadek. W 2013 roku wydano jego książkę wspomnieniową zatytułowaną „Wielka wygrana – 12 cudów w moim życiu”.

Odznaczenia

Józef Lityński, osoba o bogatej historii, otrzymał szereg odznaczeń, które stanowią potwierdzenie jego zasług dla kraju. Poniżej przedstawiamy niektóre z najważniejszych odznaczeń, które zdobył:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 1990 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany w 1989 roku.

---

Oceń: Józef Lityński

---