Henryk Holland

---

Życiorys

Młodość i lata II wojny światowej

Henryk Holland pochodził z rodziny żydowskiej, będąc synem Henryka oraz Franciszki, z domu Likier. W latach 1932-1936 aktywnie uczestniczył w organizacji skautowej Haszomer Hacair, a w 1934 roku przystąpił do Rewolucyjnego Związku Niezamożnej Młodzieży Szkolnej. Już rok później, jego zaangażowanie w politykę wzrosło, co zaowocowało dołączeniem do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski. Holland zyskał także rozgłos, publikując swoje teksty pod pseudonimem w piśmie „Dziennik Popularny”. W 1938 uzyskał możliwość podjęcia studiów medycznych na Uniwersytecie Warszawskim, a także aktywnie działał w Akademickim Komitecie Antygettowym oraz Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Życie”. Podczas wrześniowej obrony Warszawy w 1939 roku pełnił rolę felczera w szpitalu polowym 36. pułku piechoty Legii Akademickiej.

Po kapitulacji miasta, Holland zdołał uciec do Wilna, a gdy to miasto zostało przekazane Litwie, w listopadzie 1939 roku dotarł do Lwowa. Tam współpracował z redakcjami „Czerwonego Sztandaru” oraz wydawanej od czerwca 1941 roku „Młodzieży Stalinowskiej”. Po rozpoczęciu konfliktu niemiecko-radzieckiego, służył w Armii Czerwonej na froncie, pełniąc funkcję starszego felczera w szpitalach polowych Frontu Południowo-Zachodniego. W grudniu 1941 roku trafił na zaplecze frontu do ewakuacyjnego szpitala w Swierdłowsku, gdzie kontynuował służbę. W październiku 1942 roku został zdemobilizowany i przeniesiony do Moskwy, aby podjąć studia na trzecim roku I Moskiewskiego Instytutu Medycznego.

W czerwcu 1943 roku uczestniczył w pierwszym zjeździe Związku Patriotów Polskich, a już 14 czerwca tegoż roku przyjął stopień porucznika w 1. Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Swoją przysięgę wojskową złożył 15 lipca 1943 roku, a w tej samej dywizji służył jako oficer służby sanitarnej, biorąc udział w bitwie pod Lenino. W lutym 1944 roku objął funkcję instruktora w Wydziale Polityczno-Wychowawczym 2. Dywizji Piechoty, jednocześnie pełniąc rolę kronikarza dywizji, a od listopada 1944 roku w stopniu kapitana. Holland aktywnie uczestniczył w walkach o wyzwolenie warszawskiej Pragi oraz w bitwie o Kołobrzeg. W grudniu 1944 doszło do jego przyjęcia do Polskiej Partii Robotniczej.

Lata 1945–1956

Od kwietnia 1945 roku Holland piastował stanowisko redaktora naczelnego tygodnika „Walka Młodych”, którym kierował do września 1947 roku. Formalnie zdemobilizowany w styczniu 1946, aktywnie uczestniczył w Związku Walki Młodych. W 1948 roku zasiadł w zarządzie głównym Związku Młodzieży Polskiej oraz pracował jako redaktor „Trybuny Wolności”. Jego artykuły w prasie były często krytyczne wobec Armii Krajowej oraz działań podziemia antykomunistycznego. W 1946 roku podjął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim, które zakończył w 1950 roku, obroniwszy pracę magisterską w 1952 roku. Od 1948 roku przyjął członkostwo w PZPR. W trakcie studiów piastował stanowisko sekretarza oddziałowej organizacji partyjnej na Wydziale Humanistycznym UW, a także był częścią Komitetu Uczelnianego PZPR.

Był jednym z ośmiu studentów, którzy w marcu 1950 roku podpisali otwarty list krytykujący profesora Władysława Tatarkiewicza, sprzeciwiając się zezwoleniu na polityczne wystąpienia podczas seminarium u tego wykładowcy. To wystąpienie przyczyniło się do wykluczenia Tatarkiewicza z prowadzenia zajęć na uczelni.

Od października 1950 roku rozpoczął studia doktoranckie w Katedrze Filozofii Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR, biorąc udział w polemikach ideologicznych z Lwowsko-Warszawską Szkołą Filozoficzną. Opublikował także krytyczny tekst na temat Kazimierza Twardowskiego, w którym nazwał jego filozofię „skrajnie obskurancką, fideistyczną, klechowską”. W latach 1952-1955 pracował równocześnie jako adiunkt na Wydziale Humanistycznym UW. Choć obronił rozprawę doktorancką w grudniu 1953 roku, nie zrealizował projektu pracy poświęconej Ludwikowi Krzywickiemu. Holland był także jednym z redaktorów dzieł Lenina i Stalina, publikowanych przez „Książkę i Wiedza”. Od 1953 roku jego aktywność zawodowa obejmowała także dział ideologiczny w „Trybunie Ludu”.

1956–1961

Od 1956 roku Holland zyskał pewną widoczność, publikując artykuły w „Życiu Warszawy” i „Expressie Wieczornym” (pod pseudonimami „Hola” i „Gol”), a także współpracując z Polskim Radiem. W kwietniu 1956 roku, podczas zebrania partyjnego, nawoływał do rehabilitacji Władysława Gomułki, wspierając jego reformy. W swoim komentarzu w Polskim Radiu, który później ukazał się w „Expressie Wieczornym” 23 października 1956 roku, podjął niezwykle kontrowersyjną tematykę rehabilitacji skazanych podczas stalinowskich procesów. Holland stwierdził:

*Sądzę, że sprawa nie może się skończyć na przytoczonym oświadczeniu Prokuratora Generalnego Rzeczypospolitej (…). Sądzę, że jest rzeczą niezbędną natychmiastowe opublikowanie w prasie imion, nazwisk, fotografii, krótkich życiorysów i dat wykonania wyroków na poległych męczeńską śmiercią oficerach Wojska Polskiego. (…) Po trzecie – w stosunku do wszystkich winnych mordu sądowego na dziewiętnastu oficerach muszą być wyciągnięte zgodnie z prawem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej najsurowsze konsekwencje; wszystkie okoliczności mordu muszą zostać ujawnione.*

Holland, wykształciwszy się w tym czasie, wspierał ideologiczne zmiany w państwowych strukturach, krytykując jednocześnie politykę konserwatywną w PZPR. Ta postawa nie pozostała jednak bez konsekwencji, co spowodowało zmniejszenie jego roli w mediach oraz zwolnienie z Polskiej Agencji Prasowej. W styczniu 1958 roku obronił pracę doktorską pod kierunkiem Adama Schaffa, publikując na temat Ludwika Krzywickiego. Po likwidacji jego zakładu pracy, został przyjęty w Zakładzie Badań Socjologicznych. Przygotował znaną biografię Ludwika Krzywickiego, która nie ujrzała światła dziennego za jego życia, a opublikowano ją dopiero w 2007 roku przez Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”.

Śmierć

W listopadzie 1961 roku podczas rozmowy ze Stanisławem Brodzkim, Holland otrzymał informacje dotyczące przemówienia Nikity Chruszczowa podczas XXII Zjazdu KPZR, w którym krytycznie odniesiono się do stalinowskiej polityki. Po tej rozmowie Holland przekazał informacje dziennikarzowi „Le Monde” w Warszawie, Jeanowi Wetzowi. Niestety, ich rozmowa została podsłuchana przez Służbę Bezpieczeństwa, w której dowody zidentyfikowały Hollanda jako rozmówcę. Po publikacji artykułu Wetza, władze PRL obawiały się oskarżeń o przeciek z obrad KPZR, co spowodowało śledztwo. Zatrzymany 19 grudnia 1961 roku, Holland został poddany intensywnemu przesłuchaniu, a 21 grudnia aresztowany na podstawie „małego kodeksu karnego”. Po ogłoszeniu decyzji o aresztowaniu, jego mieszkanie zostało przeszukane na ul. Nowotki 10 (obecnie gen. Władysława Andersa), gdzie w dramatycznych okolicznościach Holland popełnił samobójstwo, skacząc z okna mieszkania na szóstym piętrze.

Okoliczności tej tragedii przez długi czas były przedmiotem spekulacji, sugerujących zbrodnię. Ostatecznie jednak, prawdziwe okoliczności zostały ujawnione przez Krzysztofa Persaka, który odkrył materiały archiwalne IPN na ten temat oraz w 2006 roku opublikował książkę „Sprawa Henryka Hollanda”. Jego pogrzeb odbył się 29 grudnia 1961 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, a wzięli w nim udział liczni dziennikarze, naukowcy związani z rewizjonizmem oraz działacze partyjni, w tym Zygmunt Bauman, Włodzimierz Brus, Leszek Kołakowski, a także Jerzy Morawski, Oskar Lange, Janusz Zarzycki, Romana Granas, Helena Jaworska, Stefan Staszewski, a także wielu innych. Chociaż na ceremonii nie wygłoszono żadnych przemówień, co podkreślono odśpiewaniem jedynie Międzynarodówki, władze PRL traktowały sam fakt uczestnictwa w pogrzebie jako demonstrację, co skończyło się wezwaniami niektórych uczestników na przesłuchania przed specjalną komisją.

Życie prywatne

Henryk Holland był żonaty z dziennikarką Ireną Rybczyńską w latach 1947-1961, jednak od 1959 roku z parą w rzeczywistości żyła w separacji. W trakcie tego małżeństwa przyszły na świat dwie córki, które na stałe wpisały się w polskie kino jako utalentowane reżyserki filmowe. Są to: Agnieszka oraz Magdalena.

Ordery i odznaczenia

Henryk Holland, postać znana za swoje zasługi, został odznaczony wieloma nagrodami i wyróżnieniami, które świadczą o jego poświęceniu i pracy na rzecz kraju. Oto niektóre z jego odznaczeń:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 13 lipca 1946,
• Krzyż Walecznych,
• Srebrny Krzyż Zasługi, nadany 12 kwietnia 1946,
• Srebrny Medal Zasłużonym na Polu Chwały,
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945,
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk.

---

Oceń: Henryk Holland

---