Hanka Ordonówna

---

Życiorys

Hanka Ordonówna urodziła się w rodzinnej kamienicy przy ul. Żelaznej 68 w Warszawie, jako córka Władysława Pietruszyńskiego oraz Heleny z d. Bieńkowskiej. Jej ojciec pełnił funkcję kolejarza, co wpłynęło na jej dzieciństwo.

Na młodzieńcze lata Hanki znaczący wpływ miał czas spędzony w szkole baletowej, która znajdowała się przy Teatrze Wielkim w Warszawie. Już w wieku 16 lat zadebiutowała na scenie teatrzyku rewiowego „Sfinks” w programie Niech żyje pokój!. Jej taniec wzbudzał zainteresowanie, co pozwoliło jej na otwieranie kolejnych programów teatru, zarówno solowo, jak i w duecie z Bolesławem Brodelkiewiczem. Wkrótce, z inspiracji Karola Hanusza, przyjęła pseudonim artystyczny Anna Ordon.

W „Sfinksie” zaczęła występować także jako piosenkarka, debiutując utworem „Szkoda słów”, stworzonym dla niej przez Artura Tura. Niestety, publiczność oraz krytycy nie przyjęli jej występu szczególnie entuzjastycznie, a utwór szybko zniknął z afisza.

Po opuszczeniu „Sfinksa”, Hanka dołączyła do kabaretu „Wesoły Ul” w Lublinie, gdzie już występowała jako Hanka Ordonówna. To tam zdobyła reputację jako utalentowana wykonawczyni piosenek żołnierskich, takich jak „O mój rozmarynie” oraz „Ułani, ułani, malowane dzieci”. W tej samej niełatwej rzeczywistości nawiązała romanse z reżyserem Januszem Sarneckim, co zakończyło się dla niej tragedią. Po nieudanej próbie samobójczej, która pozostawiła trwałe ślady na jej ciele, Hanka zmuszona była do korzystania z pomocniczych akcesoriów, jak kapelusze.

Po zamknięciu teatru w Lublinie wróciła do Warszawy, gdzie, za namową Karola Hanusza, w 1919 roku zaczęła pracować w kabarecie Miraż. Powróciła również do „Sfinksa”, gdzie zagrała jedną z kluczowych ról w spektaklu Na księżycu. Po sprzedaniu siedziby rewii, powróciła jako wokalistka do Mirażu, a po pożarze kabaretu w 1920 roku przeniosła się do Lwowa, gdzie występowała w „Bagateli” oraz tańczyła w klubie „Ul”. Szybko nawiązała współpracę z Operą Krakowską oraz Teatrem „Lutnia” w Wilnie. W 1923 roku występowała w „Stańczyku” w Warszawie, a od marca 1923 roku rozwijała karierę szansonistki w kabarecie Qui Pro Quo, kontynuując tam występy aż do 1931 roku.

Hanka Ordonówna wkrótce zdobyła popularność również poza granicami Polski, występując w Niemczech, Francji, Włoszech, Wiedniu oraz Paryżu, gdzie wzbogacała swoje umiejętności wokalne. W 1931 roku zaczęła występować w takich teatrach jak „Banda”, „Wielka Rewia” oraz „Cyrulik Warszawski”. Kluczowy wpływ na jej rozwój artystyczny miał Fryderyk Jarosy, pod którego okiem Ordonówna zaczęła rozwijać swój niepowtarzalny styl.

Trwałą sławę przyniosło jej wykonanie piosenki „Miłość ci wszystko wybaczy” z filmu Szpieg w masce (1933), która stała się jej znakiem rozpoznawczym. Dawała koncerty w wielu polskich miastach oraz podejmowała się zagranicznych tras koncertowych, ciesząc się ogromnym entuzjazmem ze strony publiczności w Atenach, Beirucie, Damaszku, Jerozolimie, Tel Awiwie, Kairze, Rydze oraz w Stanach Zjednoczonych. Regularnie występowała także w Paryżu, Berlinie oraz Wiedniu, samodzielnie szyjąc kostiumy sceniczne, które zdobiły ją w teatrze, gdzie partnerował jej Igo Sym.

30 kwietnia 1931 roku Hanka wzięła ślub z hrabią Michałem Tyszkiewiczem, który był również autorem wielu jej utworów. Początkowo małżeństwo to spotkało się z niezadowoleniem rodziny hrabiego, jednak Hanka wydawała się nie przejmować i kontynuowała karierę artystyczną. Przed II wojną światową Tyszkiewiczowie często bywali w Ornianach, majątku Michała położonym koło Wilna, gdzie hrabia posiadał ziemie o powierzchni 15 420 ha. Mimo że Hanka stała się hrabiną, nie porzuciła wystąpień kabaretowych, a także angażowała się w rewii cyrkowej. W wyniku intensywnej pracy musicie jednak doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia, które zostało zażegnane dzięki opiece męża i specjalistów.

Po ustabilizowaniu się jej zdrowia, Hanka rozpoczęła koncerty w Stanach Zjednoczonych, z których wróciła do Polski w 1939 roku. Po wybuchu II wojny światowej spędziła czas w Warszawie, gdzie jesienią 1939 roku została aresztowana na Pawiaku. Jej zatrzymanie było wynikiem wcześniej zaaranżowanego spotkania z Igo Symem, który okazał się konfidentem Gestapo. Udało jej się uniknąć długoletniego uwięzienia dzięki staraniom męża – Michał Tyszkiewicz uzyskał obywatelstwo litewskie, co umożliwiło mu uwolnienie żony. Po przejściu na wolność, Ordonówna z mężem udała się do Wilna, uczestnicząc jako obywatele litewscy w polskim życiu kulturalno-towarzyskim.

W Wilnie, w latach 1940–1941, występowała w Teatrze na Pohulance, „Lutni” oraz w Polskim Teatrze Dramatycznym. Kolejny raz Hanka padła ofiarą represji, tym razem aresztowanej przez NKWD po aneksji Litwy przez ZSRR. Została deportowana do łagru w Uzbekistanie, podczas gdy jej mąż trafił w głąb Rosji.

Życie na zesłaniu okazało się dla Hanki bardzo trudne, co przyniosło nawrót jej choroby płuc. Po zwolnieniu z internowania, włączyła się do organizacji polskiego teatru w Tocku oraz wsparcia dla dzieci wygnańców. Z powodu złego stanu zdrowia Hanka podjęła decyzję o wyjeździe do Taszkentu, gdzie ponownie spotkała się z mężem. Po zerwaniu przez ZSRR stosunków z rządem RP, Ordonówna ewakuowała się razem z sierocińcem przez Bombaj w Indiach do Beirutu w Libanie.

Jej zdrowie uległo dalszemu pogorszeniu, co wymusiło na niej zamieszkanie z mężem w Beirucie oraz podjęcie intensywnego leczenia. W tym czasie zorganizowała liczne przedstawienia patriotyczne, utworzyła amatorskie kółko dramatyczne oraz zagrała kilka recitali, a także zajmowała się malarstwem i pisaniem wierszy. Niestety, Hanka zmagała się z ciężką chorobą, a jej ostatnie dni na Ziemi spędziła tragicznie – zmarła na tyfus, zarażona przez męża, który pomagał uchodźcom w trakcie epidemii.

Ordonówna została pochowana na polskim cmentarzu w Beirucie, gdzie na jej grobie umieszczono napis: „ŚP Maria Hanna Tyszkiewiczowa Hanka Ordonówna. Ur. 25 IX 1902 zm. 8 IX 1950. Tyś jest ucieczką moją od ucieśnienia zachowasz mię i piosenkami radosnego wybawienia uraczysz mię. Ps. XXXII. 7”. W 1990 roku jej prochy przeniesiono na warszawskie Powązki (aleja zasłużonych, grób 88).

Publikacje

Wśród publikacji Hanki Ordonówny, warto wyróżnić jej utwór zatytułowany „Tułacze dzieci”, który został wydany pod pseudonimem Weronika Hort. Ciekawe jest to, że pseudonim został stworzony z inicjałów autorki – „H” jak Hanka, „or” jak Ordonówna oraz „t” jak Tyszkiewicz.

Pierwsza edycja tego dzieła miała miejsce w Beirucie w 1948 roku. W Polsce książka ukazała się ponownie w 1990 roku dzięki PIW, a następnie w 2005 roku została wydana przez Wydawnictwo LTW.

Dyskografia

Albumy

Hanka Ordonówna, wybitna artystka polskiego teatru, posiada bogatą dyskografię, która obejmuje wiele płyt analogowych oraz kompaktowych. W latach 1927–1929 nagrała szereg utworów dla Syrena Rekord, w tym przełomowe nagrania z teatru Qui pro quo.

W 1929 roku ukazała się płyta, na której artystka śpiewała z akompaniamentem skrzypiec oraz fortepianu, co pozwoliło jej na jeszcze szersze dotarcie do odbiorców. W kolejnych latach, Hanka Ordonówna nagrywała dla Syrena Electro, prezentując różnorodny repertuar z towarzyszeniem Chóru Dana oraz Orkiestry Towarzystwa „Syrena Record”. Do najbardziej znanych nagrań z tego okresu należą:

• 1932: Hanka Ordonówna śpiew z akompaniamentem fortepianu, Syrena Electro,
• 1933: Hanka Ordonówna z akompaniamentem Orkiestry „Syrena Record”, Syrena Electro,
• 1934: Hanka Ordonówna z akompaniamentem Orkiestry, Syrena Electro,
• 1937–1938: Hanka Ordonówna z akompaniamentem Orkiestry „Syrena Record”, Syrena Electro.

W późniejszych latach, Hanka powróciła w formie płyt kompaktowych, z wydaniami takimi jak:

• 1992: Miłość ci wszystko wybaczy…,
• 1995: Ordonka: Miłość ci wszystko wybaczy,
• 2002: Platynowa Kolekcja: Złote przeboje (Polskie Nagrania),
• 2005: Gwiazdozbiór polskiej muzyki: Od piosenki do piosenki (Polskie Radio),
• 2006: The Best: Jeśli kochasz mnie (MTJ),
• 2007: Muzyczna kolekcja – Niezapomniane piosenki (Universal).

Piosenki

Hanka Ordonówna jest również autorką i wykonawczynią wielu znanych utworów. Jej piosenki, często współtworzone z wybitnymi kompozytorami i autorami tekstów, zdobyły ogromną popularność. Do najważniejszych z nich należą:

• „Miłość ci wszystko wybaczy” (Henryk Wars, Julian Tuwim),
• „Na pierwszy znak” (Henryk Wars, Julian Tuwim),
• „Błękitny Express” (Leon Boruński, Hanka Ordonówna),
• „Jak dym z papierosa” (J. Bos, Hanka Ordonówna),
• „Kochany” (Delfin, Hanka Ordonówna),
• „Czy tak, czy nie” (W. Hudson, Jerzy Jurandot),
• „Trudno” (T. Müller, E. Schlechter),
• „Jeśli kochasz mnie” (T. Müller, Emanuel Schlechter),
• „Wystarczy jedno słowo” (G. Kramer, J. Gerżabek),
• „Manola” (Orejon),
• „Szczęście raz się uśmiecha” (Henryk Wars, Emanuel Schlechter),
• „Gdy jesień się zaczyna” (M.T.),
• „Piosenka o zagubionym sercu” (Henryk Wars, A.M. Świnarski),
• „Córka kata” (ballada starofrancuska, Marian Hemar),
• „Już się wie” (Lang),
• „Fiakier” (Melodysta, Michał Tyszkiewicz),
• „Uliczka w Barcelonie” (muz. Alberto Laporte / Otelo Gasparini, sł. Michał Tyszkiewicz).

Wybrane przedstawienia teatralne i kabaretowe

Hanka Ordonówna, znana postać polskiego teatru, w swoim dorobku artystycznym miała wiele znaczących ról. Wśród wybranych przedstawień teatralnych i kabaretowych można wyróżnić:

• 1939: Kto kogo, Tip–top,
• 1937: Jaś w raju bram, Cyrulik Warszawski,
• 1935: Poskromienie złośnicy jako Kasia, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
• 1935: Ptak jako Burmistrzanka, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
• 1935: Rajski ogród jako Mary Berger, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
• 1935: Dla ciebie, Warszawo,
• 1933: Eros i Psyche jako Psyche, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
• 1933: Co tylko chcecie jako Viola, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie,
• 1932: Banda, naprzód, teatr Banda,
• 1931: Małżeństwo Fredeny,
• 1930: Budżet wiosenny, teatr Qui Pro Quo,
• 1930: Dookoła Bartel, teatr Qui Pro Quo,
• 1929: Jubileusz Qui Pro Quo, teatr Qui Pro Quo,
• 1928: Czy Anna jest panna, teatr Qui Pro Quo,
• 1927: Pstryk, teatr Qui Pro Quo,
• 1927: Sałatka majowa, teatr Qui Pro Quo,
• 1926: Puść go kantem, teatr Qui Pro Quo,
• 1925: A tymczasem pod łóżkiem, teatr Qui Pro Quo,
• 1925: Pamiętniki wielkich ludzi, teatr Qui Pro Quo,
• 1923: Warto zobaczyć,
• 1923: Na księżycu, teatr Sfinks,
• 1918: W naszej kochanej Warszawie, teatr Sfinks.

Filmografia

Filmografia Hanki Ordonówny prezentuje jej dorobek artystyczny na przestrzeni lat, a jej rolę w polskiej kinematografii można ocenić jako niezwykle różnorodną.

• 1937: Parada Warszawy,
• 1933: Szpieg w masce jako Rita Holm,
• 1933: Wyrok życia,
• 1927: Orlę jako tancerka, przyjaciółka Stonora,
• 1923: Niewolnica miłości.

Upamiętnienie

Hanka Ordonówna, znana postać polskiej kultury, została szczególnie uhonorowana poprzez różne inicjatywy związane z jej pamięcią. W 1991 roku jej imię nadano Szkole Podstawowej nr 209 w Warszawie.

Ostatnio, w 2023 roku, umieszczono pamiątkową tablicę na ogrodzeniu Szkoły Podstawowej nr 221, która mieści się przy ul. Żelaznej 71 w Warszawie. To miejsce jest szczególne, ponieważ znajduje się blisko budynku, w którym artystka przyszła na świat.

Hanka Ordonówna w filmie

W filmie Miłość ci wszystko wybaczy, który zadebiutował w 1982 roku pod kierownictwem reżysera Janusza Rzeszewskiego, Hanka Ordonówna odgrywa kluczową rolę. Bohaterka ta, znana z licznych ekranizacji, została przedstawiona przez Dorotę Stalińską.

Aby wzbogacić muzykalny wymiar postaci, do jej piosenek użyczono głosu przez utalentowaną wokalistkę Hannę Banaszak, co dodało całemu dziełu dodatkowego uroku i emocji.

---

Oceń: Hanka Ordonówna

---