Andrzej Werner (krytyk)

---

Życiorys

Andrzej Werner to postać wybitna w polskiej kulturze literackiej i filmowej. Urodził się jako syn Ryszarda Wernera – sportowca oraz inżyniera, oraz Kazimiery, z domu Krzywickiej. Przed zakończeniem II wojny światowej mieszkał w Tarczynie, a następnie, z uwagi na zawodowe zobowiązania ojca, w takich miejscowościach jak Łódź, Lublin, Andrychów oraz Starachowice, gdzie w 1958 roku uzyskał świadectwo maturalne w lokalnym liceum ogólnokształcącym.

Po tragicznym wypadku, w którym zginął jego ojciec 31 sierpnia 1958, Andrzej wraz z matką i bratem osiedlił się w Warszawie. Tam podjął studia z zakresu polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim, który ukończył zdobywając tytuł magistra w 1963 roku. Jego literacki debiut miał miejsce w 1962 roku, gdy na łamach „Twórczości” ukazała się recenzja książki Zbigniewa Nienackiego, zatytułowana Worek Judaszów.

Od 1964 roku Andrzej Werner był związany z Instytutem Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Po przeprowadzeniu badań, w 1968 roku otrzymał stopień doktora na podstawie pracy poświęconej Tadeuszowi Borowskiemu, której promotorami byli m.in. Stefan Żółkiewski.

W ramach działalności naukowej, w latach 1970 i 1976 był stypendystą uznawanej instytucji Szkoły Zaawansowanych Badań w Naukach Społecznych (EHESS) w Paryżu. Niezwykle aktywnie uczestniczył w życiu akademickim; w 1978 roku podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych i prowadził wykłady na temat Ideowego oblicza polskiego kina.

W obliczu wydarzeń sierpniowych 1980 roku, współpracował z innymi naukowcami i literatami, apelując do władz komunistycznych o dialog z protestującymi robotnikami. W tym samym okresie Andréj Werner przystąpił do NSZZ „Solidarność”, a także był członkiem Komisji Ekspertów ds. Kultury Regionu Mazowsze.

Internowano go 13 grudnia 1981 roku, a po pewnym czasie trafił do aresztu śledczego na Białołęce, by po kolejnych dniach zostać przeniesionym do Ośrodka Internowania w Jaworzu, z którego wyszedł wolny 23 grudnia 1981 roku.

W latach 1981-1983 Andrzej Werner pełnił funkcję kierownika literackiego Zespołu Filmowego „Rondo”, który prowadził Wojciech Jerzy Has. W tym czasie nawiązał współpracę z prasą drugiego obiegu, w tym z „Kulturą Niezależną”. W 1983 roku dołączył do Komitetu Kultury Niezależnej, a od 1984 był członkiem kolegium Niezależnej Oficyny Wydawniczej.

W 1987 roku opublikował zbiór esejów zatytułowany Polskie, arcypolskie…, wydany przez „Polonię” w Londynie. Książka ta przyniosła mu Nagrodę „Solidarności” Pracowników Wydawnictw za najlepszą publikację polskiego autora w kraju. W 1990 roku dzieło to stało się podstawą jego habilitacji, a w 1998 roku otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych.

Werner przez większą część kariery zawodowej związany był z IBL, pracując też jako wykładowca Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie w latach 1998-2014. Uczestniczył również jako Visiting Professor w berlińskim Wolnym Uniwersytecie oraz na Uniwersytecie Jerozolimskim.

W latach 1990-1992 odpowiedzialny był za dział krajowy miesięcznika „Kino”, a od 1990 roku pełnił rolę dyrektora artystycznego Lubuskiego Lata Filmowego. W latach 1991-1997 prowadzili program Akademia Polskiego Kina w Telewizji Polskiej (TVP2), współpracując z Henrykiem Kamykiem. Od połowy lat 90. wykładał historię filmu w Akademii Filmowej.

Był aktywnym uczestnikiem Związku Literatów Polskich w latach 1972-1983, a także członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Związku Filmowców Polskich oraz polskiego PEN Clubu. W jego działalności politycznej można wyróżnić zaangażowanie w komitety poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w 2010 oraz 2015 roku.

W 2011 roku Andrzej Werner został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Trzy lata później otrzymał Krzyż Wolności i Solidarności, a w 2020 roku uhonorowano go Nagrodą Stowarzyszenia Filmowców Polskich za wybitne osiągnięcia artystyczne.

W 2020 roku z okazji 80. urodzin Andrzeja Wernera wydano książkę pt. Kino to nie wszystko. Księga pamiątkowa w 80. urodziny Andrzeja Wernera, pod redakcją Andrzeja Szpulaka oraz Mateusza Wernera. Zgromadziła ona teksty wielu autorów, w tym Jacka Bromskiego, Sławomira Buryły, Marka Hendrykowskiego, Barbary Hollender, Maryli Hopfinger, Andrzeja S. Jagodzińskiego, Mikołaja Jazdona, Anny Kaplińskiej-Struss, Marka Kaźmierczaka, Konrada Klejsy, Jerzego Kronholda, Tadeusza Lubelskiego, Marceliny Łozińskiej, Małgorzaty Łukasiewicz, Rafała Marszałka, Adama Michnika, Andrzeja Słowickiego, Tadeusza Szczepańskiego, Andrzeja Szpulaka, Edwarda Tobiszewskiego, Mateusza Wernera, Marka Zaleskiego, Janusza Zaorskiego, Kazimierza Żórawskiego; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 2020, ISBN 978-83-232-3757-0; w Seria Filmoznawcza nr 31).

Obecnie Andrzej Werner mieszka na Ursynowie w Warszawie.

Życie prywatne

Andrzej Werner ma za sobą dwukrotne małżeństwo. Jego pierwsze małżeństwo zawarł w 1963 roku z Zofią, z domu Goszczyńską, z którą doczekał się syna Mateusza. Mateusz jest znanym filozofem kultury, eseistą oraz krytykiem filmowym.

W 1977 roku Andrzej podjął decyzję o kolejnym małżeństwie, żeniąc się z Ewą, z domu Modrzejewską, która jest anglistką. Z tego związku również urodził się syn, Jacek.

Książki

Andrzej Werner, niezwykle wpływowy krytyk literacki, pozostawił po sobie bogaty dorobek wydawniczy. Oto niektóre z jego ważnych publikacji:

• Zwyczajna apokalipsa. Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów (wydanie pierwsze: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1971; wydanie drugie: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1981; ISBN 83-07-00573-6),
• Polskie, arcypolskie… (Polonia, Londyn 1987, seria: „Wokół Literatury, 7”; wydanie 2: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOW-a, Warszawa 1987; wydanie 3: Towarzystwo „Więź”, Warszawa 2011, ISBN 978-83-62610-14-3, seria: Biblioteka „Więzi”, t. 263),
• Pasja i nuda (Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWa, Warszawa 1991, ISBN 83-7054-020-1; seria: Biblioteka Kwartalnika Politycznego „Krytyka”),
• Dekada filmu (Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 1997, ISBN 83-85605-95-9),
• Krew i atrament (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, ISBN 83-01-12389-3),
• To jest kino (Wydawnictwo Stentor, Warszawa 1999, ISBN 83-86018-64-X),
• Wysoko, nie na palcach. O pisarstwieJana Józefa Szczepańskiego (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, ISBN 83-08-03349-0).

Każda z tych książek dostarcza cennych przemyśleń i analiz, które pozostają aktualne oraz inspirujące dla miłośników literatury.

Opracowania, prace redakcyjne, udział w pracach zbiorowych

Andrzej Werner w swojej twórczości krytycznej podejmuje różnorodne tematy i zagadnienia, które odzwierciedlają bogactwo literatury oraz jej społecznego kontekstu. Wśród jego istotnych opracowań można wymienić:

• Analizę problemu ciągłości myślowej w pismach Brzozowskiego, która znalazła się w zbiorze Wokół myśli Stanisława Brzozowskiego, redagowanym przez Andrzeja Walickiego oraz Romana Zimanda, gdzie Małgorzata Szpakowska przygotowała indeks osób. Publikacja została wydana przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie w 1974 roku,
• Interpretację społecznych funkcji powieści dwudziestowiecznej na przykładzie „Doktora Faustusa” Tomasza Manna, zamieszczoną w pracy zbiorowej Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich, redagowanej przez Stefana Żółkiewskiego, Marylę Hopfinger oraz Kamilę Rudzińską, opublikowanej przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w 1974 roku,
• Artykuł na temat krytyki literackiej, poruszający kwestie tradycji i wyboru w kontekście Literatury polskiej 1918 – 1975. Publikacja, redagowana przez Alinę Brodzką, Janusza Stradeckiego, Helenę Zaworską oraz Stefana Żółkiewskiego, ukazała się w Warszawie w 1975 roku w serii „Z Prac Instytutu Badań Literackich PAN”,
• Refleksję nad twórczością Jarosława Iwaszkiewicza w odniesieniu do filmu, która znalazła się w zbiorze O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza, redagowanym przez Alinę Brodzką, wydanym w Krakowie – Wrocławiu w 1983 roku,
• Artykuł dotyczący filmu fabularnego, opublikowany w Historii filmu polskiego. T. 5, 1962-1967, redagowanej przez Bogumiła Drozdowskiego i Rafała Marszałka, wydanej przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie w 1985 roku,
• Wstęp do książki Jarosława Iwaszkiewicza pt. Brzezina i inne opowiadania ekranizowane, wydanej przez Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik” w Warszawie w 1987 roku,
• Opracowanie wstępu do Utworów wybranych Tadeusza Borowskiego, które ukazały się nakładem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1991, a w 1997 roku wydano ich poprawioną wersję,
• Wkład w Literaturę polską 1918-1975. T. 2, 1933-1944, redagowaną przez Alinę Brodzką oraz Stefana Żółkiewskiego, która ukazała się w Warszawie w 1993 roku,
• Artykuł na temat związków polityki z literaturą w PRL zamieszczony w zbiorze Sporne postaci polskiej literatury współczesnej, redagowanym przez Alinę Brodzką, z redakcją Marek Gumkowskiego oraz Agnieszki Pliszkiewicz, wydanym w Warszawie w 1994 roku,
• Współpraca przy publikacji From the Polish underground. Selections from „Krytyka”, 1978-1993, redagowanej przez Michaela Bernharda oraz Henryka Szlajfera, opublikowanej przez Pennsylvania State University Press w 1995 roku,
• Udział w projekcie Ciemne korytarze historii, znajdującym się w zbiorze Tematy i pryzmaty. Studia o prozie polskiej XX wieku, redagowanym przez Alinę Brodzką oraz Zygmunta Ziątka, wydanym przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w Wrocławiu w 2000 roku,
• Wkład w redakcję pracy zatytułowanej Il cinema di Andrzej Munk, redagowanej przez Małgorzatę Furdal oraz Sergio Grmek Germani, wydanej w Mediolanie w 2001 roku,
• Współredagowanie zbioru Co dalej literaturo? Jak zmienia się współcześnie pojęcie i sytuacja literatury, wspólnie z Aliną Brodzką-Wald oraz Hanną Gosk, publikacja z 2008 roku,
• Opracowanie dotyczące Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany, z Tomaszem Żukowskim, opublikowane w Warszawie w 2013 roku,
• Redakcja zbioru Obraz literatury w komunikacji społecznej po roku ’89, z Tomaszem Żukowskim, wydanego w Warszawie w 2013 roku.

---

Oceń: Andrzej Werner (krytyk)

---