Jan Józef Szczepański

Kultura i sztuka

Jan Józef Szczepański to postać niezwykle barwna i zasłużona dla polskiej kultury oraz literatury. Urodził się 12 stycznia 1919 roku w Warszawie, a swoją wielką pasję do pisania i eksploracji świata kontynuował aż do swojej śmierci, która miała miejsce 20 lutego 2003 roku w Krakowie.

Był wszechstronnym twórcą: pisarzem, reporterem, eseistą, a także scenarzystą filmowym oraz tłumaczem. Jego twórczość obejmowała szeroki zakres tematów, od reportażu po literaturę piękną, co przyczyniło się do wzbogacenia polskiej literackiej sceny.

Dodatkowo, Jan Józef Szczepański był taternikiem i podróżnikiem, co również świadczy o jego zamiłowaniu do eksploracji i przygód. Wraz ze swoimi osiągnięciami literackimi, pełnił znaczące funkcje w środowisku literackim, będąc prezesem Związku Literatów Polskich oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Jego wykształcenie jako orientalista wzbogaciło horyzonty jego twórczości, co pozwoliło mu wprowadzać elementy kultury wschodniej w jego prace oraz refleksje. Jan Józef Szczepański na zawsze pozostanie w pamięci jako jeden z kluczowych twórców polskiej literatury XX wieku.

Życiorys

Jan Józef Szczepański był synem Aleksandra Szczepańskiego, dyplomaty związanym z II Rzeczypospolitą oraz ekonomisty, który pracował w przemyśle cynkowym na Górnym Śląsku. Miał siostry, Marię Kuncewiczową oraz Marię Znatowicz-Szczepańską, nauczycielkę języka francuskiego, która zajmowała się tłumaczeniem literatury serbskiej i publicystyką.

W latach 1932–1937 jego rodzina mieszkała w Katowicach, gdzie Jan uczęszczał do męskiego Państwowego Gimnazjum i Liceum przy ul. A. Mickiewicza. Ukończył studia w zakresie orientalistyki w 1947 roku.

W 1939 brał udział w kampanii wrześniowej, a w 1941 roku wstąpił do Związku Jaszczurczego, który w 1942 roku przekształcił się w NSZ. Pracował w komórce wywiadu do 1943 roku, kiedy to dołączył do Armii Krajowej. W 1944 roku walczył w partyzantce, a temat ten opisał w swojej prozie wojennej, między innymi w dziełach „Polska jesień” oraz „Buty”, w których krytycznie podchodzi do legendy „leśnych ludzi”. Tematyka wojenna znalazła również miejsce w scenariuszach do filmów Stanisława Różewicza, takich jak „Westerplatte” i „Wolne miasto”.

Po zakończeniu wojny związał się z „Tygodnikiem Powszechnym”, gdzie w latach 1947–1953 był członkiem redakcji. Był ostatnim prezesem Związku Literatów Polskich, który został rozwiązany przez władze w czasie stanu wojennego. Swoje doświadczenia z tego okresu uwiecznił w książce „Kadencja”. Szczepański był również jednym z inicjatorów Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, a w 1978 roku podpisał deklarację zakładającą Towarzystwo Kursów Naukowych. Tłumaczył na polski prace takich autorów jak Conrad i Greene, a także „Bajki murzyńskie”.

W 1975 roku był sygnatariuszem Listu 59, a w maju 1981 roku podpisano list intelektualistów w obronie Jerzego i Ryszarda Kowalczyków. 23 sierpnia 1980 roku znalazł się wśród 64 uczonych i pisarzy, którzy apelowali do władz komunistycznych o podjęcie dialogu z strajkującymi robotnikami.

Jan Józef Szczepański był fascynującym turystą oraz zapalonym taternikiem, szczególnie w latach tuż po wojnie. Miał okazję wspinać się m.in. z Stanisławem Siedleckim, w tym podczas prób wejścia zachodnią ścianą Łomnicy nową drogą przez Hokejkę, oraz z Krzysztofem Tatarkiewiczem. Tematyka taternictwa oraz narciarstwa znalazła odbicie w jego książkach, jak „Autograf”, a także w różnych publikacjach. W 1955 roku przetłumaczył książkę Johna Hunta „Zdobycie Mount Everestu”. Jego znajomość Gorców i Pienin zaowocowała takimi dziełami jak „Portki Odysa” oraz „Kipu”.

Życie prywatne

W 1947 roku Jan Józef Szczepański ożenił się z Danutą Wolską. Ponadto, był bardzo bliskim przyjacielem pisarza Stanisława Lema i pełnił rolę ojca chrzestnego jego syna Tomasza. Jego osoba była także inspiracją dla postaci Prothera w powieści „Głos Pana” Lema.

Cenzura komunistyczna

Nazwisko Jana Józefa Szczepańskiego znalazło się na specjalnej liście autorów, którzy byli pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. W książce Tomasza Strzyżewskiego dotyczącej cenzury w PRL, opublikowano poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku, pochodzącą z Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Na tej liście widnieje nazwisko Szczepańskiego, a także wytyczne dotyczące sposobu postępowania z materiałami publikowanymi przez autorów z tej listy.

Zgodnie z instrukcją, wszelkie publikacje autorów wymienionych na liście muszą być zgłaszane przez prasę oraz wydawnictwa książkowe. Każdy przypadek wymieniania nazwisk tych autorów wymagał sygnalizacji kierownictwu Urzędu, które miało zadecydować o ich ewentualnym zwolnieniu. Warto zaznaczyć, że przepis ten nie dotyczył radia ani telewizji, gdzie kierownictwo mogło samodzielnie gwarantować przestrzeganie wspomnianych zasad. Instrukcje zawarte w tym dokumencie były przeznaczone wyłącznie dla cenzorów, co podkreślała ich tajny charakter.

Po upadku PRL

W kwietniu 1997 roku, Jan Józef Szczepański został odznaczony Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca za swoją książkę Jeszcze nie wszystko. To wyróżnienie stanowi ważny moment w jego karierze literackiej. Ponadto, w 2001 roku zdobył nagrodę literacką im. Jana Parandowskiego, przyznawaną przez polski PEN Club, co jeszcze bardziej potwierdza jego znaczącą pozycję w polskiej literaturze.

Literaturoznawca Andrzej Werner charakteryzuje Szczepańskiego jako pisarza przypisanego do unikalnego nurtu w polskiej literaturze, który „programowo odrzuca ideowe, a zwłaszcza doktrynalne spory”. Jego twórczość koncentruje się na życiu i rzeczywistości ludzkiej, skupiając się na obserwacji autentycznych wydarzeń, co prowadzi do odkrywania uniwersalnych, ludzkich cech oraz utraty transcendencji.

W innym kontekście, Andrzej Sulikowski zauważa, że w twórczości Szczepańskiego pojawia się również istotna problematyka górska, wyróżniająca jego dzieła w polskiej literaturze. Ten górski temat odzwierciedla różnorodność i złożoność jego zainteresowań literackich.

Poeta Janusz Szuber zadedykował Janowi Józefowi Szczepańskiemu wiersz Które kiedyś były, który ukazał się w tomikach poezji Okrągłe oko pogody z 2000 roku oraz Tam, gdzie niedźwiedzie piwo warzą z 2004 roku. Ten gest wskazuje na uznanie i szacunek dla dorobku literackiego Szczepańskiego w kręgach poetyckich.

Twórczość

Jan Józef Szczepański, znany polski pisarz, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki, który obejmuje zarówno powieści, opowiadania, jak i eseje oraz scenariusze filmowe. Jego prace zyskały uznanie nie tylko w kraju, ale również poza jego granicami.

Oto zestawienie jego publikacji, które ukazały się na przestrzeni lat:

  • Portki Odysa (powieść) Warszawa: Czytelnik, 1954,
  • Polska jesień (powieść) Kraków: Wydawnictwo Literackie (WL), 1955,
  • Buty i inne opowiadania, Kraków: WL, 1956,
  • Pojedynek (powieść) Kraków: WL, 1957,
  • Tombakowy pierścionek i inne opowiadania (współautor: B. Mańkowski), Warszawa: Czytelnik, 1957,
  • Dzień bohatera (opowiadania) Warszawa: Czytelnik, 1959,
  • Zatoka białych niedźwiedzi (reportaż) Kraków: WL, 1960,
  • Motyl (opowiadania) Warszawa: Czytelnik, 1962,
  • Do raju i z powrotem (reportaże), Warszawa: Czytelnik, 1964,
  • Czarne i białe (reportaże), Kraków: WL, 1965,
  • Ikar (powieść), Warszawa: Czytelnik, 1966,
  • Wyspa, Warszawa: Czytelnik, 1968,
  • Świat wielu czasów. Wrażenia z podróży do Ameryki Południowej, Kraków: WL, 1969,
  • Koniec westernu (reportaże), Warszawa: Czytelnik, 1971,
  • Opowiadania dawne i dawniejsze, Kraków: WL, 1973,
  • Rafa (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1974,
  • Przed nieznanym trybunałem (eseje), Warszawa: Czytelnik, 1975,
  • Kipu (powieść), Kraków: WL, 1978,
  • Autograf (opowiadania i dramat), Warszawa: Czytelnik, 1979,
  • Trzy podróże (reportaże), Kraków: WL, 1981,
  • Trzy czerwone róże (opowiadania), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982,
  • Nasze nie nasze (reportaże), Kraków: Znak, 1984,
  • Kadencja (wspomnienia), Kraków: Oficyna Literacka, 1986,
  • Kapitan (powieść), Paryż: Libella, 1986,
  • Ultima thule (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1987,
  • Maleńka encyklopedia totalizmu, Kraków: Znak, 1990,
  • Historyjki (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1990,
  • Mija dzień (opowiadania), Kraków: WL, 1994,
  • Jeszcze nie wszystko (opowiadania), Kraków: Baran i Suszczyński,
  • Wszyscy szukamy (eseje), Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 1998,
  • Obiady przy świecach (wybór opowiadań), Rosner & Wspólnicy, 2003,
  • Dziennik (dzienniki) T. I 1945-1956, Kraków: WL, 2009; T. II 1957-1963, Kraków: WL, 2011; T. III 1964-1972, Kraków: WL, 2014; T. IV 1973-1980, Kraków: WL, 2015 (ss. 728) ISBN 978-83-08-05483-3; T. V 1981–1989, Kraków: WL, 2017 (s. 896) ISBN 978-83-08-06309-5,.

W zakresie scenariuszy filmowych, jego prace również znalazły uznanie:

  • Wolne miasto (1958),
  • Jadą goście jadą… (1962),
  • Na melinę (1965),
  • Westerplatte (1967),
  • Hubal (1973),
  • Z dalekiego kraju (1981),
  • Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1991),

Upamiętnienie

Jan Józef Szczepański jest obecnie uhonorowany patronatem ławeczki, która znajduje się w Parku Ratuszowym w Krakowie. Jest to malownicza lokalizacja, która przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów. Ławeczka ta znajduje się w dzielnicy XVIII Nowa Huta, gdzie można znaleźć wiele ciekawych miejsc sprzyjających relaksowi i refleksji.

Informacja o patronacie jest widoczna na specjalnej tabliczce umieszczonej przy ławeczce. Wybór patronów ławeczek w przestrzeni publicznej jest częścią projektu o nazwie Kody Miasta, który jest realizowany przez Krakowskie Biuro Festiwalowe. Projekt ten ma na celu wzbogacenie przestrzeni miejskiej oraz promowanie czytelnictwa i literatury.

Kraków jako miasto literatury został wpisany na listę UNESCO w 2013 roku, co jest szczególnym wyróżnieniem dla tego pięknego miasta. Dzięki takim inicjatywom, jak projekt Kody Miasta, literatura zyskuje widoczność w każdym zakątku Krakowa.

Oceń: Jan Józef Szczepański

★★★★★
Średnia ocena:4.68 Liczba ocen:11