Alodia Kawecka-Gryczowa

---

Życiorys

Alodia Kawecka-Gryczowa, po ukończeniu ośmioklasowego gimnazjum filologicznego Zofii Sierpińskiej w Warszawie, przystąpiła do egzaminu dojrzałości w 1921 roku. Następnie rozpoczęła swoje studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Ze względu na problemy finansowe, łączyła naukę z pracą w biurze handlowym, a dodatkowo brała udział w kursach handlowych, by zabezpieczyć przyszłość w innym zawodzie. W 1925 roku przeniosła się do Krakowa, aby mieszkać z matką i kontynuować studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uzyskała absolutorium w 1928 roku.

Podczas studiów uczestniczyła w seminariach z historii kultury, które prowadził Stanisław Kot, co mogło wpłynąć na jej zainteresowanie piśmiennictwem staropolskim, zwłaszcza literaturą z okresu Odrodzenia. Już w 1926 roku opublikowała fragment swojej rozprawy doktorskiej na temat kancjonałów protestanckich na Litwie w wieku XVI, w roczniku „Reformacja w Polsce”, redagowanym przez Kota. Na Uniwersytecie Jagiellońskim ukończyła także roczne studium pedagogiczne i odbyła praktykę w Bibliotece Jagiellońskiej.

Jeszcze w listopadzie 1928 roku Kawecka-Gryczowa rozpoczęła pracę w Bibliotece Kórnickiej, kierowanej przez Stanisława Bodniaka, gdzie zajmowała się przede wszystkim pracami katalogowymi. Efektem jej działań było m.in. opracowanie artykułu „Bibliographica XVII s.”, opublikowanego w drugim zeszycie „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej”. Prowadziła także badania historyczne; w 1929 roku wydała rozprawę poświęconą pamiętnikom Jana Kilińskiego, będącym jednym z pierwszych wydawnictw Biblioteki Kórnickiej.

1 października 1930 roku Kawecka-Gryczowa podjęła pracę w nowo utworzonej Bibliotece Narodowej w Warszawie. Po powstaniu Działu Starych Druków w styczniu 1931 roku, dołączyła do zespołu pod kierownictwem Kazimierza Piekarskiego. W 1935 roku, po ślubie z Józefem Gryczem – bibliotekarzem w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, przyjęła nazwisko Kawecka-Gryczowa. Pracowała blisko z Piekarskim, przygotowując m.in. „Katalog Biblioteki Horynieckiej XX. Ponińskich. Część 1: Inkunabuły i polonica XVI wieku” (1936) oraz spis inkunabułów w „Biuletynie Przybytków Biblioteki Narodowej” (1938).

W 1932 roku obroniła na Uniwersytecie Jagiellońskim swoją pracę doktorską, zatytułowaną „Polskie kancjonały protestanckie XVI wieku”. Choć fragment dotyczący ziemi litewskiej został opublikowany, całość nie ujrzała światła dziennego z powodu wybuchu II wojny światowej. W tym okresie powstały także inne prace, w tym „Pieśnioksiąg Mrongowiusza” (1933) oraz rozprawa „Jakub Sylvius a rozłam w zborze małopolskim” (1939).

Alodia Kawecka-Gryczowa w 1933 roku opracowała zarys historii Biblioteki Narodowej, który opublikowano rok później w wersji dwu-języcznej, w języku polskim i francuskim. W 1936 roku, podczas IV Zjazdu Bibliotekarzy Polskich, wygłosiła referat na temat bibliotekarstwa publicznego. W latach 1933-1934 recenzowała „Katalog inkunabułów Biblioteki Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie” autorstwa Rudolfa Kotuli, prowadząc polemikę z autorem.

Po niemieckiej okupacji Warszawy, Kawecka-Gryczowa została zwolniona z Biblioteki Narodowej, która przekształcono w II Oddział Staatsbibliothek Warschau. Choć do lutego 1940 roku pracowała jako wolontariuszka, po tej dacie aktywnie uczestniczyła w akcjach ratunkowych, wykonując kopie zeszytów rejestracyjnych oraz tworząc wykazy bibliograficzne inkunabułów. W marcu 1944 roku powróciła do pracy w bibliotece, gdzie, w gmachu na ulicy Rakowieckiej, uczestniczyła w ochronie zbiorów, w tym Biblioteki Wilanowskiej i Biblioteki Ordynacji Krasińskich.

W sierpniu 1944 roku, po tym jak mieszkanie Gryczów zostało zajęte przez Niemców, Kawecka-Gryczowa zamieszkała w gmachu biblioteki, zajmując się ochroną zbiorów do 25 października. Po przymusowym wyjeździe do Pruszkowa, gdzie jej mąż nadzorował magazyny, obydwoje dbali o księgozbiór. Wydarzenia te zostały opisane przez nią we wspomnieniach w zbiorze „Walka o dobra kultury”, redagowanym przez Stanisława Lorentza, w 1970 roku.

W styczniu 1945 roku Kawecka-Gryczowa rozpoczęła działania na rzecz zabezpieczenia zbiorów, które zostały rozproszone podczas wojny. Inspektorat szkolny powierzył jej kierowanie grupą bibliotekarzy, chroniących zbiory Biblioteki Narodowej oraz innych kolekcji na Rakowieckiej. Te prace kontynuowała także po zmianie pracodawcy, przechodząc do Ministerstwa Oświaty, gdzie z mężem organizowała Oddział Dawnej Książki w Wydziale Bibliotek.

Oddział ten przekształcono później w Ośrodek Opieki nad Dawną Książką, który włączono do Biblioteki Narodowej w styczniu 1950 roku. Powróciła wówczas do Biblioteki Narodowej, kontynuując prace nad zrekonstruowaniem katalogu inkunabułów. Poza tym zaczęła tworzyć Zakład Starych Druków, zajmujący się uporządkowaniem i udostępnieniem warszawskich zbiorów starych druków. Mimo zniszczeń wojennych, zbiory te znacznie wzrosły, choć niektóre z nich, jak fragment biblioteki króla Zygmunta Augusta, zniknęły bezpowrotnie.

Alodia Kawecka-Gryczowa prowadziła również kursy dla bibliotekarzy, organizując je w Kórniku w 1945 roku oraz w Krakowie w 1948 roku. Od 1948 roku łączyła pracę w Ministerstwie Oświaty z działalnością w Instytucie Badań Literackich, gdzie kierowała Pracownią Bibliografii Staropolskiej aż do 1968 roku. W okresie tym prowadziła liczne kursy i szkolenia, współpracując z Biblioteką Jagiellońską, Katolickim Uniwersytetem Lubelskim oraz Uniwersytetem Łódzkim.

Wchodziła też w skład rad naukowych wielu instytucji: Biblioteki Kórnickiej, Biblioteki Narodowej i Instytutu Badań Literackich. Brała również udział w pracach Towarzystwa Przyjaciół Książki w Warszawie oraz Towarzystwa do Badania Dziejów Reformacji w Polsce, a w 1982 roku została członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Po wojnie Alodia Kawecka-Gryczowa nadal rozwijała działalność naukową w dziedzinie historii książki. Od 1954 roku była profesorem nadzwyczajnym. W 1946 roku opublikowała „Zarys dziejów piśmiennictwa polskiego w Prusach Wschodnich”, a w 1949 roku zainicjowała serię „Książka w dawnej kulturze polskiej” we współpracy z Kazimierzem Budzykiem. Otwarcie tej serii miało miejsce w 1951 roku i zawierało obszerną rozprawę poświęconą pamięci Kazimierza Piekarskiego.

Kawecka-Gryczowa była redaktorką i współautorką dwóch dużych serii wydawniczych dotyczących polskiego druku: „Dramat staropolski” oraz „Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku”. W 1959 roku wznowiła serię „Polonia typographica saeculi sedecimi”, z której wydała trzy zeszyty dotyczące działalności Macieja Wirzbięty. Jej publikacje z lat 1959-1971 poświęcone drukarstwu staropolskiemu znalazły się w tomie „Z dziejów polskiej książki w okresie Renesansu. Studia i Materiały” (1975).

Kawecka-Gryczowa miała także znaczący wpływ na opracowywanie katalogów takich jak „Katalog starych druków Biblioteki m.st. Warszawy. Cz. 1: Inkunabuły” (1949) oraz katalog XVI-wiecznych poloników tej biblioteki (1957). Współpracowała przy tych projektach z Jadwigą Adamczyk. W 1970 roku redagowała pierwszy tom centralnej rejestracji inkunabułów „Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur”. Opracowywała również teksty, takie jak „Tragedia ruska” (1973) oraz „Komedia o szołtysie i żonie jego Macieja Ubiszewskiego” (1975).

Inne jej ważne prace z okresu powojennego to „Historia książki i bibliotek w zarysie” (1949), którą opracowała wspólnie z mężem, kontynuując tę pracę po jego śmierci. W 1974 roku zorganizowała międzynarodową sesję naukową na 500-lecie drukarstwa polskiego, lecz z powodu kontuzji nogi nie mogła w niej brać udziału.

Alodia Kawecka-Gryczowa przeszła na emeryturę w 1974 roku, jednak nadal aktywnie uczestniczyła w życiu naukowym, publikując wiele prac oraz redagując zbiory. Wśród jej książek można wymienić „Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego. Dzieje i bibliografia” (1974) oraz „Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej” (1988). W ostatniej z tych publikacji, wykorzystując środki z wyróżnienia, odbyła naukową podróż do Szwecji w wieku 77 lat.

Działalność wystawnicza była jedną z form popularyzacji historii książki, którą Kawecka-Gryczowa szczególnie ceniła. Przygotowywała różnorodne wystawy w Bibliotece Narodowej, takie jak „Arianie w Polsce” (1958), „Czterysta pięćdziesiąt lat drukowanej książki polskiej” (1963) czy „Książka polska przez wieki” (1965).

Za swoje osiągnięcia była wielokrotnie odznaczana i wyróżniana, odbierając m.in. nagrody takie jak Fundacja im. Alfreda Jurzykowskiego (1973/1974), nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1981) oraz tytuł honorowy „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1986). Jej dorobek naukowy został uhonorowany wpisami do „Rocznika Biblioteki Narodowej” oraz „Roczników Bibliotecznych”, a także wydaniem pracy „Z badań nad dawną książką. Studia ofiarowane Alodii Kaweckiej-Gryczowej w 85-lecie urodzin” (1991), w której zamieszczono jego bibliografię.

15 maja 1990 roku na Uniwersytecie Wrocławskim miała miejsce uroczystość recepcyjna, podczas której Kawecka-Gryczowa miała otrzymać tytuł doktora honoris causa, jednak z powodu złego stanu zdrowia nie mogła wziąć udziału w tej ceremonii.

Ostatecznie Alodia Kawecka-Gryczowa zmarła 16 czerwca 1990 roku w Warszawie. Spoczęła na cmentarzu Stare Powązki (kwatera 103-5-10), w wspólnym grobie z mężem Józefem. W testamencie zapisała Bibliotece Narodowej bogaty zbiór księgozbioru, obejmujący ponad trzy tysiące rzadkich książek i broszur.

Odznaczenia

Alodia Kawecka-Gryczowa otrzymała liczne odznaczenia, które świadczą o jej zasługach i wkładzie w rozwój kultury oraz instytucji związanych z książką.

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1984 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1954 roku,
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego, przyznana w 1965 roku,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, przyznana w 1965 roku,
• Złota Odznaka Zakładu im. Ossolińskich, przyznana w 1972 roku,
• Honorowa Odznaka Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, przyznana w 1972 roku,
• Odznaka Towarzystwa Przyjaciół Książki, przyznana w 1986 roku.

---

Oceń: Alodia Kawecka-Gryczowa

---