Wincenty Lutosławski

---

Życiorys

Wincenty Lutosławski swoje dzieciństwo spędził w malowniczym Drozdowie. W 1881 roku rozpoczął studia z zakresu chemii na Politechnice Ryskiej, a następnie przeniósł się na Uniwersytet w Dorpacie. Tam zajął się zarówno chemią, jak i filozofią. W 1883 roku stał się członkiem korporacji akademickiej Konwent Polonia. Ukończył studia, uzyskując stopień kandydata w chemii w 1885 roku, a w 1886 roku w filozofii, a dyplom magistra filozofii otrzymał rok później. Swoją karierę zawodową rozwijał w Moskwie, Londynie i Kazaniu, gdzie zdobył docenturę na tamtejszym uniwersytecie, a także w Hiszpanii. W 1898 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Helsińskim. W 1899 roku osiedlił się z rodziną w Krakowie, gdzie rozpoczął wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w kolejnych latach prowadził zajęcia na uniwersytetach w Lozannie i Genewie. Po zakończeniu I wojny światowej objął katedrę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie pracował od 1919 do 1929 roku. 27 listopada 1929 roku został uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Po przejściu na emeryturę mieszkał w różnych miejscach, a ostatecznie osiedlił się w Krakowie, gdzie wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1946–1948. Jego ostatnie chwile spędzone były na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC-11-1-2).

Działalność społeczno-polityczna

W domu Wincentego Lutosławskiego odbywały się ożywione spotkania artystyczne oraz patriotyczne dyskusje. Jego działalność społeczno-polityczna była bezpośrednio związana z jego poglądami filozoficznymi, które miały służyć narodowej transformacji. Jako członek Ligi Narodowej, założył również organizacje edukacyjne, takie jak Koło Filaretów oraz Kuźnicę, która powstała w 1913 roku we Francji, w Château Barby. W trakcie Kongresu Wersalskiego przygotowywał ekspertyzy dla polskiej delegacji. Lutosławski, osadzone w jego filozofii, formułował mistyczno-edukacyjną utopię. W jej ramach postulował, aby w stolicy powstały instytucje odpowiedzialne za rozwój kultury narodowej. Dążył do stworzenia dziejów ojczystych z narodowej perspektywy oraz promował ideę zarządzania gospodarką przez wykwalifikowane komitety wybrane przez społeczeństwo, które miały również wspierać uniwersyteckie kształcenie zawodowe.

Idea abstynencji, Eleuteria i Eleusis

Podczas studiów filozoficznych w Anglii zetknął się z Zakonem Dobrych Templariuszy oraz Armią Zbawienia, które promowały ideę abstynencji, i wkrótce sam stał się jej gorliwym zwolennikiem. W 1902 roku założył Eleuterię, organizację mającą na celu walkę z alkoholizmem. Kilka miesięcy później w Krakowie oraz Lwowie przekształciła się w Eleusis, która miała na celu narodowe odrodzenie, realizowane m.in. poprzez praktyki religijne oraz poczwórną wstrzemięźliwość (wstrzymanie się od alkoholu, hazardu, tytoniu i rozpusty). W dniu 40. rocznicy powstania styczniowego, 22 stycznia 1903 roku w Krakowie, dwanaście osób złożyło Lutosławskiemu uroczystą przysięgę zachowania poczwórnej wstrzemięźliwości. Po jego publicznym oświadczeniu władze austriackie pociągnęły go do odpowiedzialności, co wywołało szeroką reakcję społeczną i przyczyniło się do napływu nowych członków. Organizacja ta miała istotny wpływ na ideowe oblicze polskiego harcerstwa, będąc inspiracją dla kilku jej założycieli. Zasady Eleuzy był zachowane w tomiku zatytułowanym „Eleusis”, gdzie wszystkie teksty opracował osobiście, używając różnych pseudonimów. Mimo zapewnień o katolickim charakterze, w tekstach pojawiły się kontrowersyjne sformułowania, co stało się przyczyną nieporozumień. Lutosławski, jako lider Eleusis, z czasem zaczął tracić kontakt z organizacją, a jego zmiany osobiste, takie jak ślub z Wandą Peszyńską, przyczyniły się do zerwania relacji z pozostałymi członkami. W 1907 roku ogłosił, że organizacja stanowi jego „rząd dusz”, co spotkało się z oporem. W efekcie Eleusis zerwał z nim kontakt w 1913 roku, a Lutosławski następnie założył Towarzystwo Kowali. Zachęcał również swoich studentów do praktykowania abstynencji.

Filozofia

Jednym z kluczowych osiągnięć Wincentego Lutosławskiego jest chronologiczne uporządkowanie Dialogów Platona. Zastosował do tego nowatorską metodę porównywania stylu różnych tekstów przypisywanych temu samemu autorowi. Był także twórcą polskiego narodowego systemu filozoficznego, który łączył platoński idealizm z polskim mesjanizmem romantycznym. Był powszechnie postrzegany jako obrońca polskości, a także sprawy polskiej w Gdańsku.

Joga

Wincenty Lutosławski jest uznawany za pioniera jogi w Polsce. W 1909 roku opublikował książkę pt. „Rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia według dawnych aryjskich tradycji oraz własnych swoich doświadczeń”, w której opisał, jak dzięki jodze oraz intensywnym ćwiczeniom woli udało mu się pokonać ciężką nerwicę. Publikacja ta zainspirowała wiele osób, w tym Tadeusza Paska. Lutosławski tłumaczył także na język polski dzieła Yogiego Ramaczaraki, a jego prace w zakresie jogi indyjskiej miały znaczny wpływ na rozwój twórczości Jerzego Grotowskiego.

Życie prywatne

Wincenty Lutosławski, będący najstarszym synem Franciszka Dionizego Lutosławskiego, miał w rodzinie pięciu braci: Stanisława, Mariana, Jana, Kazimierza oraz Józefa (por. Lutosławscy).

Jego pierwsze małżeństwo z hiszpańską poetką Sofią Casanovą zaowocowało narodzinami czterech córek:

• Marii (1888–1979), która wyszła za Mieczysława Niklewicza,
• Izabeli (1889–1972), zamężnej z Romualdem Wolikowskim,
• Haliny (1897–1989), znanej później jako Czesławowa Meissnerowa,
• oraz Jadwigi, która zmarła w dzieciństwie.

W drugim związku z Wandą Peszyńską urodzili się syn Wincentego – Tadeusz (1913–1998), publicysta, który w trakcie wojny przyjął nazwisko Aleksandra Jordana, oraz córka Janina Lutosławska (1922–2006), doktor filologii angielskiej.

Wincenty Lutosławski jest także pradziadkiem znanego polskiego fizyka Krzysztofa Meissnera.

Główne dzieła

Wincenty Lutosławski, jedna z czołowych postaci polskiej filozofii, pozostawił po sobie bogaty dorobek twórczy. W jego dziełach znajdują się różnorodne analizy dotyczące Platona oraz rozwoju myśli filozoficznej.

• – O logice Platona (I–II, Kraków 1891–1892, I: O tradycyi tekstu Platona, II: Dotychczasowe poglądy na logikę Platona i zadania dalszych badań nad tym przedmiotem),
• – O pierwszych trzech tetralogiach dzieł Platona (Kraków 1896),
• – The Origin and Growth of Plato’s Logic. With an Account of Plato’s Style and of the Chronology of His Writings (Londyn 1897, Hi 1983),
• – Platon jako twórca idealizmu (Warszawa 1899),
• – Źródła pesymizmu (Kraków 1899),
• – Z dziedziny myśli. Studja filozoficzne. 1888–1899 (Kraków 1900),
• – Wykłady Jagiellońskie (I–II, Kraków 1901–1902),
• – The Polish Nation (Berlin 1908),
• – Rozwój potegi woli przez psychofizyczne ćwiczenia według dawnych aryjskich tradycji oraz własnych swoich doświadczeń podaje do użytku rodaków (1909),
• – Praca narodowa: program polityki polskiej (Wilno, 1922).

---

Oceń: Wincenty Lutosławski

---