Aleksander Tarnowski (tancerz)

---

Kariera artystyczna

Dzieciństwo

Pochodząc z ubogiej rodziny szlacheckiej Tarnawskich, jego ojciec postanowił z niezrozumiałych przyczyn zmienić rodowe nazwisko na Tarnowski. Urodził się jako Hubert Aleksander, będąc synem Stefana Józefa Michała Tarnawskiego / Tarnowskiego (1772–1847), wybitnego mistrza sztuki drukarskiej oraz zecera drukarni „Gazety Warszawskiej”, a także drugiej żony Marianny z Klaszewskich, 1. voto Friedlandowej (1792–1852). Jako brat-bliźniak artysty baletu Antoniego Tarnowskiego, z zapisów wynika, iż w dniu 1 lipca 1835 roku obaj bracia rozpoczęli naukę w szkole baletowej Teatru Wielkiego, gdzie Aleksander szybko wyróżnił się jako jeden z najzdolniejszych uczniów. Jego nauczycielami byli między innymi Roman Turczynowicz, Mikołaj Grekowski oraz Maurice Pion. Debiutował w rolach solowych już w 1836 roku, występując jako Alonzo i Ferdynand w operze „Opiekun oszukany” oraz jako Leander w balecie „Dwa posągi” na scenie Teatru Rozmaitości.

W blasku sławy

Dokładnie od roku 1841 należał do zespołu baletowego Warszawskich Teatrów Rządowych. Szybko zdobył uznanie jako wiodący tancerz w Teatrze Wielkim, zyskując przydomek pierwszego polskiego solisty baletu będącego typowym danseur noble. Był ulubieńcem dwóch znakomitych dyrektorów warszawskiego baletu romantycznego: Filippa Taglioniego (1843–1853) oraz Romana Turczynowicza (1853–1866), którzy nieustannie powierzali mu główne role w ich choreografiach. Podczas swojej kariery partnerował sławnym balerinom europejskim, takim jak legendarna Maria Taglioni, z którą wystąpił już 24 lutego 1844 w operze „Robert Diabeł” Giacomo Meyerbeera oraz Carlotta Grisi w 1853 roku. Na scenie baletowej stawił się także obok Nadieżdy Bogdanowej w latach 1855-1857 i 1866-1867, a także wielu innych znakomitych tancerek. Współpracował również z czołowymi polskimi solistkami baletu romantycznego, takimi jak: Karolina Wendt, Konstancja Turczynowicz, Anna oraz Karolina Straus, a także Kamila Stefańska. Swoimi występami zachwycał również cesarzy rosyjskich, Mikołaja I i Aleksandra II oraz ich rodziny. Zdobył szacunek wśród krytyków i miłość publiczności.

Choroba

W czerwcu 1856 roku doświadczył poważnego załamania nerwowego, co skłoniło do wysłania go za granicę w celach wypoczynkowych. Po sześciomiesięcznej przerwie powrócił na scenę, chociaż w latach 1858–1866 jego kariera została na dłużej przerwana. Jego leczenie rozpoczęto w warszawskim szpitalu dla nerwowo chorych, jednakże nie przyniosło ono rezultatów, co doprowadziło do decyzji o jego powrocie do domu. W tym okresie wszystkie jego dotychczasowe role z powodzeniem przyjął jego zdolny brat-bliźniak, Antoni Tarnowski. W 1866 roku do powrotu na scenę namówiła go Nadieżda Bogdanowa, która gościła w Warszawie.

Końcówka kariery

Po ośmioletniej przerwie, 4 marca 1866 roku, Aleksander ponownie pojawił się na scenie Teatru Wielkiego obok Nadieżdy Bogdanowej w balecie „Giselle”. Nie tylko powrócił do swoich dawnych ról, ale przyjął również nowe wyzwania w takich baletach jak: „Korsarz”, „Modniarki”, „Monte-Christo” i „Rozbójnik morski”. Zakończenie jego kariery miało miejsce 18 czerwca 1867 roku podczas występu w roli hrabiego Monte Christo, co zostało uwiecznione w recenzji, w której zaznaczono, że miało wtedy miejsce „przedstawienie Monte-Christo, w którym p. Stefańska i p. Aleksander Tarnowski mieli zaszczyt w świetny sposób zaprezentować swoje talenty wobec najdostojniejszego syna monarchy”. Po zakończeniu współpracy z teatrem, spędził kolejnych 15 lat w opiece brata Antoniego. Ostatecznie zmarł na raka żołądka 2 czerwca 1882 roku. Zgodnie z jego życzeniem, informacje o pogrzebie, odbytym 3 czerwca na cmentarzu Powązkowskim, nie zostały upublicznione. Dopiero dwa dni później „Kurier Warszawski” ogłosił zwięzłą notatkę: „W dniu onegdajszym pochowano zwłoki śp. Aleksandra Tarnowskiego, niegdyś dzielnego tancerza baletu warszawskiego. Tarnowski, którego umysł uległ zbłąkaniu, zgasł w ciszy i zapomnieniu”.

Ważniejsze role

W przedstawieniach szkolnych wystawianych na scenie Teatru Rozmaitości oraz na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie od 1841 roku można znaleźć wiele znaczących ról, jakie odegrał Aleksander Tarnowski.

• 1836: Alonzo – Opiekun oszukany, choreografia Maurice Pion, muzyka Gioacchino Rossini / Józef Stefani (przedstawienie szkolne),
• 1836: Leander – Dwa posągi, choreografia Louis Thiérry / Maurice Pion, muzyka Józef Elsner (przedstawienie szkolne),
• 1837: Ferdynand – Opiekun oszukany, choreografia Maurice Pion, muzyka Gioacchino Rossini / Józef Stefani (przedstawienie szkolne),
• 1841: Pas de deux – Figle wieśniacze, choreografia Maurice Pion wg Les Gaietés champêtres Jeana Corallego, muzyka Adolphe Adam,
• 1842: Pas de trois – Lucyperek, choreografia Maurice Pion wg Jules’a Perrota, muz. Ludwig Wilhelm Reuling, Józef Stefani,
• 1844: Solista – Poranek indyjski, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Józef Stefani,
• 1844: Pas de trois (z Marią Taglioni i Karoliną Wendt) – w II akcie opery Robert Diabeł, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Giacomo Meyerbeer,
• 1844: Jokle – Mimili, czyli Styryjczykowie, choreografia Maurice Pion, muzyka Józef Stefani,
• 1845: Kapitan Edward – Wyspa Amazonek, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Józef Stefani,
• 1845: Oficer – Zabawy zimowe, czyli Miłosne intrygi, choreografia Paolo Taglioni, muzyka Hermann Schmidt, Józef Stefani,
• 1845: James – Sylfida, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Jean Schneitzhöffer,
• 1846: Hrabia – Mleczarka szwajcarska, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Gioacchino Rossini, Adalbert Gyrowetz, Wenzel Robert von Gallenberg / Józef Stefani,
• 1846: Paweł – Anetta, czyli Sen wieśniaczki, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Józef Stefani,
• 1847: Pas z girlandami – Przybycie, zabawa i odjazd na kolei żelaznej, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Józef Stefani,
• 1847: Hrabia de Saint Léon – Hrabina i wieśniaczka, czyli Przemiana żon, choreografia Roman Turczynowicz wg Le diable à quatre Josepha Maziliera, muzyka Adolphe Adam,
• 1848: Książę Albert – Giselle, choreografia Roman Turczynowicz wg Jeana Corallego, muzyka Adolphe Adam / Józef Stefani,
• 1848: Benedykt – Piękna dziewczyna z Gandawy, choreografia Roman Turczynowicz wg Ferdinanda-Alberta Décombé zw. Albert, muzyka Adolphe Adam / Józef Stefani,
• 1849: Pas de trois – Diabeł kulawy, choreografia Roman Turczynowicz wg Le Diable boiteux Jeana Corallego, muzyka Casimir Gide, Józef Stefani,
• 1849: Don Alvares – Rozbójnik morski, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Adolphe Adam, Józef Stefani,
• 1850: Solista – Markietanka i pocztylion, choreografia Filippo Taglioni wg La Vivandière Arthura Saint-Léona, muz. Cesare Pugni / Józef Stefani,
• 1850: Salvator Rosa – Katarzyna córka bandyty, choreografia Roman Turczynowicz wg Jules’a Perrota, muzyka Cesare Pugni / Józef Stefani,
• 1851: Kapitan gwardii Febus – Esmeralda, choreografia Roman Turczynowicz wg Jules’a Perrota, muzyka Cesare Pugni / Józef Stefani,
• 1852: Gawot – Pałac kryształowy w Londynie, choreografia Roman Turczynowicz, muzyka Józef Stefani,
• 1853: Hrabia Leonardo – Asmodea, diabeł rozkochany, choreografia Roman Turczynowicz wg Le diable amoureux Josepha Maziliera, muzyka Giuseppe Alessandro Scaramelli, Józef Stefani,
• 1854: Fernando – Paquita, czyli Cyganie, choreografia Roman Turczynowicz wg Josepha Maziliera, muzyka Édouard Deldevez / Józef Stefani,
• 1857: Solista – Dwa dni karnawału w Wenecji, choreografia Carlo Blasis, muzyka Jan Quattrini,
• 1866: Conrad – Korsarz, choreografia Roman Turczynowicz wg Josepha Maziliera, muzyka Adolphe Adam / Józef Stefani (ze wstawionym mazurkiem Fryderyka Chopina),
• 1866: Henryk – Modniarki, czyli Karnawał paryski, choreografia Roman Turczynowicz wg Pasquale Borriego, muzyka Matthias Strebinger / Gabriel Rożniecki,
• 1866: Edmond Dantès / Hrabia Monte Christo – Monte-Christo, choreografia Roman Turczynowicz wg Giuseppe Roty, muzyka Paolo Giorza i Stanisław Moniuszko,
• 1867: Don Ramiro – Rozbójnik morski, choreografia Roman Turczynowicz wg Filippa Taglioniego, muzyka Adolphe Adam, Józef Stefani.

Opinie o artyście

Aleksander Tarnowski był osobą, która jak mało kto, wydawała się przeznaczona do sztuki tańca. Jego znakomite warunki fizyczne, elegancja oraz lekkość w ruchach stanowiły naturalne fundamenty jego talentu, które wzmacniała niesamowita pracowitość i doskonała pamięć choreograficzna. Nikt wśród polskich baletów XIX wieku nie zyskał takiego uznania jak on, a jego osiągnięcia były często wielokrotnie nagradzane życzliwymi recenzjami.

Już w 1845 roku mówiono o nim: „Do młodego pokolenia liczyć należy także pana Aleksandra Tarnowskiego: już dziś jest on jednym z najlepszych naszych tancerzy, nie nadużywa cierpliwości patrzących nieskończonymi piruetami. Taniec jego, skromniejszy jak uczniów dawnej szkoły, a tym samym lepszy i milszy dla patrzących, cechuje pewność i wykończenie zupełne.”

W 1848 roku, po premierze polskiej wersji „Giselle”, w której wystąpił u boku Konstancji Turczynowicz, w roli księcia Alberta, relacje prasowe mówiły o „dobranej parze z Konradem (panem Tarnowskim Aleksandrem)”; w nim taniec był połączeniem wydolności i elegancji, zdolnością łączenia wdzięku z siłą. Odnosi się wrażenie, jakby każde jego pasowanie na scenie było decyzją artystyczną, a skoki były tuż przed intensywnym wirującym tańcem.

W 1857 roku, po przerwie spowodowanej chorobą, powitanie Tarnowskiego przez publiczność miało szczególny charakter: „Publiczność z przyjemnością powitała p. Aleksandra Tarnowskiego, który po kilkomiesięcznej słabości, pierwszy raz ukazał się na scenie; nie szczędzono oznak zadowolenia, na jakie zawsze sprawiedliwie zasługuje ten utalentowany artysta”.

Również w 1866 roku, po długoterminowej przerwie, wrócił na scenę, gdy po kontuzji brata Antoniego, wystąpił znów w „Giselle” obok Nadieżdy Bogdanowej. Prasa wydobywała na wierzch entuzjastyczne reakcje publiczności, która ochoczo nabyła bilety na to wyjątkowe widowisko, wiedząc, że modlitwy za powrót „pierwszego tancerza” są spełnione. „Aleksander Tarnowski wykonał całą swoją rolę doskonale, a pas de deux tańczył z taką lekkością, a nade wszystko gracją, że na chwilę chociaż pozwolił publiczności zapomnieć o stracie, jaką w osobie jego brata poniosła.”

Z perspektywy czasu na pewno pojawia się obraz męskiego tańca, w którym siła i lekkość cudownie współgrały — Aleksander Tarnowski stał się ikoną, która nie tylko wzbogaciła polski balet, ale także wpisała się w historię polskiego teatru.

Jak zaznaczał historyk polskiego teatru Jan Tomasz Seweryn Jasiński, który znał osobiście obu braci Tarnowskich, „Byli obdarzeni od natury w powierzchowność Apolla Belwederskiego. Gracja, zręczność, lekkość, elegancja, wykonanie do zachwytu. Wszyscy wracający z zagranicy, co widzieli stołeczne balety, jednogłośnie orzekali, że takich tancerzy nigdzie nie ma.”

---

Oceń: Aleksander Tarnowski (tancerz)

---