Konstancja Turczynowicz

---

Dzieciństwo

Konstancja Felicjana, bo tak brzmi jej pełne imię, została wniesiona w życie 5 marca 1818 roku w Warszawie. Była najstarszą córką znanego aktora, kompozytora i dyrygenta, Józefa Damsego (1789–1852), oraz chórzystki operowej i aktorki, Krystyny z Mularskich (1800–1862). W rodzinie artystycznej towarzyszyła jej siostra, Teresa Damse, zamężna Markowska (1824–1886), solistka baletu, Filipina Bronisława Damse, zamężna Mikulska (1831–1888) oraz brat, aktor Józef Wiktoryn Damse (1832–1876).

W roku 1829 rozpoczęła naukę w Teatrze Narodowym znajdującym się na placu Krasińskich, gdzie mogła rozwijać swoje umiejętności taneczne. Tam aktywnie uczestniczyła w niewielkich rolach w komediach i operach.

Jako zawodowa tancerka zadebiutowała 25 sierpnia 1833 roku, prezentując się na scenie w tańcu solowym pod swoim panieńskim nazwiskiem. Jej występ odbył się w operze Armida Gioacchino Rossiniego, w choreografii Maurice’a Piona. Już na początku kariery zdołała zdobyć uznanie, a jej talent oraz determinacja przyczyniły się do jej szybkiego awansu w zespole baletowym, gdzie początkowo wyróżniała się jako znakomita tancerka charakterystyczna.

W 1838 roku opublikowano o niej pochwały, które podkreślały jej wrodzone uzdolnienia oraz pasję do tańca. Zauważano, że, jako młoda artystka, nie zawiodła zaufania swoich nauczycieli. Po jej debiucie w operze Armida, wzbudziła zainteresowanie publiczności, co uwieńczono jednogłośnym przywołaniem tuż po jej występie. Jej pokaz mazura w Teatrze Rozmaitości również zdobył serca widzów, którzy domagali się powtarzania tańca.

Jak pisał ówczesny krytyk, konstancja Turczynowicz dowodziła znakomitego talentu oraz nieustannej pracy, co przynosiło jej doskonałe rezultaty na scenie.

Kariera artystyczna

W 1836 roku Konstancja Turczynowicz zawarła związek małżeński z solistą oraz pedagogen baletu Romanem Turczynowiczem, od tego momentu występując w jego towarzystwie. W czerwcu 1842 roku, wspólnie z mężem, wyruszyli na stypendium Warszawskich Teatrów Rządowych do Paryża, gdzie doskonalili swoje umiejętności taneczne pod okiem najlepszych pedagogów baletowych. W trakcie podróży, na trasie, mieli okazję wystąpić w Poznaniu, Dreźnie oraz Lipsku, co znacząco wpłynęło na ich rozwój artystyczny.

Pobyt w Paryżu okazał się niezwykle owocny. Dzięki życzliwości Fryderyka Chopina, udało im się wystąpić w trzech przedstawieniach baletowych na znanej scenie Théâtre de l’Opéra. W ich wykonaniu znalazły się polskie tańce narodowe: krakowiak i mazur, a Konstancja zaprezentowała również popisowy mazurek-solo w balecie „Wesele w Ojcowie”. Ich występy zostały bardzo pozytywnie ocenione przez paryskich krytyków, którzy doceniali ich zdolności jako znakomitych tancerzy charakterystycznych. Notowano nawet, że to właśnie Konstancja miała przyjemność uczyć samej Marii Taglioni tańca mazurka podczas jej gościnnych występów w Warszawie.

Po powrocie do stolicy, w 1843 roku, Turczynowicz zdobyła tytuł pierwszej tancerki, co pozwoliło jej na wiele lat występowania w czołowych rolach w ówczesnym repertuarze baletowym. Cechowała ją nie tylko nienaganna technika tańca, ale również wyjątkowy talent aktorski. Jej występy obejmowały licznie realizacje baletowe Maurice’a Piona oraz Filippo Taglioniego, a także przede wszystkim choreografie stworzone przez jej męża, Romana Turczynowicza. Konstancja była pionierką polskiego baletu romantycznego, będąc pierwszą wykonawczynią głównych ról w takich dziełach jak „Giselle”, „Esmeralda” oraz „Katarzyna, córka bandyty” i wiele innych. Jej taniec zachwycał prostotą, naturalnością oraz wdziękiem, co czyniło ją niekwestionowaną ulubienicą warszawskiej publiczności.

Jak zauważył niemiecki podróżnik Carl Goehring, „Mogłaby zyskać europejską sławę, gdyby wyzbyła się zbytniej skromności osobistej”. Ostatecznie Konstancja pożegnała się z sceną 6 października 1853 roku. Po zakończeniu kariery artystycznej, zajęła się nauczaniem w klasach dziewczęcych w szkole baletowej przy Teatrze Wielkim. W 1863 roku obchodziła jubileusz trzydziestolecia swojej pracy artystycznej, a nieco później przeszła na zasłużoną emeryturę.

Role

W 1833 roku Konstancja Turczynowicz zaprezentowała taniec solowy w operze Armida Gioacchino Rossiniego. Choreografię przygotował Maurice Pion. To była wyjątkowa wystawa talentu, pokazująca jej umiejętności.

Rok ten okazał się również znaczący, ponieważ miała miejsce pierwsza prezentacja mazurka w Nowym Teatrze. Był to kwodlibet, który otworzył Nowy Teatr Rozmaitości w salach redutowych Teatru Wielkiego. Choreografia także była dziełem Maurice Piona, a muzykę skomponował Józef Damse.

W tym samym roku Konstancja wystąpiła w tańcach podczas Wesela w Ojcowie, które również choreografował Louis Thiérry we współpracy z Maurice Pionem, przy muzyce Karola Kurpińskiego i Józefa Damse.

W 1835 roku pojawiła się w Geniuszu różowym, czyli Fernando i Leonora, znów pod choreografią Maurice Piona z muzyką Józefa Damse. Dwa lata później, w 1837 roku, wystąpiła w Pas de trois w sztuce Mimili, której choreografię znów przygotował Maurice Pion, a muzykę skomponował Józef Stefani.

W 1838 roku zadebiutowała jako Viviana w przedstawieniu Rycerz i wieszczka, pod choreografią Maurice Piona i z muzyką Armanda Vestrisa oraz innych kompozytorów, w tym Giovanni Pacini i Gioacchino Rossini.

W kolejnych latach brała udział w wielu innych przedstawieniach. W 1839 roku wystąpiła jako solistka w Stachu i Zośce, gdzie choreografię zapewnił Maurice Pion, a muzykę skomponował Józef Stefani. Dwa lata później zadebiutowała w roli Miny w La Gitana, pod choreografią Filippo Taglioniego, przy muzyce Johann Philipp Schmidt, Daniel Auber i Józef Stefani.

Seria wystąpień w 1843 roku przyciągnęła uwagę do jej wszechstronności, gdzie wcieliła się w rolę Joli w Lucuperek oraz jako solistka w Poranku indyjskim.

Rok 1844 przyniósł jej kolejne sukcesy: wystąpiła jako solistka w Dniu karnawału weneckiego oraz odegrała Angela w dziele Cień. W tym samym czasie towarzyszyła jej muzyka takich kompozytorów jak Józef Stefani i Ludwig Wilhelm Maurer.

Jej talent był widoczny również w 1845 roku, gdzie zagrała rolę Donny Marii w Rozbójniku morskim. Choreografię opracował Filippo Taglioni, a muzykę skomponował Adolphe Charles Adam oraz Józef Stefani.

W kolejnych latach Konstancja Turczynowicz kontynuowała intensywną karierę taneczną. W 1848 roku miała okazję wystąpić jako Viviana w Rycerzu i wieszczce, gdzie choreografia znów wynikała z współpracy z Maurice Pionem. Pożegnając lata 40., zostawiła znaczny ślad, a w 1850 roku zdobyła uznanie w roli Katarzyny w Katarzynie, córce bandyty.

Weszła w nową dekadę, a jej wystąpienia obejmowały m.in. Esmeraldę w Esmeraldzie, przy choreografii Roman Turczynowicz i muzyce Cesare Pugni. Poza sztukami solowymi, uznała również pokazy w różnorodnych projektach tanecznych, w tym Uroczystości róż oraz Pałacu kryształowym w Londynie, gdzie znowu wykorzystano kunszt choreograficzny jej rodaka.

Życie prywatne

W trakcie swojego intensywnego życia artystycznego, Konstancja Turczynowicz nie zapomniała o swoim życiu rodzinnym. Wraz z mężem, Romanem Turczynowiczem, wychowali ośmioro dzieci, z których większość przyszła na świat podczas jej kariery scenicznej. Dzieci to: Józef (1837-1893), Karolina (1839-?), a także tancerz Jan Konstanty (1840–1878), Franciszek Ksawery (1840-1863), Antoni Feliks (ur. 1844), Roman (1848–1850), oraz dwa uzdolnione artystycznie dzieci: aktor Leonard (1856–1899) i aktorka Marianna Justyna, znana jako Maria (1860–1882). Dwaj synowie, Józef i Franciszek Ksawery, brali czynny udział w wydarzeniach powstania styczniowego.

Warto wspomnieć, że artystka zmarła 9 listopada 1880 roku w Warszawie. Dzień później, „Kurier Warszawski” pisał: „Konstancja z Damsów Turczynowiczowa, głośna niegdyś prima balerina teatrów warszawskich, zmarła wczoraj w Warszawie, licząc 62 lat wieku. Nieboszczka była jedną ze świetnych gwiazd owej plejady choreograficznej, która baletowi warszawskiemu zapewniała niegdyś pierwszorzędne w Europie stanowisko. Turczynowiczowa słynęła zwłaszcza w tańcach charakterystycznych, które wykonywała z nieporównanym wdziękiem, dystynkcją i lekkością.”

Jej miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, gdzie została pochowana w kwaterze 177 wprost-6-6.

---

Oceń: Konstancja Turczynowicz

---