Aleksander Kraushar

---

Życiorys

Aleksander Kraushar urodził się w rodzinie żydowskiej, która przeszła proces asymilacji. Był synem Hermana Kraushara (zm. 1902) oraz Idalii z domu Apt (zm. 1845). W latach młodzieńczych podjął studia prawnicze w Szkole Głównej, które z sukcesem ukończył w 1867 roku. W czasach powstania styczniowego aktywnie angażował się w działania związane z prasą podziemną, redagując m.in. dział Wiadomości z pola bitwy w półurzędowej publikacji Rządu Narodowego, znanej jako Niepodległość. Równocześnie pracował nad tajnym czasopismem Prawda.

Pierwsze kroki zawodowe postawił jako adwokat. W tej samej chwili odkrywał skarby archiwów krajowych i zagranicznych, publikując liczne opracowania źródłowe dotyczące historii Polski. Jego badania uwzględniały różnorodne tematy, w tym historię Żydów w Polsce oraz biografie wielu postaci historycznych, a także wnikliwą analizę Warszawy. W sumie opublikował kilkaset prac naukowych, z czego ponad sto dotyczyło stolicy. Był jednym z inicjatorów oraz współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Historii.

W 1881 roku był jednym z czterdziestu pięciu członków-założycieli Kasy im. Józefa Mianowskiego, instytucji wspierającej rozwój nauki w Warszawie. Zawarł związek małżeński z Jadwigą Bersohn (1853-1912) w 1885 roku, która była córką Mathiasa Bersohna. Ich dom szybko stał się centralnym miejscem życia intelektualnego Warszawy, w którym krążyły ważne myśli i pomysły.

Ich córka, Zuzanna Rabska, zamężna za Władysławem Rabskim, również przyczyniła się do kulturalnego życia stolicy. Aleksander był zwolennikiem asymilacji Żydów, o czym świadczy jego członkostwo w komitecie budowy synagogi na Tłomackiem. W 1903 roku, w związku z ewolucją swojej duchowości, wraz z małżonką przeszedł na katolicyzm.

5 sierpnia 1921 roku otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Po zakończeniu jego ziemskiej wędrówki, spoczął na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 51-1-28), zostawiając po sobie trwały ślad w kulturze oraz historii naszego kraju.

Twórczość

W swojej wczesnej twórczości, Aleksander Kraushar poruszał temat żydowskiej niedoli, wyrażając swoje myśli i przeżycia w poezji.

W 1862 roku światło dzienne ujrzał jego tomik poezji zatytułowany Listki, w którym znalazł się wiersz Handel! Handel!, który ilustruje trudne realia życia Żydów. Wiersz ten zaczyna się od obrazu Żyda, który z kijem w ręku stoi w progu swojego domu:

Z kijem w ręku, w progach domu,
Stał Żyd siwy, przygarbiony
…
Na pierś siwa spadła głowa,
I wciąż słychać te dwa słowa:
Handel! Handel!
…
Ludzie ze mną postępują
Podług uczuć swych odmiany:
Jedni żyda psami szczują,
Drugich przyłóż choć do rany.
Dla mnie więc to rzecz nie nowa,
Życie moje to dwa słowa:
Handel! Handel!

W swoich dziełach historyczno-publicystycznych koncentrował się głównie na okresie 1800–1830, mimo iż obejmował także wcześniejsze ery oraz jego współczesność. Jednym z jego najważniejszych osiągnięć jest monografia zatytułowana Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1832, która została wydana w ośmiu tomach z skorowidzem w latach 1900-1911.

Niektóre prace

• Czary na dworze Batorego,
• Książę Repnin i Polska w pierwszem czteroleciu panowania Stanisawa Augusta, 1764-1768,
• Neo-cyganerya warszawska : wspomnienia o ludziach i rzeczach literackich z niedawną przeszłości, 1780-1880,
• Strofy (Kraków 1890),
• Drobiazgi historyczne (t. 1-2 1891-92),
• Frank i frankiści polscy 1726-1816. Monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych i rękopiśmiennych, 1895,
• Bourboni na wygnaniu w Mitawie i Warszawie. Szkic historyczny 1798-1805, 1899,
• Obrazy i wizerunki historyczne (1906),
• Okruchy przeszłości (1913),
• Miscellanea Historyczne (1-73 1903-20),
• Kartki z pamiętnika Alkara (t. 1-2 1910-13),
• Salony i zebrania literackie warszawskie na schyłku w. XVIII i w ubiegłym stuleciu (1916),
• tzw. drugi pamiętnik J. Kilińskiego,
• pamiętnik Niemcewicza z lat Księstwa Warszawskiego,
• dziennik podróży F. K. Bohusza (przypisując go mylnie St. Staszicowi),
• Sprawy krzyżackie w Polsce, według dyplomatów archiwalnych: 1226-1421, Wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa 1911.

---

Oceń: Aleksander Kraushar

---