Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski w Warszawie

---

Historia

W 1938 roku powstała koncepcja budowy mauzoleum, które miałoby służyć do upamiętnienia oraz pochówku żydowskich powstańców, którzy oddali życie w walkach o niepodległość Polski. Dotyczyło to zarówno powstańców kościuszkowskich, jak żołnierzy napoleońskich oraz uczestników powstań listopadowego i styczniowego. W skład tej grupy wchodzili również żołnierze I wojny światowej oraz ci, którzy walczyli w szeregu konfliktów z Rosją Sowiecką i innymi państwami po zakończeniu Wielkiej Wojny. Realizacja tego projektu została zainicjowana przez warszawską gminę żydowską.

Bardzo istotną rolę w tym przedsięwzięciu odegrał Maurycy Mayzel, ówczesny przewodniczący gminy żydowskiej, który jako bezpośredni pomysłodawca zainicjował prace nad projektem. W zamyśle mauzoleum miało w szczególny sposób uhonorować pamięć Berka Joselewicza oraz Henryka Wohla. Ostatecznie w pracach projektowych uczestniczył Marcin Weinfeld, który został zaakceptowany przez komisję powołaną przez Mayzla. Jego projekt różnił się znacząco od początkowych wizji, ale zyskał aprobatę władz gminy.

Budowa mauzoleum rozpoczęła się w 1939 roku. W ramach prac usunięto nagrobki znajdujące się w najstarszej części cmentarza, które następnie złożono na pryzmę. Na ich miejsce utworzono nasyp ziemny. Następne etapy obejmowały budowę konstrukcji betonowo-ceglanej. Niestety, wybuch II wojny światowej przerwał te prace, a po wojnie nie wznowiono dalszych działań.

W latach 90. XX wieku na terenie, gdzie miało powstać mauzoleum, zaczęto ustawiać pionowo ocalałe nagrobki, które pochodzą z początków XIX wieku. Wiele z nich wyróżnia się bogatym rzeźbieniem, z czego na szczególną uwagę zasługuje nagrobek Natana Glücksberga. Mimo umiejscowienia tych nagrobków, na terenie nieukończonej konstrukcji nie przeprowadzano pochówków.

Opis

Na początku roku 2019 rozpoczęto prace, mające na celu finalizację budowy mauzoleum, które oparte jest na przedwojennym projekcie autorstwa Weinfelda. Adaptację tego projektu zrealizował architekt Witold Sztorc. Prace były finansowane przez Fundację Dziedzictwa Kulturowego, z dodatkowymi środkami uzyskanymi od Fundacji PKO Banku Polskiego, a ich zakończenie miało miejsce w listopadzie 2019.

Na terenie mauzoleum usunięto wtórnie złożone tam macewy, lecz pozostawiono dwa nagrobki, które znajdowały się w swoich pierwotnych lokalizacjach. Należą one do rodziny Tytelmanów z XIX wieku oraz do adwokata i porucznika rezerwy Adama Markusa Lewińskiego, który poległ w 1939 roku w walkach pod Mławą.

Poza wspomnianymi nagrobkami, na terenie mauzoleum nie znajdują się inne groby. Cały teren został wysypany kamieniami, które symbolizują pamięć o zmarłych. Nad tym miejscem góruje pomnik z piaskowca, ozdobiony płaskorzeźbą orła legionowego, który trzyma Gwiazdę Dawida na tarczy.

---

Oceń: Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski w Warszawie

---