Cmentarz karaimski w Warszawie

---

Historia

Historia cmentarza karaimskiego w Warszawie sięga drugiej połowy XIX wieku. W tym właśnie czasie do miasta zaczęli przybywać Karaimi, którzy w większości byli obywatelami Imperium Rosyjskiego. Wśród nich przeważali przedstawiciele branży tytoniowej pochodzący z Krymu, lecz pojawiali się również Karaimi z innych rosyjskich miejscowości, takich jak Troki czy Łuck. Choć brakuje precyzyjnych danych liczbowych dotyczących warszawskiej społeczności karaimskiej, można przyjąć, że w latach 1882-1914 ich liczba w Warszawie wynosiła od 20 do 50 osób.

Karaimi zamieszkujący stolicę w przełomie XIX i XX wieku znajdowali się pod duchowym nadzorem hachanatu taurydzkiego z Eupatorii, a nie bliższego hachana trockiego. W związku z potrzebą stworzenia miejsca spoczynku dla zmarłych, cmentarz karaimski został założony w 1890 roku, zaś zatwierdzenie zainstalowania nekropolii udzielił hachan taurydzki. Przedsięwzięcie to stało się koniecznością wobec tego, że zmarłych wcześniej przewożono aż do Trok, co wiązało się z trudnościami w dotrzymywaniu tradycyjnych terminów pogrzebowych.

Początkowo, w około 1887 roku, planowano lokalizację nekropolii w okolicy ówczesnej gminy Bródno, obok Kirkutu Praskiego oraz Cmentarza Bródnowskiego. Ostatecznie cmentarz został otwarty na Woli, na obrzeżach Warszawy. Działka o powierzchni 550 m² została zakupiona od prawosławnej parafii przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej na Woli po uzyskaniu stosownych zezwoleń. Zakupu dokonało siedmiu Karaimów, wśród których tylko jedna osoba nie miała korzeni krymskich.

Pierwszy pochówek na cmentarzu miał miejsce w czerwcu 1890 roku, a zmarłym był Józef Kobecki, miesięczne niemowlę. Kolejne pochówki odbyły się w 1892 roku (Helena Abkowicz, trzyletnia dziewczynka), w 1895 roku (Saduk Osipowicz Kefeli z Kaffy, jeden z fundatorów cmentarza) oraz w latach 1898 i 1899 (Saduk Kefeli i Gelel Babadżan, kupcy). W okresie II Rzeczypospolitej warszawska społeczność karaimska przekształcała się; w miejsce dawnych kupców krymskich obecni byli Karaimi z Wilna, Trok, Łucka i Halicza. Warto zaznaczyć, że znany jest tylko jeden pochówek z okresu międzywojennego (Gabriel Pilecki z 1934 roku), przy czym wspomina się również o innych zmarłych, którzy mogli spocząć na cmentarzu w tym czasie.

Nekropolia doświadczyła znacznych zniszczeń w czasie II wojny światowej, w tym kampanii wrześniowej oraz podczas powstania warszawskiego, kiedy to ucierpiały zarówno mury cmentarza, jak i niektóre groby. W latach 1946-47 zamontowano nowe metalowe ogrodzenie, a pierwszy pogrzeb po uporządkowaniu cmentarza odbył się po uzyskaniu zgody na pochówki. W tym czasie na cmentarzu spoczął m.in. mierniczy Michał Szpakowski, ekshumowany z cmentarza kaukaskiego.

W sierpniu 1977 roku metropolita warszawski Bazyli zezwolił na karaimskie pochówki także w przylegającej do nekropolii części cmentarza prawosławnego, ustanawiając karaimską kwaterę na wspomnianym terenie. Po podpisaniu umowy w 1994 roku, teren cmentarza powiększono o 1122 m², a w 1996 roku zakończono budowę nowego ogrodzenia. Między rokiem 1947 a 2010 na cmentarzu odbyło się osiemdziesiąt jeden pochówków, a sam cmentarz liczy obecnie około 100 grobów, z inskrypcjami w języku karaimskim.

Najstarszym zachowanym nagrobkiem jest pomnik Saduka Kefeliego z 1895 roku, zaś najstarszym obiektem to anonimowa mogiła z końca XIX wieku z białego marmuru, prawdopodobnie należąca do Heleny Abkowicz z 1892 roku. Obydwa nagrobki przeszły w latach 2006-2007 prace konserwatorskie. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków w 1991 roku, a w 2012 roku uwzględniono go w gminnej ewidencji zabytków. W 2022 roku skwer położony pomiędzy ulicami Pustola i Redutową a nekropolią karaimską oraz prawosławnym cmentarzem otrzymał oficjalnie nazwę skwer Karaimski.

Pochowani

Na cmentarzu karaimskim w Warszawie spoczywa wielu znakomitych przedstawicieli społeczności karaimskiej. Wśród nich można wymienić:

• Rafał Abkowicz (zm. 1992) – hazzan,
• Aleksander Dubiński (zm. 2002) – orientalista turkolog, karaimoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego,
• Szymon Firkowicz (zm. 1976) – elektronik, prof. dr hab. inż.,
• Szymon Pilecki (zm. 2023) – specjalista inżynierii materiałowej, przewodniczący Karaimskiego Związku Religijnego,
• Ananiasz Rojecki (zm. 1978) – geofizyk,
• Ananiasz Zajączkowski (zm. 1970) – orientalista turkolog, karaimoznawca, profesor Uniwersytetu Warszawskiego,
• Włodzimierz Zajączkowski (zm. 1982) – orientalista turkolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

---

Oceń: Cmentarz karaimski w Warszawie

---