Zygmunt Noskowski

---

Życiorys

Ojciec Zygmunta Noskowskiego, Józef Łada-Noskowski, był zamożnym notariuszem, który utrzymywał nie tylko swoje jedenaście dzieci, ale także pięcioro dzieci Andrzeja Towiańskiego. Matka Zygmunta, Amelia de Salisch-Noskowska, była entuzjastką tego ruchu. Dom Noskowskich w Warszawie stanowił jeden z centralnych ośrodków towianizmu w Polsce, a rodzina przez długie lata finansowo wspierała działalność Towiańskiego na emigracji. Co ciekawe, Noskowscy przejawiali apatię wobec twórczości Fryderyka Chopina, który był krytyczny wobec Towiańskiego oraz jego filozoficznych nauk. Paradoxalnie, Zygmunt, mimo wcześniejszych uprzedzeń wyniesionych z domu, stał się po latach jednym z aktywniejszych promotorów Chopina w Polsce oraz definitywnie oddalił się od towianizmu.

Muzyczne początki Noskowskiego miały miejsce w 1851 roku, kiedy rozpoczął naukę w warszawskim gimnazjum realnym. Jego edukacja obejmowała nie tylko grę na fortepianie, ale również skrzypcach, pod okiem uznanego pedagoga Jana Hornziela. O talencie Zygmunta dowiedział się Ignacy Feliks Dobrzyński, który stał się dla niego wzorem polskiego kompozytora, mimo iż jego dokonania Chopina pozostawały dla Noskowskiego nieznane. W około 1860 roku Zygmunt poznał pieśni i opery Stanisława Moniuszki. Ważnym momentem w jego życiu była manifestacja patriotyczna, która została stłumiona przez wojska rosyjskie 27 lutego 1861 roku. Zdecydował się także na wycieczkę do Krakowa i Tatr, co miało duży wpływ na jego późniejszą twórczość.

W 1863 roku, po śmierci ojca, przypuszczalnie brał udział w powstaniu styczniowym. W latach 1864–1867 kształcił się w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie studiował grę na skrzypcach u Apolinarego Kątskiego oraz kontrapunkt u Stanisława Moniuszki, zdobywając drugą nagrodę na koniec nauki. Po ukończeniu studiów w 1867 roku dołączył do orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie i w latach 1871–1872 uczył muzyki niewidomych i głuchoniemych, tam również stworzył system zapisu nutowego dla niewidomych, który niestety nie przetrwał do naszych czasów. Od 1870 roku był również krytykiem muzycznym w „Kurierze Warszawskim”. Działał aktywnie w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym.

W 1872 roku uzyskał stypendium Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i w grudniu wyjechał do Berlina, gdzie studiował kompozycję w Akademie der Künste pod okiem Friedricha Kiela. W trakcie studiów stworzył m.in. Variationen und Fuge über ein Thema von I.B. Viotti na kwartet smyczkowy, które zadedykował swojemu mistrzowi, a od 1874 roku pracował nad I Symfonią A-dur. Publicznie zaprezentował ją podczas koncertu w Berlinie w 1875 roku. Dzieło spotkało się z pozytywnym odbiorem krytyków i widowni, co pomogło w organizacji jego koncertu kompozytorskiego w Warszawie w 1875 roku. Tam z sukcesem zaprezentował zarówno swoją pierwszą symfonię, jak i uwerturę Morskie Oko.

Pomimo długotrwałych starań, znalezienie stałego zatrudnienia w Warszawie okazało się problematyczne, jednakże dzięki Kielowi Zygmunt uzyskał posadę miejskiego dyrektora muzyki i dyrygenta w Towarzystwie Śpiewaczym „Bodan” w Konstancji. Przez lata 1876–1880, Noskowski rozwijał Towarzystwo do statusu najlepszego zespołu chóralnego w Badenii. Jego życie rodzinne również zyskało na stabilizacji, kiedy to w 1876 roku urodził się najstarszy syn, Tadeusz Noskowski. W tym okresie powstało wiele znakomitych dzieł, takich jak cykl Krakowiaków na fortepian czy II Symfonia c-moll „Elegijna”. Swoje utwory przesłał Ferencowi Lisztowi do oceny, który pozytywnie zweryfikował Krakowiaki oraz zorganizował ich prawykonanie.

W 1880 roku Noskowski, pomimo sukcesów w Badenii, rozważał przenosiny do większego ośrodka muzycznego. Ostatecznie przyjął propozycję dyrektora Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, Władysława Żeleńskiego, a jego koncert kompozytorski odbył się 25 listopada 1880 roku. Mimo że frekwencja nie była zadowalająca, prace Noskowskiego, w tym prawykonanie jego II Symfonii, spotkały się z pozytywnym odbiorem ze strony krytyków. Ostatecznie, w styczniu 1881 roku, Zygmunt przeprowadził się na stałe do Warszawy ze swoją rodziną.

Na nowym stanowisku uznał za fundamentalne zadanie odbudowę życia muzycznego w Warszawie, które zostało silnie przytłumione w XIX wieku. Rozpoczął od rekonstrukcji chóru WTM oraz zorganizował cotygodniowe koncerty symfoniczne. W tym czasie dążył do utworzenia stałej orkiestry symfonicznej, ponieważ do tej pory występowały jedynie orkiestry przyjezdne z repertuarem ubogim w polski repertuar. Pozyskiwanie do współpracy znanych solistów, takich jak Aleksander Michałowski oraz Stanisław Barcewicz, nie przynosiło niestety oczekiwanych rezultatów, co doprowadziło do bankructwa jego orkiestry w 1882 roku.

Noskowski zmagał się z długotrwałymi trudnościami finansowymi, co zmusiło go do pisania muzyki do spektakli w teatrach. Po premierze III Kwartetu smyczkowego w 1884 roku na pewien czas zaniechał ambitniejszych projektów kompozytorskich. Kontynuował również organizację kameralnych koncertów w Warszawie, gdzie sam często grał. Jego energia i dość szorstkie podejście do działań artystycznych przysporzyły mu nieprzyjaciół, ale także liczne osiągnięcia, jak wystawienie utworów kompozytorów pierwszej wielkości, takich jak Adam Münchheimer, Michał Hertz, Władysław Żeleński, Ludwik Grossman, Eugeniusz Pankiewicz, Antoni Rutkowski, Piotr Maszyński, a także Ignacy Jan Paderewski. W końcu, pod koniec lat 80. XIX wieku, pozycja Noskowskiego w Warszawie stała się stabilna.

Od 1886 roku prowadził klasę kompozycji w Instytucie Muzycznym, jego uczniami byli m.in. Henryk Melcer, Apolinary Szeluto, Wacław Lachman, Grzegorz Fitelberg, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski oraz Ludomir Różycki. Zmarł i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 16-6-21).

Rodzina

Zygmunt miał dwóch braci, w tym Władysława Noskowskiego (1841–1881), poetę, który był autorem libretta do opery Konrad Wallenrod Władysława Żeleńskiego oraz Jana (1832–1881), warszawskiego wydawcy.

Najważniejsze utwory

opery

Do najbardziej znanych dzieł Zygmunta Noskowskiego należy opera Livia Quintilla, która składa się z dwóch aktów oraz prologu. Libretto do tego utworu zostało opracowane przez Ludomiła Germana na podstawie dramatu Stanisława Rzętkowskiego i miało swoją prapremierę w 1902 roku, po długim okresie pracy w latach 1890–1898.

Kolejnym ważnym dziełem jest Zemsta za mur graniczny, będąca operą w czterech aktach, której librettście zainspirowali się twórczością Aleksandra Fredry; jej stworzenie miało miejsce w latach 1902–1908. Utwór ten zyskał uznanie w kręgach muzycznych.

Nie można również pominąć opery Wyrok, skomponowanej w 1908 roku, która to do dziś znajduje się w repertuarze wielu teatrów operowych.

orkiestrowe

Muzyka orkiestrowa Noskowskiego jest równie istotną częścią jego dorobku. Jego I Symfonia A-dur powstała w latach 1874–1875 i jest jednym z pierwszych dzieł tego rodzaju w jego karierze. Z kolei Uwertura koncertowa „Morskie Oko” op. 19 z 1875 roku przyciąga uwagę barwnym brzmieniem i melodyjnością.

Druga symfonia, znana jako II Symfonia „Elegijna”, została skomponowana w latach 1875–1879 i odzwierciedla głębokie uczucia oraz wrażliwość artysty. W 1885 roku powstał Polonez elegijny e-moll, a w 1897 roku zadebiutował jego Step op. 66 – pierwszy polski poemat symfoniczny, który pierwotnie miał być uwerturą do opery opartej na „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza.

Inne znakomite dzieła to Marcia funebre „Cieniom Asnyka” op. 53; złożoność i emocjonalność tego utworu wpływa na jego odbiór. Z życia narodu to zbiór obrazów fantazyjnych na tle Preludium A-dur op. 28 nr 7 Chopina, skomponowany w 1901 roku. Ostatnie jego symfoniczne dzieło, III Symfonia F-dur „Od wiosny do wiosny”, miało premierę w 1903 roku, a Odgłosy pamiątkowe b. op. powstały w latach 1904–1905.

inne

W twórczości Noskowskiego odnajdziemy również Kwartet fortepianowy d-moll op. 8, stworzony przed 1879 rokiem, a także liczne utwory fortepianowe, takie jak krakowiaki czy kujawiaki, które świadczą o jego wszechstronności i biegłości w komponowaniu.

Upamiętnienie

projekt Fortepian Noskowskiego

W 1890 roku fortepian od warszawskiej firmy Krall & Seidler z przyczyny 25-lecia twórczości kompozytorskiej dostał się w ręce Zygmunta Noskowskiego. W 1979 roku instrument został nabyty od synowej kompozytora, Eugenii Noskowskiej, przez Andrzeja Szwalbego i skierował się do Pałacu Starego w Ostromecku, znajdując się tam jako cenny eksponat w Kolekcji Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego, która jest częścią lokalnego zespołu pałacowo-parkowego.

W 2018 roku na odrestaurowanym fortepianie z XIX wieku, którego renowacją zajął się Andrzej Włodarczyk, zrealizowano nagrania, które następnie dzięki Pracowni Dziedzictwa Kulturowego Miejskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, doczekały się publikacji w formie serii płyt zatytułowanej: „Fortepian Noskowskiego”. W ramach tej serii ukazała się pierwsza płyta, na której Mariusz Klimsiak wykonuje utwory Roberta Schumanna oraz Zygmunta Noskowskiego.

Drugie wydanie zawiera pieśni wybrane Z. Noskowskiego, za które realizację odpowiadają: Wojciech Dyngosz, baryton, Monika Litwin-Dyngosz, mezzosopran, oraz Justyna Jakubowska, akompaniująca na fortepianie. W trzeciej płycie możemy usłyszeć wiolonczelistkę Barbarę Marcinkowską oraz pianistę Jeana-Bernard Marie, którzy wykonują klasyczne przeboje. Czwarta płyta nosi tytuł: „Zygmunt Noskowski kameralnie na cztery ręce”, na której Duet Pianoartists, czyli Marzena Buchwald i Joanna Łukasik-Derenda, prezentują „Suitę Polską op. 28” oraz „Fantazję góralską” autorstwa kompozytora.

---

Oceń: Zygmunt Noskowski

---