Kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie

---

Historia

Budowa tej niezwykłej świątyni miała miejsce w latach 1609-1626. Pomysłodawcą jej budowy był ks. Piotr Skarga, który wykorzystał fundusze z jałmużny na zakup w 1597 roku domu dla jezuitów. Pierwszym miejscem, w którym osiedlili się zakonnicy, była kamienica określana mianem „klasztorku”. Z biegiem lat, jezuici wykupywali okoliczne budynki i przygotowywali teren pod nową świątynię.

W 1607 roku zakon jezuitów dotarł do Warszawy, wówczas rezydencji Króla Zygmunta III Wazy. Celem zgromadzenia było założenie siedziby w sąsiedztwie zamku, co było nieprzypadkowym wyborem – lokalizacja w pobliżu katedry oraz zamku miała podkreślić rolę jezuitów w ówczesnym społeczeństwie.

Do grona fundatorów kościoła należeli m.in. król Zygmunt III Waza, Andrzej Bobola, który pełnił rolę podkomorzego, oraz bracia Gostomscy. W 1656 roku budowla została poważnie uszkodzona w wyniku najazdu wojsk szwedzkich, co doprowadziło do jej splądrowania. W 1660 roku jezuici otworzyli aptekę, która znajdowała się wejściem od Rynku Starego Miasta. Była to jedna z najstarszych aptek w Warszawie, po aptece zamkowej. W 1668 roku przy świątyni powstała szkoła, w której prowadzono wykłady z teologii oraz filozofii na poziomie akademickim.

W 1720 roku rozpoczęto budowę dwupiętrowego gmachu za kościołem, który zainicjował biskup płocki, Ludwik Bartłomiej Załuski. Nowa konstrukcja przyczyniła się do powstania ulicy Jezuickiej. Do nowego budynku przeniesione zostały zarówno szkoła, która zyskała nieoficjalną nazwę Gymnasium Zaluscianum, jak i apteka oraz cenny księgozbiór.

Po kasacie zakonu w 1773 roku, świątynia zaczęła funkcjonować jako kościół szkolny podległy Komisji Edukacji Narodowej. Krótkotrwale przeszła również pod opiekę Bractwa Niemieckiego, a później Paulinom. W 1818 roku kościół został przemieniony w magazyn katedralny, a w 1828 roku służył jako przechowalnia wełny. Dopiero w 1834 roku, za sprawą pijarów, świątynia ponownie zyskała status kościoła. Wskutek przenosin zakonnicy z tejże społeczności przywieźli do nowego miejsca nawet cenne artefakty, w tym znaną do dziś rzeźbę niedźwiedzia, która zajmuje miejsce przy wejściu do świątyni.

W 1864 roku, po likwidacji zakonu pijarów, kościół zyskał charakter pomocniczy względem sąsiadującej katedry. W 1918 roku wrócił on pod zarząd jezuitów, jednak w 1944 roku został zniszczony niemal całkowicie w wyniku pożaru i eksplozji. Mimo tych zawirowań, Kościół Matki Boskiej Łaskawej pozostaje we władaniu jezuitów.

W 1965 roku świątynia została wpisana do rejestru zabytków, co przypieczętowało jej cenną wartość kulturową.

Styl

Kościół Matki Bożej Łaskawej, znana świątynia w Warszawie, to dzieło, które z całą pewnością przyciąga uwagę zarówno miłośników architektury, jak i osób szukających duchowego wytchnienia. Jego projekt przypisuje się Janowi Frankiewiczowi, który w mistrzowski sposób połączył różnorodne style budowlane.

W budynku można dostrzec elementy architektury włoskiej, które harmonijnie współistnieją z cechami charakterystycznymi dla architektury północnoeuropejskiej. Fascynujące są także akcenty typowe dla polskiego budownictwa, takie jak sklepienie lubelskie, które nadaje świątyni niepowtarzalny klimat oraz głębię estetyczną.

During the construction of the temple, the architect displayed remarkable skill in utilizing the narrow space allocated for the building. Kościół Matki Bożej Łaskawej, to manierystyczno-barokowy obiekt jednonawowy o bogatej formie architektonicznej. Warto zwrócić uwagę na dekoracyjny szczyt oraz kopułę umiejscowioną nad absydą, które dopełniają majestatyczny wygląd świątyni.

W nawie bocznej umieszczono kaplicę nieustającej adoracji Najświętszego Sakramentu, która jest przestrzenią sprzyjającą modlitwie i refleksji. Przypisanie 65-metrowej wieży do tylnej części budynku dodaje całości nieco asymetryczności, co podkreśla oryginalność tej architektonicznej kompozycji.

Wnętrze i wyposażenie

Obraz Matki Bożej Łaskawej

Polecam zapoznanie się z osobnym artykułem na temat obrazu Matki Bożej Łaskawej – Patronki Warszawy. Obraz ten znajduje się w absydzie nawy głównej, gdzie pierwotnie umieszczony był w kaplicy bocznej. Przedstawia wizerunek Najświętszej Maryi Panny, która trzyma w dłoniach połamane strzały, co symbolizuje ochronę przed nieszczęściem.

Owalny obraz jest wierną kopią renesansowej polichromii z Faenzy we Włoszech, namalowaną przez nieznanego warszawskiego artystę na zlecenie rektora pierwotnego konwentu pijarów, ks. Hiacynta Orsellego. Został uroczyście wprowadzony do świątyni 24 marca 1651 w obecności nuncjusza papieskiego, arcybiskupa Jana de Torres. Nuncjusz odczytał wtedy bullę papieża Innocentego X, ustanawiając święto Mater Gratiarum Varsaviensis na drugą niedzielę maja.

Po tym, jak kościół Pijarów w 1834 roku stał się cerkwią prawosławną, obraz przeniesiono do kościoła ojców Jezuitów. W 1970 roku Watykan uznał Matkę Bożą Łaskawą za Patronkę Warszawy. Natomiast 7 października 1973 roku, z inicjatywy Ks. Kard. Prymasa Stefana Wyszyńskiego, obraz koronowano papieskimi koronami. W latach 2004–2007 obraz przeszedł gruntowną restaurację, po wcześniejszym zniszczeniu spowodowanym nieudolną odnową w 1961 roku.

Drzwi

Drzwi wejściowe do kościoła, autorstwa rzeźbiarza Igora Mitoraja, powstały w 2009 roku. Artysta, inspirujący się rzeźbą antyczną, uroczyście poświęcił je 12 września 2009 roku. Mitoraj był wcześniej autorem podobnych drzwi dla kościoła Santa Maria degli Angeli w Rzymie. Te wykonane z brązu wrota przedstawiają płaskorzeźbioną scenę Zwiastowania, w której Maryja znajduje się w górnej części drzwi, a na ich otwieranych skrzydłach umieszczono dwa anioły.

Wydaje się, że wizerunek kobiecy w tym dziele odzwierciedla antyczną rzeźbę Wenus z Milo. W tradycji chrześcijańskiej w scenie Zwiastowania prezentowany jest jednak tylko jeden anioł — Archanioł Gabriel, co z perspektywy sztuki może budzić kontrowersje wobec artykułu 124 Sacrosanctum concilium. Artysta sam przyznał, że niektórymi mogą zaskoczyć nowatorskie ujęcie Madonny, spoglądającej z góry na uchwycone w ruchu anioły. Oprócz przedstawienia Zwiastowania, drzwi te symbolicznie nawiązują także do trudnych dziejów Warszawy.

Krucyfiks

Krucyfiks, który możemy podziwiać w kościele, pochodzi z XVII wieku i był stworzony w Lübecku. Drewno, z którego został wykonany, przedstawia umierającego Chrystusa na krzyżu. W 1645 roku krucyfiks został wysłany do Jana Bolfelta, sekretarza królewskiego z Gdańska, przez kupca Ryszarda von der Hardt, wraz z prośbą o umieszczenie go w polskim kościele. Ostatecznie trafił on do jezuitów, a dnia 14 września 1648 roku został umieszczony w nawie głównej obok ołtarza głównego.

W czasie II wojny światowej krucyfiks opuścił świątynię, gdzie został ukryty. Powrócił do prezbiterium dopiero w 1957 roku, a następnie został przekazany do głównego ołtarza nowego kościoła św. Szczepana na Mokotowie, gdzie umieszczono kopi tego krucyfiksu.

Rzeźba Matki Boskiej Łaskawej

Rzeźba Matki Boskiej Łaskawej, wykonana z drewna lipowego, pochodzi z XVII wieku. Matka Boska nosi złotą koronę zdobioną czarnymi kamieniami szlachetnymi, a złote szaty w połączeniu z niebieskim płaszczem symbolizują władzę oraz łaskawość. W dłoniach Matka Boża trzyma połamane strzały, co jest symbolem miłosierdzia oraz łaskawości, jaką Bóg okazuje człowiekowi, chroniąc go przed swoim gniewem.

Portalowy kenotaf Jana Tarły

Obecny w kościele symboliczny nagrobek wojewody Jana Tarły (1684–1750), głównego fundatora Collegium Nobilium i dobroczyńcy pijarów, pierwotnie znajdował się w kościele oo. Pijarów, mimo że wojewoda był rzeczywiście pochowany w kościele w Opolu Lubelskim. Kenotaf, stworzony w pracowni Jana Jerzego Plerscha w latach 1752–1753, został rozebrany, przeniesiony, a ponownie złożony przez Faustyna Cenglera w kościele oo. Jezuitów. Niestety, został zniszczony w 1944 roku, ale z sukcesem scalono go i zrekonstruowano w 2010 roku.

Temat portalu wydał się tak ważny, że powstał osobny artykuł na ten temat.

Rzeźba niedźwiedzia

W kościele znajduje się również rzeźba przedstawiająca niedźwiedzia, będąca pozostałością z dawniej istniejącej pary, w której znajdował się także lew. Wykonana w połowie XVIII wieku przez Jana Jerzego Plerscha, rzeźba miała symbolizować patronów kościoła – męczenników z czasów Cesarstwa Rzymskiego, rozszarpanych na arenie przez dzikie zwierzęta. Św. Prym związany był z lwem, a św. Felicjan z niedźwiedziem.

Po przekazaniu kościoła pw. św. Pryma i Felicjana przez Iwana Paskiewicza na cerkiew prawosławną, wiele elementów wyposażenia, w tym rzeźby, przeniesiono do kościoła pojezuickiego. Do czasu powstania warszawskiego rzeźby pary stanowiły stałe elementy kościoła. Rzeźba lwa została całkowicie zniszczona, a przetrwał jedynie niedźwiedź, który po renowacji zajął miejsce przy schodach kościoła.

Według warszawskiej legendy, kamienny niedźwiedź ma być zaklętym księciem Mieszkiem, który z żalu zamienił się w posąg. Wciąż czeka na dziewczynę, która odwzajemni jego miłość, mając nadzieję na powrót do ludzkiej postaci.

Gotyckie podziemia

Podczas prac budowlano-rekonstrukcyjnych po wojnie, odkryto rozległe gotyckie podziemia, stanowiące świadectwo średniowiecznej sztuki budowlanej. Mały obszar przeznaczony pod budowę świątyni wymusił na budowniczych stworzenie wielopoziomowych piwnic. W wyniku tego, pozostałości murów zostały rozebrane tylko do poziomu gruntu, a resztki gruzu użyto do zasypania niższych kondygnacji.

Obecny poziom piwnicy przeznaczony był na krypty grzebalne. W czasie rozbiorów, rząd rosyjski nakazał zamurowanie piwnic w celu uniemożliwienia gromadzenia broni dla powstańców. Stare piwnice, związane z historią kościoła, zostały zapomniane przez lata.

Dopiero po II wojnie światowej podczas kolejnych prac rekonstrukcyjnych, piwnice zostały na nowo odkryte. W zachowanych krypcie umieszczono fragmenty epitafiów oraz pamiątki z powstania warszawskiego, w tym popiersia Piotra Skargi i Macieja Kazimierza Sarbiewskiego – fragmenty epitafiów, które istniały w kościele do 1944 roku.

W jednym z pomieszczeń powstała kaplica, otwarta w 1979 roku, poświęcona pamięci nauczycieli i uczniów gimnazjum prowadzonego przez Jezuitów w Wilnie, na wniosek byłych uczniów tej instytucji.

Kaplica Wileńska

W kościele znajdziemy kaplicę, która została zlokalizowana w jednym z pomieszczeń gotyckich piwnic. Poświęcona jest pamięci nauczycieli i uczniów gimnazjum jezuickiego w Wilnie. Inicjatywa powstania tej kaplicy cieszyła się wsparciem ze strony osób związanych z placówką, wliczając w to byłych uczniów.

Tablica papieska

Obok wejścia do kościoła, po prawej stronie, znajduje się kamienna tablica, upamiętniająca dwukrotne wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w tej świątyni. Odwiedził on kościół 2 czerwca 1979 roku i 16 czerwca 1983 roku.

Wyposażenie niezachowane lub zniszczone w 1944

W trakcie II wojny światowej oraz w późniejszych latach zniszczone zostały cenne elementy wyposażenia Kościoła Matki Bożej Łaskawej w Warszawie. Należy do nich epitafium oraz popiersie księdza Onufrego Kopczyńskiego SchP, który żył w latach 1735–1817. Był to autor pierwszej gramatyki języka polskiego, a jego ciało spoczywa w podziemiach kościoła św. Pryma i Felicjana, znajdującego się przy ul. Długiej.

W 1834 roku, po tym jak Iwan Paskiewicz przekazał kościół św. Pryma i Felicjana na cerkiew prawosławną, oo. pijarzy przenieśli epitafium oraz popiersie do nowej lokalizacji. Niestety, obydwa te cenne obiekty uległy zniszczeniu w 1944 roku, co stanowi dużą stratę w kontekście kulturowym i historycznym tych czasów.

Pochowani w kościelnych kryptach

W kościelnych kryptach przechowuje się wiele cennych historycznych postaci, które miały istotny wpływ na kulturę i historię Polski. Wśród nich znajduje się Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ (1595–1640), znany barokowy poeta. W 1834 roku, po decyzji ojców pijarów, został on przeniesiony do kościoła oo. Pijarów pod wezwaniem Matki Bożej Zwycięskiej i świętych Pryma i Felicjana. Niestety, po tym jak rosyjski gubernator Iwan Paskiewicz przekształcił kościół oo. Pijarów w cerkiew św. Trójcy, Sarbiewski został przeniesiony przez zaborcze władze do bezimiennej mogiły, znajdującej się pod alejką na cmentarzu Powązkowskim.

Więcej informacji na temat Macieja Kazimierza Sarbiewskiego można znaleźć w artykule, który opisuje jego historię oraz zawiera sekcję o trzech pogrzebach tego wybitnego poety.

Inną osobą pochowaną w kryptach związanych z tą świątynią jest Karol Ferdynand Waza (1613–1655), który również odgrywał znaczącą rolę w historii.

Oprócz nich, warto wymienić także Eustachego Potockiego oraz jego małżonkę Mariannę, którzy zostali uhonorowani miejscem spoczynku w tych historycznych murach.

Świątynia w poezji

Poezja Adama Jarzębskiego dostarcza niezwykłego opisu świątyni, której historia i architektura przyciągają uwagę miłośników sztuki oraz wiernych. W utworze zatytułowanym Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy, autor z 1974 roku ukazuje kościół Matki Bożej Łaskawej za pośrednictwem obrazowych i inspirujących metafor.

Ojcowie jezuici, którzy są pomigilą tego miejsca, zostali uwiecznieni jako godni pochwały prowadzący. Mimo skromnych rozmiarów, ich kościół odznacza się idealnym porządkiem, co jest istotną cechą duchowej atmosfery tego miejsca.

Ołtarze, wykonane z najcenniejszych materiałów, tworzą niesamowity efekt, a ich obecność potwierdza lokalny kunszt oraz dbałość o detale. Jarzębski zwraca uwagę na cymboryjum i ambonę, które stanowią istotny element wyposażenia, a także na balustrady – ganki, które zdobią świątynię, nadając jej wyjątkowy charakter.

W opisie znajduje się także wzmianka o eleganckich ławkach, które zostały zaprojektowane z myślą o wygodzie wiernych. Jarzębski nie szczędzi słów uznania dla obicia oraz licznych obrazów, które wypełniają przestrzeń kościoła, twierdząc, że zasługują na pochwałę i uznanie.

Poezja podkreśla również muzykalność odbywających się tam nabożeństw, gdzie psalmy są śpiewane po niemiecku, a organy towarzyszą modlitwom. Obecność cudzoziemców, którzy z zachwytem podziwiają uroki świątyni, świadczy o jej znaczeniu w życiu Warszawy.

Jarzębski wskazuje na wspólnotowe aspekty życia parafialnego, gdzie matki z dziećmi uczestniczą w mszy, słuchając kazania i przypowieści Bożych. To właśnie te sceny stają się istotnym elementem obrazu kościoła jako miejsca pełnego pokoju i duchowego wsparcia.

Po zakończeniu mszy, zarówno wierni, jak i goście zwyczajnie rozchodzą się, pozostawiając za sobą wrażenie spokoju i harmonii.

W bliskiej okolicy kościoła, na przodzie, Jarzębski opisuje pozłociste gałki, które zdobią jego fasadę. Pod kopułą nad ołtarzem, widnieje krzyż z gałką złotą, co dobitnie podkreśla majestat tego miejsca. Balustrady oraz ganek z żelaznymi elementami dominują w architekturze, tworząc silny kontrast z bogactwem szat liturgicznych.

Warto także zwrócić uwagę na wieże, których biała blacha oraz dzwony brzmiące z zegara dostarczają wspaniałych dźwięków, unosząc modlitwy ku górze. Autor podkreśla także znaczenie kolegiów, które są istotnym elementem kultu religijnego i życia lokalnej społeczności. W ten sposób, Jarzębski angażuje czytelników w bogatą tradycję kulturową oraz społeczną, jaką stanowi kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie.

---

Oceń: Kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie

---