Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie (Powązki)

---

Historia

Kościół św. Karola Boromeusza, wzniesiony między rokiem 1790 a 1793, zrealizowany został na podstawie projektu Dominika Merliniego. Budowla powstała dzięki fundacji króla Stanisława Augusta oraz jego brata, ówczesnego prymasa Michała Poniatowskiego. Początkowo był to skromny obiekt sakralny, utrzymany w stylu klasycystycznym, usytuowany na terenie newly powstałego Cmentarza Powązkowskiego.

Pierwotna struktura była jednonawowa, z płaską elewacją podpierającą cztery pilastry. Drzwi w porcie umieszczono centralnie, co nadało budowli harmonijny wygląd. Ze względu na to, że świątynia pełniła również funkcję kostnicy, nie przewidziano okien w południowej ścianie. Cmentarz obsługiwał trzy parafie – św. Jana, Panny Marii oraz św. Andrzeja, dla których poświęcono trzy ołtarze. Na kolegiackim ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający modlącego się św. Karola Boromeusza, namalowany przez Józefa Walla (Wahla) (1752/1753?–1798), który był prezentem od prymasa.

W latach 1820 i 1837 miały miejsce remonty świątyni, w trakcie których do wnętrza wprowadzono obraz Wniebowzięcia NMP autorstwa Józefata Łukaszewicza oraz wyjście na cmentarz. Po zamknięciu innych cmentarzy, takich jak świętokrzyski i ujazdowski, do kościoła przeniesiono wiele pogrzebów, co wymusiło kolejne prace rekonstrukcyjne. W bliskiej okolicy, pierwotnie wznoszącej się poza rogatkami miasta, zaczęły osiedlać się rodziny wojskowych, kupców oraz rzemieślników, co przyczyniło się do dalszego rozwoju fundamentów wspólnoty. W 1849 roku rozpoczęła się przebudowa pod kierunkiem architekta Alfonsa Kropiwnickiego, a nad pracami czuwał Alfons Welke. W trakcie tych prac wydłużono budowlę ku południu i dodano trzy nowe ołtarze, wraz z renowacją obrazu Wahla. Dnia 22 września 1850 przeprowadzono uroczystą konsekrację odnowionego kościoła.

Pod koniec XIX wieku liczba przeprowadzanych pogrzebów wzrosła na tyle, że podjęto decyzję o dalszej rozbudowie, która w rzeczywistości stała się nową budową świątyni. W obliczu braku zgody rosyjskiego cara i wojskowych, pod pozorem konieczności rozbudowy, w latach 1891 – 1898 zbudowano nową świątynię według planów oraz pod kierunkiem Józefa Piusa Dziekońskiego. Usunięto stare mury, pozostawiając przy tym jedynie fasadę. W efekcie tego powstał znacznie większy kościół, z planem w kształcie krzyża łacińskiego oraz kopułą umieszczoną nad skrzyżowaniem nawy głównej i transeptu. Przedłużono również prezbiterium, zakrystię i dwie dzwonnice, a także zaprojektowano nowe ołtarze.

Obiekt przetrwał w tej formie do II wojny światowej. W trakcie powstania warszawskiego Niemcy zajęli teren cmentarza, wykorzystując go jako stanowisko ciężkiej artylerii. W wyniku bombardowań doszło do pożarów, które zniszczyły kopułę, dzwonnicę, część dachu oraz organy, a także zabytkowe dzwony, które spadły z wieży i stopiły się.

Powojenne prace konserwatorskie, prowadzone pod nadzorem architekta Stanisława Marzyńskiego, zakończono w 1960 roku. Głównym celem tych działań było przywrócenie świątyni stanu sprzed remontów dokonanych przez Józefa Piusa Dziekońskiego, co osiągnięto, z wyjątkiem polichromii wnętrza, których ocalałe fragmenty odnowił prof. Władysław Zych.

W 1965 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków. Natomiast w 1978 roku erygowano nową parafię pw. św. Karola Boromeusza.

Sanktuarium „Poległym i Pomordowanym na Wschodzie”

W 1984 roku, dzięki inicjatywie tamtejszego proboszcza oraz rektora, księdza Stefana Niedzielaka, na zewnętrznej ścianie kościoła powstało symboliczne miejsce pamięci. Dzieło to, zaprojektowane przez inżynier Jadwigę Zienkiewiczową, obejmuje krzyż z wyrytym napisem: Poległym na Wschodzie, który został ufundowany przez Wojciecha Ziembińskiego. Akt poświęcenia odbył się 1 września 1984 roku, a ceremonii przewodniczył prymas Polski, kardynał Józef Glemp.

W miarę upływu lat, miejsce to stało się punktem spotkań dla rodzin ofiar zbrodni katyńskiej. Około 1000 tabliczek epitafijnych, umieszczonych na ścianie w pobliżu krzyża, oddaje hołd Polakom, którzy zostali zamordowani lub zaginęli na terenie Związku Radzieckiego. Na pomniku widnieje tekst:

Nie wolno nam zmarnować tych śmierci
Od 1939 r. Tibi Polonia…
Obrońcom Kresów RPBohaterom KOP-u
Niewinnym ofiarom Katynia · Łagrów · Zsyłek

W 1990 roku pod krzyżem umieszczono relikwiarz z czaszką jednego z polskich oficerów, zamordowanych w Katyniu. Czaszka ta była częścią ekshumowanych szczątków, odnalezionych w Instytucie Medycyny Sądowej i Kryminalistyki w Zagrzebiu. W 1943 roku, podczas prac Międzynarodowej Komisji Lekarskiej (MKL), jeden z członków komisji, prof. Eduard Miloslavić, przywiózł ją z Katynia. Relikwiarz został ufundowany przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz warszawski oddział Pewexu.

W 2004 roku, na ścianie kościoła, zainstalowano tablicę pamiątkową ku czci członków Komisji Technicznej Polskiego Czerwonego Krzyża, którzy w 1943 roku prowadzą ekshumacje w Katyniu.

Sanktuarium „Poległym i Pomordowanym na Wschodzie” zawiera również tablice poświęcone dowódcom Armii Krajowej, a w kościele można zobaczyć replikę obrazu Matki Bożej Kozielskiej. Członkowie rodzin ofiar katyńskich, gromadząc się wokół kościoła pw. św. Karola Boromeusza na Powązkach oraz w Sanktuarium, założyli w 1988 roku Stowarzyszenie Warszawska Rodzina Katyńska, które miało swoją siedzibę w domu parafialnym. Początkowo działało pod skrzydłami księdza Stefana Niedzielaka, brutalnie zamordowanego przez nieznanych sprawców w nocy z 19 na 20 stycznia 1989 roku, a następnie pod przewodnictwem księdza Zdzisława Króla, który zginął w katastrofie polskiego samolotu Tu-154 w Smoleńsku.

---

Oceń: Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie (Powązki)

---