Wacław Makarczyk

---

Życiorys

II Rzeczpospolita

Wacław Makarczyk był potomkiem Kazimierza Makarczyka oraz Anieli z Lubicz-Lipskich. Jego edukacja rozpoczęła się w prywatnej szkole im. Ziemi Mazowieckiej od 1935 roku. W tej instytucji wiele osób, które uczęszczały do niej w czasach II wojny światowej, z zaangażowaniem włączyło się w działalność konspiracyjną, w tym Jan Rodowicz, który później w historii był znany jako „Anoda”. Jednym z wpływowych nauczycieli Makarczyka był Jerzy Kierst.

II wojna światowa

W trakcie II wojny światowej, od 1942 roku, Wacław stał się częścią 21. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. gen. I. Prądzyńskiego, organizacji autonomicznej wobec Szarych Szeregów oraz Hufców Polskich, ściśle współpracującej z Armią Krajową. Ukończył kurs zwany Szkołą Rycerską, a jego umiejętności jako zastępowy-przyboczny były nieocenione w działaniach związanych z „małym sabotażem”, rekrutacją do harcerstwa konspiracyjnego oraz szkoleniem z zakresu obsługi broni. Podczas powstania warszawskiego, znany pod pseudonimem „Sokół”, walczył w 2 Harcerskiej baterii artylerii przeciwlotniczej, będącej częścią Zgrupowania Armii Krajowej „Gurt” jako obserwator-łącznik oraz kanonier. Jego strategia i odwaga zostały docenione odznaczeniami takimi jak Krzyż Armii Krajowej oraz dwukrotnie Medal Wojska.

Działalność w PRL

Po zakończeniu działań wojennych, Wacław Makarczyk związał się z młodzieżówką PSL, biorąc aktywny udział w Kampanii referendalnej w 1946 roku. W latach 1948-1952 studiował na Wydziale Filozoficzno-Socjologicznym, gdzie krótko był związany z Związkiem Akademickiej Młodzieży Polskiej, który wkrótce po tym został włączony do Związku Młodzieży Polskiej. Rezygnując w 1949 roku z tej organizacji, argumentował swoje decyzje sprzeciwem wobec „kultu jednostki”, co doprowadziło do dyscyplinarnego usunięcia go i podjęcia działań mających na celu pozbawienie go statusu studenta.

W 1950 roku zaangażował się w działalność nielegalnej organizacji ideologicznej „Personaliści”, zrzeszającej młodych naukowców i studentów z Krakowa, Warszawy (UJ, UW) oraz Lublina (KUL). Organizacja ta była szczególnie negatywnie postrzegana przez władze, a Makarczyk, jako kierownik zespołu, był wielokrotnie aresztowany i przesłuchiwany przez Urząd Bezpieczeństwa. Jego ważne prace, w tym krytyczna analiza ustroju ZSRR zatytułowana „Ustrój biurokratyczny”, spotkały się z ogromnym niebezpieczeństwem w kontekście przygotowywanego plenum KC PZPR.

W miarę rozwoju wydarzeń oraz odwilży po śmierci Stalina, pod naciskiem zmieniającej się sytuacji, zrezygnowano z postępowania wobec grupy. Mimo trudności, takich jak nieprzyjmowanie do pracy w zawodzie odpowiadającym jego kwalifikacjom, Wacław brał aktywny udział w pracach Klubu Krzywego Koła, a jego doświadczenie zostało wykorzystane przy współtworzeniu Ośrodka Badania Opinii Publicznej (OBOP) w Polskim Radiu. W kolejnych latach zmagał się z różnorodnymi formami szykana, które ograniczały jego działalność akademicką, pomimo posiadania znaczących osiągnięć naukowych. W 1968 roku, w obliczu inwazji na Czechosłowację, wyraził wsparcie dla swoich czeskich kolegów socjologów, a w latach 70. współpracował z ROPCiO. W 1980 roku był jednym z założycieli Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, a w latach 80. brał udział w działaniach Komitetu Prymasowskiego.

Wacław Makarczyk odszedł z tego świata 23 czerwca 1986 roku, a jego doczesne szczątki spoczęły na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w kwaterze powstańczej. W 2005 roku Instytut Pamięci Narodowej nadał mu pośmiertnie status pokrzywdzonego, a dwa lata później Społeczna Fundacja Pamięci Narodu Polskiego złożyła wniosek o przyznanie mu wysokiego odznaczenia państwowego, wspartego opinią znaczących organizacji, takich jak Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej oraz Komitet Socjologii PAN.

Działalność naukowa i dydaktyczna

W latach 1956–1986, Wacław Makarczyk pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, gdzie spędził ponad trzy dekady, w tym ostatnie trzynaście lat na stanowisku docenta. Jego badania początkowo koncentrowały się na socjologii wsi, co stanowiło fundament jego późniejszych zainteresowań.

W trakcie swojej kariery Makarczyk objął rolę kierownika Zakładu Badań Klasy Robotniczej i Inteligencji. Wraz z upływem czasu bardziej zainteresował się socjologią teoretyczną, zwracając uwagę na metodologię badań socjologicznych. Jego prace obejmowały zarówno analizy terminologii socjologicznej, jak i badanie podstaw socjologii narodu.

W ramach swojej działalności akademickiej, Makarczyk czerpał z dorobku takich myślicieli jak L. Petrażycki, co umożliwiło mu rozwijanie koncepcji teorii adaptacji społecznej.

Poza pracą w PAN, prowadził również w wykłady monograficzne w Instytucie Socjologii UW, a ponadto miał okazję wykładać gościnnie w renomowanych placówkach takich jak London School of Economics and Social Sciences oraz Glasgow University.

Na szerszym gruncie naukowym, pełnił również funkcję sekretarza warszawskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, co świadczy o jego znaczącym wkładzie w lokalną społeczność naukową.

Publikacje książkowe

W dorobku Wacława Makarczyka znajdują się interesujące publikacje książkowe, które stanowią ważny wkład w polską socjologię i nauki społeczne. Oto zestawienie jego najważniejszych prac:

• – Czynniki stabilizacji w zawodzie rolnika i motywy migracji do miast. Ossolineum. Wydawnictwo PAN. 1964,
• – Przyswajanie innowacji. Ossolineum. Wydawnictwo PAN. 1971,
• – Studia nad aparaturą pojęciową socjologii. PAN. Instytut Filozofii i Socjologii. 1991,
• – Wspólnota uczuć i działań. Wydawnictwo IFiS PAN. 1993.

Odznaczenia

Wacław Makarczyk, jako osoba o znaczących osiągnięciach, został uhonorowany różnorodnymi odznaczeniami. Poniżej znajdują się najważniejsze z nich:

• krzyż komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 2018 roku,
• medal Wojska Polskiego, otrzymany dwukrotnie – potwierdzone w 1948 roku,
• krzyż Armii Krajowej.

---

Oceń: Wacław Makarczyk

---