Kazimierz Makarczyk

---

Życiorys

Kazimierz Makarczyk, urodzony w Warszawie, spędził młodzieńcze lata w Petersburgu, gdzie w wieku 15 lat po raz pierwszy zetknął się z szachami. Tuż po ukończeniu szkoły średniej został przydzielony do Sekcji Organizacji w Departamencie I Ministerstwa Spraw Wojskowych, a 1 września 1919 roku uzyskał stopień kaprala. W roku 1920 brał udział jako ochotnik w Bitwie Warszawskiej. W okresie 1919–1922, z przerwą na służbę wojskową, studiował na Wydziale Prawa UW, uczestnicząc w seminariach prowadzonych przez prof. Ludwika Krzywickiego oraz Leona Petrażyckiego, pod którego okiem przygotowywał swoją pracę dyplomową na temat: Prawo i obowiązki laików. Niestety z powodu trudnych warunków życiowych Makarczyk zmuszony był przerwać studia na kilka lat; po śmierci Petrażyckiego nie wrócił już na Wydział Prawa i podjął naukę na Wydziale Filozoficznym UW, którą ukończył dzięki kierownictwu prof. Tadeusza Kotarbińskiego w 1938 roku.

Warto zauważyć, że był autorem książki pionierskiej w zakresie informatyki – Technika rachunku logicznego, opublikowanej przez Towarzystwo im. Leona Petrażyckiego, którego członkiem i współzałożycielem był.

Makarczyk w 1926 roku zadebiutował w indywidualnych mistrzostwach Polski, kończąc je na dziesiątej lokacie. W następnym roku zdobył trzecie miejsce w mistrzostwach Polski rozgrywanych w Łodzi, plasując się za legendarnymi arcymistrzami, Akibą Rubinsteinem oraz Ksawerym Tartakowerem (w tamtym czasie tytuł arcymistrza FIDE jeszcze nie istniał). Dodatkowo, otrzymał nagrodę od marszałka Piłsudskiego w wysokości 2000 zł za najładniejszą partię rozegraną w czasie turnieju. W 1928 roku był liderem polskiej ekipy na olimpiadzie szachowej w Hadze, gdzie drużyna zdobyła brązowe medale. Reprezentował Polskę na kolejnych czterech olimpiadach, zdobywając w sumie: jeden złoty, jeden srebrny oraz dwa brązowe medale. W pięciu olimpiadach rozegrał 68 partii, zaliczając 40½ punktu (59,6%). W 1936 roku brał udział w nieoficjalnej olimpiadzie szachowej towarzyszącej Igrzyskom Olimpijskim w Berlinie, gdzie Polska drużyna zajęła drugie miejsce, ustępując jedynie Węgrom.

W trakcie II wojny światowej, od września 1939 roku, Kazimierz Makarczyk był internowany na froncie wschodnim, jednak po kilku miesiącach udało mu się uciec do Generalnego Gubernatorstwa. Po powrocie, podjął starania u wpływowego urzędnika GG oraz szachisty arcymistrza Bogolubowa, by uratować Dawida Przepiórk, znanego polskiego szachistę żydowskiego pochodzenia, który został aresztowany przy rozpoczęciu wojny. Niestety, jego interwencja nie przyniosła skutku, a Przepiórka został stracony w Palmirach w kwietniu 1940 roku. Kazimierz Makarczyk, działając jako kpr. podchorąży ps. „Magister”, brał udział w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku, służąc w Batalionie „Kiliński”, a po kapitulacji powstania został wzięty do niewoli i trafił do obozu jenieckiego w Mühlbergu. W tym obozie jego drużyna zajęła drugie miejsce w międzynarodowym turnieju szachowym.

Po wojnie osiedlił się w Łodzi, gdzie w latach 1945–1949 pełnił funkcję adiunkta w Katedrze Logiki Uniwersytetu Łódzkiego, tym razem pod przewodnictwem prof. Tadeusza Kotarbińskiego. Był jednym z niewielu przedwojennych mistrzów, którzy kontynuowali karierę szachową w Polsce. W latach 1946–1954 brał aktywny udział w finałach mistrzostw Polski, a w 1948 roku z powodzeniem zdobył tytuł mistrza Polski, wyprzedzając takich rywali jak Stanisława Gawlikowskiego oraz Bogdana Śliwę.

W 1950 roku ustanowił rekord w grze symultanicznej na 55 szachownicach, a Międzynarodowa Federacja Szachowa nadała mu tytuł mistrza międzynarodowego. Dwa lata później stawał w obronie swojego tytułu na turnieju mistrzowskim, gdzie zajął pierwsze miejsce, jednak w dogrywce nie sprostał Bogdanowi Śliwie, przegrywając 2-4. W osiemnastu rozgrywkach „Expressu Wieczornego”, o charakterze nieoficjalnych mistrzostw Polski w grze błyskawicznej, zdobył pierwszą lokatę. W tym okresie doświadczył rozczarowania, gdy wraz z Gawlikowskim zostali wykluczeni z reprezentacji Polski na olimpiadę szachową w Helsinkach z powodu wątpliwości co do ich lojalności politycznej. W zespole zabrakło mistrza międzynarodowego, który dzięki FIDE uzyskał tytuł w 1950 roku. Stabilniejsi reprezentanci, Andrzej Pytlakowski oraz Władysław Litmanowicz, zdobyli jeden punkt, odnosząc jeden remis przy przegranych wszystkich innych partiach.

Po 1954 roku Kazimierz Makarczyk rzadziej uczestniczył w turniejach, koncentrując się na nauczaniu młodzieży. Dzięki swojemu doświadczeniu i umiejętnościom był cenionym trenerem, a wśród jego uczniów znajdują się tacy zawodnicy jak Stefan Witkowski, Witold Balcerowski oraz Gedali Szapiro. Jako gracz wyróżniał się pozycyjnym stylem gry, zyskując szacunek dzięki skromności i kulturze osobistej oraz pasji do czystej gry. W 1961 roku nadano mu tytuł honorowego członka Polskiego Związku Szachowego, a także otrzymał tytuł Zasłużonego Mistrza Sportu.

Śmierć

Kazimierz Makarczyk odszedł z tego świata w Łodzi w dniu 27 maja 1972 roku. Jego ciało spoczęło w grobie rodzinnym, który znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Memoriały Makarczyka

W okresie od 1978 do 2000 roku, Łódzki Związek Szachowy zorganizował memoriałowe turnieje szachowe, które były poświęcone pamięci Kazimierza Makarczyka. W pierwszej dekadzie, czyli od 1978 do 1989, turnieje miały charakter „turniejów kołowych”, które obejmowały szachy klasyczne. Następnie, w latach 1999 i 2000, turnieje te przekształcono na turnieje „otwarte”, w których dominowały szachy szybkie.

Po kilkuletniej przerwie turnieje memoriałowe zostały wznowione dzięki staraniom Prezesa Łódzkiego Klubu Sportowego oraz rodziny Kazimierza Makarczyka. W rezultacie, w latach 2007–2016 w Łodzi zorganizowano:

• sześć międzynarodowych turniejów seniorskich (odbywających się w latach 2007–2010, 2012 oraz 2016) z udziałem licznych szachistów zarówno z Polski, jak i z zagranicy,
• oraz dwa znaczące turnieje juniorskie: w 2012 roku uczestniczyło 112 młodych szachistów, natomiast w 2014 roku liczba ta wzrosła do 153.

Ciekawostki

Kazimierz Makarczyk jest postacią niezwykle interesującą. W 1925 roku, pracując w redakcji „Kuria Warszawskiego” jako twórca działu łamigłówek, wpadł na pomysł wprowadzenia terminu krzyżówka, który od tego czasu zyskał ogromną popularność. To innowacyjne podejście sprawiło, że krzyżówki stały się ulubioną formą rozrywki dla wielu entuzjastów i pozostają takimi do dzisiaj.

Co więcej, Kazimierz był wielkim pasjonatem szachów. Jego talent do gier strategicznych docenił marszałek Józef Piłsudski, który wielokrotnie zapraszał Makarczyka oraz jego przyjaciela Przepiórkę do Belwederu na spotkania towarzyskie. Były to okazje do obserwacji emocjonujących partii szachowych, które przyciągały uwagę zarówno graczy, jak i widzów. Kazimierz nie tylko rozwijał swoje umiejętności, ale także integrował się z ważnymi osobistościami tamtego okresu.

---

Oceń: Kazimierz Makarczyk

---