Jan Mosdorf

Polityka i administracja

Jan Mosdorf, znany również pod pseudonimem „Andrzej Witowski”, przyszedł na świat 30 maja 1904 roku w stolicy Polski, Warszawie. Jego życie, naznaczone działalnością publicystyczną oraz akademicką, zakończyło się tragicznie 11 października 1943 roku w brutalnych warunkach obozu zagłady w Auschwitz.

Był on nie tylko polskim publicystą, ale również doktorem filozofii, co wskazuje na jego głęboką wiedzę i zaangażowanie w sprawy polityczne oraz społeczne. W swojej karierze Mosdorf aktywnie uczestniczył w Obozie Wielkiej Polski, gdzie pełnił rolę prezesa Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska. To właśnie tam rozpoczął swoją działalność na rzecz ruchów narodowych oraz prawicowych idei, które wpływały na ówczesne życie polityczne w Polsce.

Warto również podkreślić, że Jan Mosdorf stał na czołowej pozycji w Obozie Narodowo-Radykalnym, wydając liczne publikacje, które propagowały jego poglądy. Niestety, jego życiorys został brutalnie przerwany przez niemiecką okupację oraz działania wojenne. Mosdorf został uwięziony i zginął jako ofiara obozu koncentracyjnego, co jest smutnym świadectwem brutalności tamtych czasów.

Życiorys

Edukacja

Jan Mosdorf urodził się 30 maja 1904 roku w Warszawie, w rodzinie Bronisława i Bronisławy z Witowskich. W jego wychowaniu znaczącą rolę odegrał ojczym, przemysłowiec Franciszek Franaszek. Uczył się w Gimnazjum Filologicznym im. gen. Wojciecha Chrzanowskiego w Warszawie. W 1922 roku, z sukcesem zdając maturę, stał się studentem Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie początkowo studiował prawo, a następnie filozofię. W październiku 1928 roku uzyskał dyplom magisterski na kierunku filozofia, na podstawie pracy zatytułowanej „Poglądy etyczne Zygmunta Balickiego”. Zdecydował się kontynuować naukę na Sorbonie w Paryżu, a w 1934 roku obronił doktorat z filozofii, pisząc rozprawę o tytule „Filozofia dziejów Augusta Comte’a”, pod opieką Władysława Tatarkiewicza.

Działalność w MW i OWP

Od czasów młodzieńczych Mosdorf był związany z endecją, stając się członkiem tajnej organizacji powiązanej z Ligą Narodową jeszcze w czasach nauki w gimnazjum. W trakcie studiów związał się z różnymi organizacjami młodzieżowymi, w szczególności z Młodzieżą Wszechpolską. Jako stały publicysta publikował teksty w pismach akademickich takich jak „Akademik Polski” oraz „Szczerbiec”, a także na łamach „Gazety Warszawskiej”, „Prosto z Mostu”, „Awangardzie” i tygodniku „Myśl Narodowa”. Na IV Kongresie Młodzieży Wszechpolskiej, który odbył się we Lwowie w grudniu 1928 roku, Mosdorf został wybrany na prezesa Rady Naczelnej MW, co uczyniło go głównym przedstawicielem tej organizacji przez kilka następnych lat. Równocześnie brał udział w Obozie Wielkiej Polski.

Pełniąc funkcję prezesa MW, propagował hasła mające na celu dyskryminację studentów żydowskich. Domagał się wykluczenia Żydów z organizacji studenckich oraz ograniczenia wszelkiej pomocy akademickiej dla studentów pochodzenia żydowskiego, niezależnie od ich wyznania. W swoim artykule „Akademik i Polityka” podniósł kwestie konieczności separacji Polaków i Żydów, twierdząc, że Żydzi jako odmienna rasa mogą „skazić” polską kulturę. Podczas obrad Rady Naczelnej MW, które odbyły się w dniach 15–17 maja 1932 roku, zgłosił postulat pozbawienia Żydów praw politycznych. Żydzi mieli być również wykluczeni z zajmowania jakichkolwiek stanowisk publicznych i obciążeni specjalnym podatkiem.

W latach 1932–1933 przewodniczył Ruchowi Młodych w Obozie Wielkiej Polski, a po delegalizacji OWP w 1933 roku objął kierownictwo ogólnokrajowej Sekcji Młodych Stronnictwa Narodowego.

Działalność w ONR

W dniu 14 kwietnia 1934 roku, Mosdorf związał się z Obozem Narodowo-Radykalnym, podpisując jego deklarację programową i stając się jednym z liderów – przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego ONR. Jego celem było szybkie obalenie sanacji i doprowadzenie narodowców do władzy, co jednak ostatecznie nie udało się zrealizować. Mosdorf przez pewien czas redagował oficjalne czasopismo ONR, pierwotnie tygodnik, a później dziennik „Sztafeta”. Po zamachu na ministra Bronisława Pierackiego w czerwcu 1934 roku, przywódcy ONR zostali aresztowani i umieszczeni w obozie w Berezie Kartuskiej, Mosdorf zdołał jednak ukryć się. Jego postępowanie zostało negatywnie odebrane przez współpracowników, którzy uznali je za działanie tchórzliwe. Po zwolnieniu przywódców ONR z Berezy, formacja ta podzieliła się na dwie frakcje: ONR „Falanga” oraz ONR „ABC”, a Mosdorf pozostał na uboczu, nie angażując się w działalność tej organizacji.

Po zakończeniu działalności ONR, Mosdorf poświęcił się filozofii, kontynuując współpracę z profesorem Władysławem Tatarkiewiczem oraz uczestniczył w organizowanych przez niego seminariach. W roli politycznego outsidera rozpoczął współpracę ze Stanisławem Piaseckim, wydawcą tygodnika społeczno-kulturalnego „Prosto z Mostu”, co miało miejsce aż do wybuchu II wojny światowej. W 1938 roku ogłosił dwa tomy studiów społeczno-politycznych pod tytułem „Wczoraj i jutro”.

Konspiracja w czasie II wojny światowej

W momencie rozpoczęcia okupacji Polski, Mosdorf ponownie wszedł w szeregi Stronnictwa Narodowego działającego w konspiracji. 4 grudnia 1939 roku brał udział w inauguracyjnym spotkaniu redakcji „Walki” – organu SN, a później współpracował przy redakcji w wydaniu naczelnym Stanisławie Piaseckim. Zajmując się propagandą, był także aktywnym członkiem tworzących się wojskowych struktur Narodowej Organizacji Wojskowej. W czerwcu 1940 roku został ujęty przez Gestapo i osadzony na Pawiaku.

W Auschwitz

6 stycznia 1941 roku trafił do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie spotkał swojego przyjaciela z ONR, Bolesława Świderskiego. Świderski, ceniąc Mosdorfa jako jednego z najzdolniejszych polityków i myślicieli młodego pokolenia, objął go opieką, co pozwoliło Mosdorfowi przetrwać w trudnych warunkach obozowych. W obozie popierał ideę utworzenia wspólnego frontu walki i wsparcia wśród więźniów. Jak wspominał współwięzień Jerzy Ptakowski, konspiracyjna grupa Stronnictwa Narodowego rozpoczęła działalność już w pierwszych miesiącach istnienia obozu, a Mosdorf należał do jej kierownictwa, tzw. „trójki górnej”. Jego aktywność przyczyniła się do organizacji tajnych wykładów z historii oraz pomocy w zdobywaniu jedzenia i odzieży dla potrzebujących. Mosdorf nawiązał także kontakty z innymi organizacjami działającymi w obozie, a przez pewien czas pracował w szpitalu obozowym, co ułatwiało mu pozyskiwanie informacji i wsparcia od innych działaczy.

Wśród więźniów mówiono, że Mosdorf rozpoczął działalność pomocową także na rzecz Żydów, mimo wcześniejszej polityki sprzeciwu. Uważał, że pomoc dla Żydów powinna być ograniczona, głównie skupiając się na Polakach, ale również tworzył mosty pomiędzy obiema społecznościami w obozie. Był świadomy zagrożenia dla Żydów i miał na celu uniknięcie konfliktów między Polakami i Żydami. Niektóre relacje wskazują, że Mosdorf poniósł konsekwencje za te kontakty, będąc wykluczonym z ruchu narodowego.

Ostatecznie Mosdorf padł ofiarą donosu; nie jest pewne, kto go wydał. Niektóre źródła wskazują na polskiego więźnia, który zawiadomił Niemców o jego działalności. Inne spekulacje mówią o białoruskim volksdeutschu oraz kapo, który za to także miał czuć wrogość do Żydów. 25 września 1943 roku Mosdorf został osadzony w bloku XI, a 11 października stracono go w zbiorowej egzekucji. Miał zaledwie 39 lat. Jego pamięć jest upamiętniana na starym cmentarzu Powązkowskim (kwatera PPRK-1-76/77/78). Po wojnie, jego osoba była przekręcana przez komunistyczną propagandę, przedstawiając go jako osobę, która zerwała z Obozem Narodowym.

Upamiętnienia

Od 2005 roku, w regionie Podhala, co roku w październiku ma miejsce Rajd im. Jana Mosdorfa.

Przypisy

  1. Jan Mosdorf [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 29.09.2023 r.] .
  2. M. Kofin, Jan Mosdorf (1904-1943). Życie i myśl polityczna, Warszawa 2023, s. 230.
  3. M. Kofin, Jan Mosdorf (1904-1943). Życie i myśl polityczna, Warszawa 2023, s. 246-255.
  4. Szymon Rudnicki: Falanga. Ruch narodowo-radykalny. Warszawa: 2018, s. 36. ISBN 978-83-7545-820-6.
  5. Szymon Rudnicki: Falanga. Ruch narodowo-radykalny. Warszawa: 2018, s. 38. ISBN 978-83-7545-820-6.
  6. Szymon Rudnicki: Falanga. Ruch narodowo-radykalny. Warszawa: 2018, s. 51. ISBN 978-83-7545-820-6.
  7. Szymon Rudnicki: Falanga. Ruch narodowo-radykalny. Warszawa: 2018, s. 68. ISBN 978-83-7545-820-6.
  8. Szymon Rudnicki: Falanga. Ruch narodowo-radykalny. Warszawa: 2018, s. 213. ISBN 978-83-7545-820-6.
  9. Szymon Rudnicki: Falanga. Ruch narodowo-radykalny. Warszawa: 2018, s. 454. ISBN 978-83-7545-820-6.
  10. Roman Wapiński: Narodowa Demokracja 1893–1939 : ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej. Wrocław: 1980, s. 292. ISBN 83-04-00008-3.
  11. W.J. Muszyński, Jan Mosdorf, [w:] Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939–1955, red. W.J. Muszyński, J. Mysiakowska-Muszyńska, t. 1, Warszawa 2010, s. 223.
  12. Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: 1939, s. 203. [dostęp 18.08.2021 r.]
  13. Jan Mosdorf: Akademik i Polityka. Warszawa: 1929, s. 5.
  14. Jan Mosdorf, Akademik i Polityka, s. 9.
  15. IV Kongres Młodzieży Wszechpolskiej. „Akademik Polski”. nr 1-2 rok III, s. 5, styczeń-luty 1929.
  16. Tzipora Hager Halivni. The Birkenau Revolt: Poles Prevent a Timely Insurrection. „Jewish Social Studies”. Vol. 41, No. 2, s. 123–154, spring 1979.
  17. Nechama Tec. Polish anti-semites and jewish rescue during Holocaust. „Proceedings of the World Congress of Jewish Studies”. Division B, Volume III, 1985.
  18. Grzegorz Krzywiec. O klerykalnym faszyzmie po latach. Na marginesie Curriculum vitae Jędrzeja Giertycha. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 9/2013. s. 545.
  19. Cmentarz Stare Powązki: MIECZYSŁAW WITOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 23.12.2019 r].

Oceń: Jan Mosdorf

★★★★★
Średnia ocena:4.97 Liczba ocen:9