Stanisław Mendelson

---

Życiorys

Stanisław Mendelson, z urodzenia pochodzący z zamożnej rodziny żydowskiej, był synem Bera Wolfa Mendelsona oraz Sary Reitzy z domu Marguliot, która odeszła w 1909 roku. Jego ojciec piastował funkcję właściciela majątku ziemskiego oraz kamienicy przy ulicy Czystej 6 w Warszawie. Edukację rozpoczął w IV Gimnazjum, a w jesieni 1875 roku zapisał się na fakultet medyczny Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Jednakże, ukończył zaledwie pięć semestrów, co było wynikiem jego zainteresowań ruchem socjalistycznym. Porzucił studia, podejmując pracę jako robotnik w warsztacie szewskim, co miało na celu zbliżenie się do klasy robotniczej oraz aktywną działalność w socjalistycznych kółkach propagandowych.

W kwietniu 1878 roku, w obawie przed aresztowaniem, opuścił Warszawę i udał się do Lwowa. Niestety, wkrótce został aresztowany za swoją działalność socjalistyczną i po miesiącu spędzonym w areszcie, był zmuszony na mocy rozporządzenia Dyrekcji Policji do wydalenia z Austro-Węgier. Po krótkim pobycie w Krakowie, Mendelson dotarł do Wrocławia, gdzie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Tam miał okazję zetknąć się z niemieckim ruchem socjalistycznym, co jeszcze bardziej ugruntowało jego przekonania.

Latem 1878 roku, wrócił do Warszawy, gdzie kontynuował swoją działalność socjalistyczną. Niestety, po dwóch miesiącach musiał ponownie uciekać, gdyż groziło mu śledztwo w sprawie nielegalnej działalności. W jego rodzinnym domu przeprowadzono rewizję, co zmusiło go do ucieczki do Szwajcarii we wrześniu 1878 roku. Z Szwajcarii udał się na dwa miesiące do Paryża, a w 1879 roku nielegalnie przebywał w Kijowie. Ostatecznie osiedlił się w Genewie, gdzie stał się współzałożycielem oraz redaktorem pierwszych polskich czasopism socjalistycznych, takich jak „Równość”, „Przedświt” i „Walka Klas”.

W 1880 roku Mendelson był jednym z oskarżonych w procesie socjalistów w Krakowie, w którym wystąpił obok Ludwika Waryńskiego oraz 34 innych działaczy. Następnie organizował socjalistyczne kółka w Poznaniu, co doprowadziło do jego uwięzienia przez władze pruskie w latach 1882-1884. W lutym 1888 roku był współzałożycielem II Proletariatu, a w 1889 roku uczestniczył w przygotowaniach do międzynarodowego zjazdu Drugiej Międzynarodówki. W 1892 roku brał udział w organizacji zjazdu założycielskiego Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Paryżu oraz współtworzył jej program.

Mendelson był również uczestnikiem zjazdu socjalistów polskich z zaboru rosyjskiego w Paryżu w końcu listopada 1892 roku, a w 1893 roku postanowił wystąpić z PPS, co było rezultatem konfliktu, jaki miał miejsce podczas kongresu II Międzynarodówki w Zurychu. Zakwestionował wówczas ważność mandatów delegatów nowo utworzonej Socjaldemokracji Królestwa Polskiego.

Z biegiem lat, Mendelson stopniowo wycofał się z aktywnego ruchu robotniczego. W końcowym okresie swojego życia nawiązał współpracę z żydowskim czasopismem „Przegląd codzienny”, gdzie skoncentrował się na publicystycznej walce z endecją.

Życie prywatne

Wśród bliskich Stanisława Mendelsona szczególne miejsce zajmowały dwie żony. Jego pierwsza żona, Maria Jankowska-Mendelson (1850–1909), była zaangażowaną działaczką socjalistyczną. Po jej odejściu, w 1912 roku, Mendelson ożenił się z Marią Sokołow, córką Nachuma Sokołowa.

Stanisław Mendelson spoczywa w alei głównej cmentarza żydowskiego w Warszawie, usytuowanej przy ulicy Okopowej (kwatera 44, uliczka 1). W 1936 roku na jego grobie postawiono granitowy pomnik, który do dziś przypomina o jego dziedzictwie.

Publikacje

Stanisław Mendelson, znany ze swoich znaczących wkładów w literaturę, opublikował szereg istotnych prac, które miały wpływ na myśl polityczną i społeczną. Jego publikacje obejmują:

• 1893: Kwestyja polska i polityka koła polskiego,
• 1904: Historya ruchu komunalistycznego we Francyi 1871 r.

---

Oceń: Stanisław Mendelson

---