Paweł Śpiewak

---

Życiorys

Paweł Śpiewak urodził się w rodzinie polsko-żydowskiej. Był synem Anny Kamieńskiej, pisarki i tłumaczki, oraz poety i tłumacza Jana Śpiewaka. W 1973 roku ukończył studia w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie związał się z intelektualnym środowiskiem „Więzi”. W 1978 roku przystąpił do Towarzystwa Kursów Naukowych, a w następnym roku był współzałożycielem podziemnego kwartalnika „Res Publica”. W 1980 roku, w okresie wydarzeń sierpniowych, podpisał apel 64 naukowców, literatów i publicystów wzywający władze do podjęcia dialogu ze strajkującymi robotnikami, a także dołączył do NSZZ „Solidarność”.

W 1984 roku uzyskał stopień doktora na podstawie pracy z zakresu myśli politycznej, zatytułowanej Style liberalnego myślenia: anglo-amerykańska myśl polityczna lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku, pod kierunkiem Jerzego Szackiego. W roku 2000 zdobył habilitację w dziedzinie nauk humanistycznych w socjologii, prezentując rozprawę pod tytułem W stronę wspólnego dobra. Otrzymał zatrudnienie jako nauczyciel akademicki w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pełnił rolę kierownika Zakładu Historii Myśli Społecznej, a także na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Był profesorem na obu uczelniach oraz nauczał w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia oraz Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego.

Śpiewak był również członkiem Collegium Invisibile i w latach 1992–1993 pracował w Ośrodku Studiów Wschodnich. Wśród jego doktorantów wyróżnia się Martę Bucholc (2006) i Karolinę Wigurę (2009). W wyborach parlamentarnych w 2005 roku uzyskał mandat posła na Sejm V kadencji z warszawskiego okręgu, startując jako bezpartyjny kandydat z listy Platformy Obywatelskiej. W 2007 roku zdecydował się nie ubiegać o reelekcję.

3 października 2011 roku objął funkcję dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego, z którego zrezygnował 31 grudnia 2020 roku, kiedy to jego miejsce zajęła Monika Krawczyk. Uczestniczył także w pracach Kolegium Społecznego w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.

Paweł Śpiewak był dwukrotnie żonaty. Jego pierwsza żona, badaczka antysemityzmu Helena Datner, urodziła mu dwoje dzieci: Jana i Rutę. Jego drugą żoną została Hanna Gawrońska. Po jego śmierci, został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.

Twórczość naukowa i publicystyczna

Paweł Śpiewak w swojej twórczości naukowej i publicystycznej skoncentrował się na wielu kluczowych obszarach w ramach socjologii, w tym socjologii ogólnej oraz socjologii polityki. Jego prace przyniosły ważny wkład w historię myśli społecznej i politycznej, ze szczególnym uwzględnieniem zachodniej filozofii oraz teorii polityki. Badał szczególnie myśl liberalną i konserwatywną, w tym idee przedstawiane przez takich myślicieli jak John Stuart Mill, John Acton, Erving Goffman, Michael Oakeshott, Leo Strauss oraz Eric Voegelin.

W kontekście polskiego i europejskiego tła, Śpiewak badał również różnorodne przemiany polityczne i społeczne, pokazując w swoich tekstach jak te zmiany wpływają na kulturę i społeczeństwo. Był autorem wielu poważnych prac naukowych, które miały znaczący wpływ na rozwój socjologii w Polsce.

Do sierpnia 2020 roku był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Jego zaangażowanie było widoczne również w redakcjach takich czasopism jak „Res Publika Nowa” oraz „Przegląd Polityczny”. Cieszył się również dużym uznaniem jako stały współpracownik „Wprost” i „Życia Warszawy”. Jego publikacje pojawiały się także w licznych gazetach codziennych, takich jak „Dziennik”, „Fakt”, „Gazeta Wyborcza” i „Rzeczpospolita”. Ponadto, podjął współpracę z tygodnikiem internetowym „Kultura Liberalna”, prezentując tam swoje przemyślenia i analizy.

Ważnym elementem jego działalności publicystycznej był również wkład w „Tygodnik Powszechny”, gdzie współtworzył sekcję pt. Czytania, która zawierała komentarze teologiczne z perspektywy chrześcijańskiej, autorstwa Grzegorza Rysia oraz Wacława Oszajcy, a także z judaistycznego punktu widzenia, który reprezentował sam Paweł Śpiewak.

Efektem jego głębokiego zainteresowania Biblią była także publikacja książkowa „Midrasze. Księga nad Księgami”, za którą w 2005 roku został nominowany do prestiżowej Nagrody Literackiej „Nike”. Jego prace nie tylko wzbogaciły polski dyskurs akademicki, ale również dążyły do pojednania między Polakami a Żydami, które stanowiło dla niego istotny aspekt działań społecznych.

Publikacje

Oto wybór publikacji autorstwa Pawła Śpiewaka, które obejmują różnorodne tematy i zagadnienia.

• Gramsci (1977),
• Ideologie i obywatele (1991),
• W stronę wspólnego dobra (1998),
• Anti-Totalitarismus. Eine polnische Debatte (2003),
• Obietnice demokracji (2004),
• Midrasze: księga nad księgami (2004),
• Pamięć po komunizmie (2005),
• Pięć ksiąg Tory. Komentarze (2012),
• Żydokomuna (2012).

Odznaczenia i wyróżnienia

Paweł Śpiewak, uznawany za jednego z czołowych myślicieli swojego pokolenia, zyskał liczne odznaczenia oraz wyróżnienia, które potwierdzają jego wkład w polską kulturę i filozofię. Wśród najważniejszych osiągnięć, które należy wymienić, znajdują się:

• Krzyż Kawalerski Federalny Krzyż Zasługi na Wstążce Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec, przyznany w 2021 roku,
• Nagroda im. księdza Józefa Tischnera w kategorii „pisarstwo religijne lub filozoficzne”, którą otrzymał za całokształt swojej twórczości w 2013 roku.

---

Oceń: Paweł Śpiewak

---