Janusz Grzelak

---

Życiorys

Wykształcenie i praca naukowa

Janusz Grzelak to specjalista, który w 1963 roku zdobył dyplom na Uniwersytecie Warszawskim, w szczególności w jego Instytucie Psychologii. Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w Pracowni Psychologii Społecznej Polskiej Akademii Nauk, a od 1966 roku był pracownikiem naukowym Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1970 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych, koncentrując się na psychologii, zwłaszcza w zakresie psychologii społecznej. Jego praca doktorska była nadzorowana przez Tadeusza Tomaszewskiego.

W 1977 roku obronił pracę habilitacyjną na temat „Konflikt interesów. (Analiza psychologiczna)” i uzyskał stopień doktora habilitowanego. Przez lata jego osiągnięcia zostały docenione, co zaowocowało nadaniem mu tytułu naukowego profesora nauk humanistycznych w 2001 roku. Jako stypendysta Fulbrighta w 1969 roku miał szansę na szerszy rozwój swojej kariery, a w latach 1996-1999 pełnił funkcję prorektora do spraw współpracy międzynarodowej na Uniwersytecie Warszawskim.

Janusz Grzelak był również dziekanem Wydziału Psychologii w dwóch okresach: od 1981 do 1982 oraz od 2005 do 2008 roku. Współtworzył Instytut Studiów Społecznych na Uniwersytecie Warszawskim i przez dwa lata, od 2000 do 2002, kierował jego pracami. We własnych badaniach stał na czołowej pozycji w dążeniach do umiędzynarodowienia polskiej psychologii, nawiązując liczne kontakty badawcze, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych oraz w Holandii. Był również jednym z inicjatorów kształcenia w języku angielskim na Wydziale Psychologii UW.

W latach 1984-1990 miał zaszczyt być członkiem Komitetu Wykonawczego European Association of Experimental Social Psychology. Prowadził Katedrę Psychologii Społecznej najpierw na Uniwersytecie Warszawskim, a później na Akademii Pedagogiki Specjalnej. Tematyka jego zainteresowań naukowych obejmowała wiele aspektów związanych z socjologią, takimi jak: współzależność społeczną, analizę konfliktów między interesem indywidualnym a społecznym, motywacją, uwarunkowaniami poznawczymi oraz strategią rozwiązywania dylematów społecznych. Dodatkowo badał kwestie związane z władzą, kontrolą oraz percepcją dóbr publicznych w kontekście transformacji ustrojowych.

Działalność publiczna

W 1980 roku, podczas wydarzeń sierpniowych, Janusz Grzelak dołączył do apelu, który został wystosowany przez 64 naukowców, literatów i publicystów do władz komunistycznych, wzywając do podjęcia dialogu ze strajkującymi. W tym samym roku wstąpił do ruchu „Solidarności”, a w 1981 roku zasiadł w zarządzie Regionu Mazowsze. Jego zaangażowanie miało Duże znaczenie, gdyż jako reprezentant lokalnych struktur był obecny na I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku. Po wprowadzeniu stanu wojennego został represjonowany przez Służbę Bezpieczeństwa, co zmusiło go do rezygnacji ze stanowiska dziekana Wydziału Psychologii UW.

Wspierał także podziemną „Solidarność”, pełniąc rolę łącznika merytorycznego pomiędzy władzami Regionu Mazowsze a Tymczasową Komisją Koordynacyjną. Był członkiem Komitetu Helsińskiego oraz współzałożycielem podziemnego Społecznego Komitetu Nauki, który organizował akademicki opór. W latach 1980-1991 pracował nad przepisami prawnymi dotyczącymi szkół wyższych, a w 1989 roku był wiceprzewodniczącym zespołu do spraw oświaty i nauki podczas Okrągłego Stołu, gdzie reprezentował stronę opozycyjną.

Po powołaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego objął funkcję wiceministra edukacji narodowej, którą sprawował do zmiany rządu w 1991 roku. Janusz Grzelak był także członkiem zarządu Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk, a w latach 1999-2002 przewodniczył radzie programowej tej instytucji.

Wybrane publikacje

Janusz Grzelak to autor wielu znaczących prac naukowych, które przyczyniły się do rozwoju psychologii oraz zrozumienia społecznych zagadnień. Poniżej przedstawiamy selekcję jego wybranych publikacji:

• Grzelak, J. (1978). Konflikt interesów. Warszawa: PWN,
• Grzelak, J. (1993). Bezradność społeczna. Szkic teoretyczny. W: M. Kofta (red.). Psychologia aktywności. Poznań: Nakom,
• Grzelak, J., Wieczorkowska-Nejtardt, G. (1996). Attitudes toward public affairs in society in transition. W: D. Messick & W. Liebrand (red.). Social Dilemmas. New York: Plenum,
• Grzelak, J. (2000). Współzależność społeczna. W: J. Strelau (red.). Psychologia, Tom 3. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Naukowe, s. 125–143,
• Grzelak, J., Nowak, A. (2000). Wpływ społeczny. W: J. Strelau (red.). Psychologia, Tom 3. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Naukowe, s. 187–203,
• Grzelak, J. (2001). O intencjach, kontroli i zaufaniu. W: D. Doliński, B. Weigl (red.). Od myśli i uczuć do decyzji i działań. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, s. 91–110,
• Grzelak, J. (2002). Kontrola, preferencje kontroli, postawy wobec problemów społecznych. W: M. Lewicka, J. Grzelak (red.). Jednostka i społeczeństwo. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; s. 131–148,
• Grzelak, J. (2002). O orientacjach kontroli. W: J. Brzeziński i H. Sęk (red.). Psychologia w obliczu nadchodzących przemian społeczno-kulturowych. Seria Kolokwia Psychologiczne, Tom 10. Warszawa: Instytut Psychologii PAN,
• Grzelak, J. (2004). Dylematy społeczne. W: T. Tyszka (red.). Psychologia ekonomiczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Naukowe, s. 243–271,
• Zinserling, I., Grzelak, J. (2008). Orientacje społeczne i orientacje kontroli a wrażliwość Polaków na dobro wspólne (Social and control orientations of Poles and sensitivity to common goods). W: A. Szuster, D. Rutkowska (red.). O różnych obliczach altruizmu. Warszawa: Scholar,
• Grzelak, J., Kuhlman, D., Yeagley E., Joireman, J. (2009). Attraction to Prospective Dyadic Relationships. W: M. Kramer, M. Bazerman (red.). Social decision making. Nowy Jork: Psychology Press, s. 186–205,
• Friszke, A., Grzelak, J., Kofta, M., Osiatyński, W., Reykowski, J. (2019). W: A. Leszczyński, M. Kofta (red.). Psychologia Okrągłego Stołu. Sopot: Smak Słowa.

Odznaczenia i nagrody

Janusz Grzelak, jako wybitny przedstawiciel swojego środowiska akademickiego, zdobył szereg cennych nagród i odznaczeń, które są potwierdzeniem jego osiągnięć oraz wkładu w rozwój nauki.

• nagrody rektora UW i ministra szkolnictwa wyższego,
• 1993 – Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• 1994 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 2008 – Morton Deutsch Award for Contribution to Negotiation Theory and Practice,
• 2011 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.

---

Oceń: Janusz Grzelak

---