Natalia Astafiewa

---

Życiorys

Natalia Astafiewa przyszła na świat w stolicy Polski, Warszawie. Była córką Jerzego Czeszejko-Sochackiego (1892-1933) oraz Józefiny z Jurewiczów (1891-1969). W 1928 roku rodzinne życie przeniosło się najpierw do Sopotu, a następnie do Berlina, a w 1931 roku do Moskwy, gdzie jej ojciec uzyskał tytuł przedstawiciela KPP w Międzynarodówce. To właśnie w Moskwie Natalia rozpoczęła naukę w szkole. W dramatycznych okolicznościach, ojciec został aresztowany 13 sierpnia 1933 roku, a kilka tygodni później, 4 września, popełnił samobójstwo na Łubiance. W 1937 roku matka Natalii również została aresztowana, a następnie deportowana do Pawłodaru w Kazachstanie. Natalia z młodszym bratem podążyli za matką. W 1938 roku matka ponownie trafiła do aresztu, przebywając w więzieniu oraz w łagrze aż do 1946 roku.

W międzyczasie Natalia zdobywała wykształcenie zawodowe, kończąc technikum pedagogiczne w Pawłodarze oraz rozpoczynając studia na pierwszym roku Instytutu Medycznego w Ałma-Acie. W 1945 roku udała się do Moskwy, gdzie w 1951 roku sfinalizowała studia z zakresu filologii rosyjskiej w instytucie pedagogicznym oraz podjęła pracę w doktoracie. Po rehabilitacji rodziców – matki w 1956 roku oraz ojca pośmiertnie w 1957 roku – Natalia wspólnie z matką i bratem odwiedziła Polskę w 1958 roku. W kolejnych latach, między 1961 a 1968 rokiem, kilkukrotnie przyjeżdżała do Warszawy, aby spotkać się z matką, która zadomowiła się w Polsce na stałe w 1959 roku. Przez następne lata Natalia uczestniczyła w zjazdach tłumaczy w Polsce w 1975 i 1979 roku.

Warto dodać, że Natalia była stypendystką Ministerstwa Kultury PRL w 1986 roku oraz Fundacji Stefana Batorego w 1994 roku. W 2001 roku, na zaproszenie Ministerstwa Kultury RP, podróżowała m.in. do Krakowa, Wrocławia i Poznania.

Kreatywność literacka Natalii zaczęła się już w latach szkolnych. Korzystała z możliwości pisania wierszy po rosyjsku i publikowała je od 1956 roku. Jej rosyjski tomik wierszy w przekładach polskich poetów ujrzał światło dzienne w Warszawie w 1963 roku, a podczas pobytu w stolicy zaczęła tworzyć także wiersze w języku polskim. Po powrocie do Moskwy w grudniu 1963 roku Natalia skoncentrowała się na tłumaczeniu polskiej poezji, a pierwsze przekłady ukazały się w druku już w 1968 roku. Od 1972 roku publikowała obszerną serię utworów polskich poetów w czasopiśmie „Inostrannaja literatura” oraz w innych moskiewskich czasopismach i antologiach.

Od 1961 roku Natalia była członkiem Związku Pisarzy ZSRR, a później Związku Pisarzy Moskwy oraz PEN Centrum Rosyjskiego. W swojej karierze zdobyła wiele prestiżowych nagród, takich jak odznaka „Zasłużona dla kultury polskiej” w 1975 roku, Nagroda ZAiKS-u w 1979 roku oraz Nagroda Polskiego PEN Clubu w 1993 roku. W 1999 roku zdobyła Nagrodę Polskiego SEC oraz Krzyż Oficerski Orderu Zasługi. Otrzymała również wyróżnienie czasopisma „Tygiel kultury” w 2005 roku, a współpraca z czasopismem „Inostrannaja literatura” zaowocowała przyznaniem jej nagród w 1986 roku (za cykl przekładów z M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej) oraz w 1989 roku (za cykl przekładów z A. Świrszczyńskiej). W 2001 roku Natalia otrzymała nagrodę „Wieniec” od Związku Pisarzy Moskwy, dzieląc ją z W. Britaniszskim.

Warto również zauważyć, że była żoną poety i eseisty Władimira Britaniszki, który z pasją poświęcał się tłumaczeniom polskiej i anglosaskiej poezji. Oboje osiedli w Moskwie, tworząc wspólne życie, pełne literackich inspiracji.

Twórczość

Wiersze polskie

W twórczości Natalii Astafiewej dostrzegamy niezwykle bogaty zbiór poezji, który znalazł swoje odzwierciedlenie w wielu wydaniach. Jej dzieło Nostalgia wydane w Krakowie w 2008 roku, stanowi interesujący przykład polskiej poezji. Jej wiersze pojawiły się także w znanych publikacjach, takich jak Literatura na świecie z 1980 roku, numer 3 oraz w Zwierciadle w tym samym roku, w numerze 15, gdzie tematykę wprowadzono wstępem autorstwa W. Woroszylskiego.

Wiersze rosyjskie

Astafiewa ma na swoim koncie również szereg tomików rosyjskich, z których każdy wnosi coś wyjątkowego do jej dorobku literackiego. Wśród najbardziej znanych da się wyróżnić:

Tomiki rosyjskie

• „Девчата” (1959, Dziewczęta),
• „Гордость” (1961, Duma),
• „Kумачовый платок” (1965, Chustka z kumaczu),
• „В ритме природы” (1977, W rytmie przyrody),
• „Любовь” (1982, Miłość),
• „Заветы” (1989, Przykazania),
• „Изнутри и вопреки” (1994, Z wewnątrz i wbrew).

Wiersze rosyjskie w polskich przekładach

W polskim kontekście należy również zwrócić uwagę na wybrane przekłady jej twórczości, które znalazły się w następujących wydaniach:

• N. Astafiewa. Wiersze, wybrane przez A. Mandalian i W. Woroszylskiego, PIW, Warszawa, 1963,
• N. Astafjewa, W. Britaniszski „Dwugłos”. Wiersze. Wydanie dwujęzyczne, z przedmową A. Pomorskiego, Moskwa, Progress-Plejada, 2005.

Wiersze Astafiewej przetłumaczone na język polski w latach 1960-2004 można było poznać dzięki wielu znakomitym tłumaczom jak m.in. S. Pollak, A. Kamieńska, W. Dąbrowski, J. Waczków, a także wielu innych. Ich wkład w popularyzację rosyjskiej poezji jest nieoceniony.

Twórczość Astafiewej dotarła również do polskich antologii, takich jak:

• Młode głosy, red. J. Śpiewak, Warszawa, Iskry, 1965,
• Antologia nowoczesnej poezji rosyjskiej, 1880-1967, W. Dąbrowski, A. Mandalian, W. Woroszylski, Ossolineum 1971,
• Wiersze o wojnie, wstęp A. Wołodźko, Czytelnik 1985,
• Powrót poetów, wybór oraz przekłady, wstęp A. Ziemnego, Iskry 1990,
• Antologia haiku, europejskiego, Miniatura 2005,
• Moi moskale, W. Woroszylski, Wrocław, Biuro Literackie 2006.

Wśród znaczniejszych publikacji w czasopismach można wymienić:

• Literatura na świecie 1989 nr 5-6, tłum. A. Ziemny,
• Więź 1989 nr 7-8, tłum. J. Litwiniuk,
• Więź 2001 nr 10, tłum. A. Pomorski,
• Europa. Magazyn idei Dziennika. 2009 nr 26, przeł. Zb. Dmitroca,
• Odra 2009 nr 9, przeł. Zb. Dmitroca,
• Kresy 2010 nr 1-2, przeł. Zb. Dmitroca,
• Odra 2012 nr 6, przeł. Zb. Dmitroca.

Szkice

Ważnym elementem twórczości Natalii Astafiewej są jej szkice, które ukazały się w różnych publikacjach, takie jak:

• „Tragedia Władisława Broniewskiego” / Literaturnoje obozrienije 1993 nr 5,
• „Ikar” (o petersburskiej studenckiej młodości Jerzego Czeszejko-Sochackiego) / Wsiemirnoje słowo, Sankt-Pietierburg 1995 nr 8.

Inne ciekawe opracowanie to antologia „Polskije poetessy”, która powstała w Sankt-Pietierburgu w 2002 roku, a której częścią są również szkice Natalii Astafiewej.

Tłumaczenia

Wszystko to tworzy doskonały kontekst do jej licznych tłumaczeń poezji polskiej, które znajdują się w różnych wydaniach. Do najbardziej wartościowych prac można zaliczyć:

• Halina Poświatowska Wiersze. Przekład i przedmowa, Inostrannaja literatura 1972 № 4 ss.165-173,
• Włodzimierz Słobodnik Wiersze, Inostrannaja literatura 1972 № 12,
• Anna Świrszczyńska Wiersze, Wiersze i przedmowa Inostrannaja literatura 1973 № 10 ss.52-68,
• Kazimiera Iłłakowiczówna Wiersze, Inostrannaja literatura 1974 № 12 ss.3-11,
• Ewa Lipska Wiersze, Inostrannaja literatura 1975 № 12 ss.133-138,
• Z poezji polskiej. Tadeusz Nowak, Jerzy Harasymowicz, Inostrannaja literatura 1977 № 4 ss 3-12,
• Jarosław Iwaszkiewicz Garść liści wierzbowych, Inostrannaja literatura 1979 № 4 ss 3-5,
• Z młodej poezji polskiej z udziałem Józefa Barana, Mirosława Boruszewskiego, Juliana Kornhausera, Marianny Bocian, Stanisława Gostkowskiego, Inostrannaja literatura 1979 № 7 ss 3-12,
• Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Wiersze (i prozy poetyckie), Inostrannaja literatura 1986 № 5 ss 175-184,
• Anna Świrszczyńska Wiersze o powstaniu Warszawskim, Inostrannaja literatura 1989 № 8 ss 108-114,
• Kazimiera Iłłakowiczówna Wiersze, Inostrannaja literatura 1992 4 ss ss 74-81,
• Julia Hartwig Prozy poetyckie i wiersze wolne, Inostrannaja literatura 1993 № 9 ss 175-179,
• Wisława Szymborska Wiersze z ostatnich tomów, Inostrannaja literatura 1994 №11 ss 39-45,
• Urszula Kozioł Wiersze, Inostrannaja literatura 1995 № 8 ss 5-11,
• Aleksander WatWiersze, Inostrannaja literatura 1996 № 11 ss 5-10,
• Poetki polskie o miłości, K.Iłłakowiczówna, A. Świrszczyńska, W.Szymborska, Inostrannaja literatura 1997 №7 ss 108-110,
• Marianna Bocian Gnomy, Inostrannaja literatura 1997 № 11 ss ss 140-151,
• Anna Kamieńska Wiersze, Inostrannaja literatura 1999 № 2 ss 76-80,
• Adam Ziemianin Wiersze z cyklu «Makatki polskie», Inostrannaja literatura 1999 № 7 ss 127-130,
• Kazimierz Wierzyński Z wierszy lat emigranckich, Inostrannaja literatura 2000 9 ss 113-117,
• Ewa Lipska, Krystyna Lars, Urszula Małgorzata Benka Wiersze, Inostrannaja literatura 2002 7 ss 142-154.

Antologie autorskie

Wraz z innymi autorami Astafiewa stworzyła istotne antologie literackie. Przykładami takich prac są:

• N. Astafiewa, W. Britaniszski. „POLSKIJE POETY XX WIEKA”. Antologia, Sankt-Pietierburg, Aletheia, 2000, 2 tt., 960 s., w której wybór i przedmowa były wspólnie opracowane przez W. Britaniszki; w tłumaczeniach Astafiewej uczestniczyli: L.Staff, B. Leśmian, K. Iłłakowiczówna, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, J. Iwaszkiewicz, J. Tuwim, K. Wierzyński, W. Broniewski, B. Obertyńska, J. Lechoń, W. Słobodnik, A. Wat, J. Czechowicz, M. Jastrun, A. Świrszczyńska, J. B. Ożóg, E. Marzec, J. Twardowski, Jan Huszcza, Z. Ginczanka, A. Kamieńska, J. Hartwig, K. K. Baczyński, M. Białoszewski, J. Litwiniuk, W. Szymborska, J. Ficowski, T. Śliwiak, S. Czycz, T. Nowak, U. Kozioł, J. Harasymowicz, A. Szmidt, S. Grochowiak, H. Poświatowska, S. Srokowski, K. Karasek, B. Latawiec, J. Pollakówna, B. Sadowska, M. Józefacka, M. Bocian, R. Wojaczek, E. Lipska, J. Kornhauser, J. Baran, A. Ziemianin, S. Gostkowski, T. Jastrun, A. Pawlak, L. Engelking, W. Żelazny, M. Świetlicki, J. Podsiadło.
• N. Astafiewa „POLSKIJE POETESSY”. Antologia, Sankt-Pietierburg, Aletheia 2002, 660 s., w której zawarto wybór, tłumaczenia, przedmowę oraz notatki o poetkach: K. Zawistowska, M. Wolska, M. Komornicka, B. Ostrowska, K. Iłłakowiczówna, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, B. Obertyńska, A. Świrszczyńska, Z. Ginczanka, A. Kamieńska, J. Hartwig, W. Szymborska, U. Kozioł, K. Miłobędzka, H. Poświatowska, B. Latawiec, J. Pollakówna, M. Bocian, M. Józefacka, E. Lipska, K. Lars, U. M. Benka, A. Piwkowska, M. B. Kielar, E. Sonnenberg, A. Kuciak.

Ważniejsze publikacje przekładów w innych wydaniach

Warto również wspomnieć o publikacjach, które zawierają przekłady Natalii Astafiewej：

• L. Staff (35 wierszy) w: L. Staff. Stichi. Moskwa, 1973.
• J. Iwaszkiewicz (41 wierszy) w: J. Iwaszkiewicz. Soczinienija (Dzieła) w 8 tomach. t.1 Stichotworienija (Wiersze). Moskwa 1976.
• J. Iwaszkiewicz (44 wierszy) w: J. Iwaszkiewicz. Stichotworienija. Moskwa, 1982.
• J. Iwaszkiewicz (67 wierszy) w: J. Iwaszkiewicz. Soczinienija w 3 tomach. M. 1988.
• L. Staff (15 wierszy), K. Iłłakowiczówna (38 wierszy) w: Polskije poety. M. 1978.
• H. Poświatowska (66 wierszy – cały rozdział) oraz 10 wierszy S. Grochowiaka i 25 wierszy J. Harasymowicza – w: Iz sowriemiennoj polskoj poezji. Grochowiak, Harasymowicz, Poswiatowskaja, Grześczak. (Z polskiej poezji współczesnej). M. 1979.
• W. Słobodnik (56 wierszy) w: W. Słobodnik. Stichi. M. 1985 (inni tłumacze: W. Britaniszski, A. Eppel, D. Samojłow).
• M. Pawlikowskaja-Jasnorzewskaja (68 wierszy) w: M. Pawlikowskaja-Jasnorzewskaja. Stichi. M. 1987.
• W. Szymborska (i posłowie o niej) w: Poety laureaty Nobielewskoj premii. Moskwa. Panorama. 1997, ss. 567-588.
• Aleksander Wat (5 wierszy) w: Przekład literacki. Teoria. Historia. Współczesność. PWN 1997 – Aneks. Wybrane przekłady poezji polskiej.

O Natalii Astafiewej po polsku

W bogatej bibliografii dotyczącej Natalii Astafiewej znajdują się liczne publikacje, które dokumentują jej twórczość i wpływ na literaturę. Wiele z nich zostało wydanych w ważnych źródłach literackich, a ich autorzy w znaczący sposób przyczynili się do upowszechnienia wiedzy o tej poetce.

Wielka Encyklopedia PWN w t. 2, Warszawa 2001, ss. 375-376, to jedno z ważniejszych źródeł ogólnych, które dostarcza informacji o Astafiewej. Inne definicje można znaleźć w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej i Słowniku pisarzy rosyjskich (PWN 1994 s. 33).

W. Kasack w swoim Leksykonie literatury rosyjskiej XX wieku, przetłumaczonym z niemieckiego Ossolineum, jako istotny skrót podaje informacje o Astafiewej na stronach 43-44. Warto również zwrócić uwagę na \”Polaka w świecie. Leksykon Polonii i Polaków za granicą\”, który na stronie 21 odnosi się do jej znaczenia w literaturze.

Prace nad poezją Astafiewej prowadził W. Sadkowski, który w artykule \”Spotkanie z poezją Astafiewej\” (Trybuna Ludu, 1963, 15 września) zwraca uwagę na mocne wyrazy współczucia w twórczości poetki. L.Sokół jest autorem analizy poezji, nazwanej „Poezją żarliwą”, opublikowanej w Kultura, 1963, 10 XI.

R. Stiller w pracy „Poświatowska po rosyjsku” (Literatura na świecie, 1972 nr 11) oraz J. Waczków w „Atutach dwujęzyczności” (Literatura na świecie 1976 nr 5, ss. 330-335) oferują dodatkowe informacje na temat twórczości i hipotez dotyczących Astafiewej. Przydatne teksty zawierają również badania K. Baczmańskiej oraz Z. Barańskiego, które rozważają dwa ojczyzny poetki w \”Przeglądzie Rusycystycznym\” z 1994 r.

G. Wiśniewski przybliża temat w artykule „Poetessa dwóch kultur” (Dziś, 1996 nr 2) oraz w publikacji „Pięć polskich losów w Rosji”, wydanej w 1999 roku. W kolejnych latach, analiza motywów obecnych w twórczości Astafiewej stała się przedmiotem wielu prac doktorskich oraz artykułów naukowych.

W kontekście współczesnych badań dotyczących twórczości, warto wskazać na A. Pomorskiego, który omawia słowa poety oprawne w serce („Więź” 2002 nr 1). Anna Legeżyńska również porusza temat liryki polskiej po rosyjsku w \”Polonistyce\” z 2002 roku.

Również w materiałach naukowych doszukujemy się recenzji antologii N.Astafjewej „Polskije poetessy” autorstwa A. Żebrowskiej, które ukazały się w mediach w 2002 roku oraz jej krytycznych analiz w „Slavia orientalis.”

Inne ważne prace, takie jak „Wyznanie Astafiewej” (Rzeczpospolita kulturalna, Londyn 2008 nr 10) czy też badania L. Wołosiuka na temat tomów dwujęzycznych, podkreślają wpływ poetki na kulturę polsko-rosyjską.

Podsumowując, literatura dotycząca Natalii Astafiewej jest niezwykle bogata i różnorodna, co sprawia, że każdy, kto interesuje się jej twórczością, znajdzie odpowiednie źródła do zgłębiania jej niezwykłego wkładu w literaturę.

---

Oceń: Natalia Astafiewa

---