Fundacja im. Stefana Batorego

---

Historia fundacji

Fundacja im. Stefana Batorego, założona z inicjatywy amerykańskiego finansisty i filantropa George’a Sorosa, powstała dzięki współpracy grupy przywódców polskiej opozycji demokratycznej lat 80. Historia tej instytucji sięga maja 1988 roku, kiedy to rozpoczęła swoją działalność w obszarze kształtowania kadr potrzebnych dla demokratycznego rozwoju oraz wprowadzenia gospodarki rynkowej. W początkowym okresie swego funkcjonowania, Fundacja przeznaczała połowę swojego budżetu na wsparcie działań innych instytucji. Powstanie Rady Fundacji miało miejsce w 1991 roku, co stanowiło istotny krok w kierunku sformalizowania jej działań.

Od 1994 do 1998 roku, Fundacja doświadczyła znacznego rozwoju. Budżet wzrósł niemal trzykrotnie, osiągając wartość 40 mln zł, a liczba pracowników zwiększyła się do 60 osób. W tym okresie Fundacja rozszerzyła swoją działalność na obszary, które wcześniej nie były szeroko dyskutowane w społeczeństwie, takie jak: promowanie równouprawnienia kobiet, przeciwdziałanie przemocy domowej i względem dzieci, oraz wsparcie dla opieki paliatywnej i ruchu hospicyjnego. To właśnie wtedy Fundacja ukształtowała swój profil jako organizacja grantodawcza, koncentrując się na przyznawaniu dotacji dla osób prywatnych, organizacji pozarządowych oraz instytucji.

Okres lat 1999-2002 był czasem podejmowania kluczowych działań w kontekście zbliżającego się wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. W tym czasie powołano Program Europejski oraz programy związane z edukacją prawną i przeciwdziałaniem korupcji. W odpowiedzi na nowe wyzwania, Fundacja musiała jednak dostosować swoje pomocowe podejście, ograniczając bezpośrednie wsparcie dla podmiotów gospodarczych, a także zmniejszając fundusze przeznaczone na szkolnictwo wyższe i stypendia akademickie. Ograniczenia w kulturze sprawiły, że głównie skupiono się na inicjatywach realizowanych na prowincji.

W 2002 roku Fundacja została uhonorowana tytułem „Organizacja Pozarządowa Roku” na Forum Ekonomicznym, co podkreśla jej znaczenie w polskim krajobrazie organizacji społecznych. Od 2003 roku Fundacja skupiła się na wzmacnianiu obywatelskiego zaangażowania, promując prawa obywatelskie oraz zasady rządów prawa. Zaczęła także długofalowo finansować wybrane projekty, wzmacniając jednocześnie sektor NGO. Do końca 2008 roku Fundacja im. Stefana Batorego udzieliła 430 dotacji o łącznej wartości przekraczającej 56 milionów złotych, z czego 11 milionów trafiło do 10 organizacji na budowanie kapitałów wieczystych. Także wspierano lokalne fundusze oraz działania w ramach Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT i Centrów Wolontariatu.

Od 2006 roku, pod hasłem „Masz głos, masz wybór”, Fundacja prowadzi działania mające na celu zaangażowanie obywateli w sprawy ich wspólnot oraz zachęcanie ich do aktywnego udziału w życiu publicznym. Cele te zrealizowano m.in. poprzez współorganizację ogólnopolskich kampanii profrekwencyjnych, które miały na celu zainteresowanie obywateli uczestnictwem w wyborach do samorządu (2006), Sejmu (2007) i Parlamentu Europejskiego (2009). Fundacja zajmowała się również monitorowaniem obietnic wyborczych.

W 2018 roku powstał think-tank forumIdei, który skupia się na analizie współczesnych wyzwań społecznych i politycznych w Polsce i za granicą, promując kulturę dialogu oraz oferując praktyczne rozwiązania dla demokratycznej i obywatelskiej Polski, osadzonej w europejskich kontekstach. Forum łączy działalność ekspercką z dotychczasowymi rzecznikami programów: Odpowiedzialne Państwo, Masz Głos, Masz Wybór, Otwarta Europa oraz Debaty Fundacji Batorego.

Minione 30 lat działalności Fundacji to niemal 609 mln zł wydanych na dotacje oraz stypendia, z czego 455 mln zł przeznaczone na ponad 17 tysięcy dotacji oraz 6,5 tysiąca stypendiów. Dodatkowo, Fundacja zainwestowała 154 mln zł w działania realizowane samodzielnie, co podkreśla jej silną pozycję w polskim sektorze obywatelskim.

Zadania Fundacji

Fundacja im. Stefana Batorego koncentruje swoje działania na kluczowych zadaniach, które mają na celu poprawę jakości życia społecznego i demokratycznego w Polsce. Do niej należy kilka priorytetowych przedsięwzięć, które są niezbędne w dzisiejszym świecie.

• Poprawa jakości polskiej demokracji. Fundacja angażuje się w różnorodne inicjatywy mające na celu zwiększenie obywatelskiej partycypacji oraz wzmacnianie poczucia odpowiedzialności obywateli za wspólne dobro. Jej działania obejmują promowanie przejrzystości życia publicznego oraz upowszechnianie społecznego nadzoru nad funkcjonowaniem instytucji publicznych. Dąży do podniesienia standardu publicznej debaty i „uspołecznienia” procesu formułowania oraz wdrażania polityk publicznych.
• Wzmacnianie roli instytucji obywatelskich w życiu publicznym. Fundacja wspiera rozwój organizacji oraz koalicji pozarządowych, które przyczyniają się do poprawy jakości polskiego systemu demokratycznego oraz do rozwoju współpracy międzynarodowej. Kluczowym celem jej działań jest profesjonalizacja i legitymizacja działań prowadzonych przez te organizacje, budowa ich wiarygodności oraz zwiększenie skali oddziaływania na sferę publiczną.
• Rozwijanie współpracy i solidarności międzynarodowej. Fundacja stara się zbliżać do siebie państwa Unii Europejskiej oraz te położone na Wschód, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy i Białorusi. Angażuje się w działania sprzyjające wymianie doświadczeń między krajami Europy Środkowej i Wschodniej, związanych z politycznymi przemianami, budowaniem społeczeństwa obywatelskiego oraz rozwiązywaniem problemów społecznych. Dąży także do zwiększenia obecności polskich organizacji pozarządowych na międzynarodowej scenie.

Programy prowadzone przez Fundację

Programy grantodawcze

W ramach działalności Fundacji im. Stefana Batorego realizowane są różnorodne programy grantodawcze, które mają na celu wspieranie aktywnie działających organizacji oraz społeczności. Jednym z kluczowych programów jest Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, który dysponuje budżetem na poziomie 30 milionów EUR. Program ten został stworzony, aby wzmocnić obywatelskie społeczeństwo oraz zwiększyć aktywność obywatelską. Dodatkowo koncentruje się na upodmiotowieniu tych grup, które są narażone na wykluczenie społeczne. Spośród trzech współpracujących organizacji: Fundacji im. Stefana Batorego (lider), Fundacji Stocznia oraz Fundacji Akademia Organizacji Obywatelskich, każda wnosi coś unikalnego. Program będzie realizowany w latach 2019-2024 przy wsparciu Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Kolejnym ważnym działaniem jest Fundusz Praw Kobiet, który ma na celu wspieranie organizacji społecznych oraz inicjatyw, które koncentrują się na ochronie praw kobiet. Oddziałując na rzecz równości płci, program zainaugurowano w listopadzie 2020 roku.

Fundacja prowadzi także program Dla Białorusi, który skupia się na wspieraniu obywatelskich inicjatyw, mających na celu zbudowanie otwartego społeczeństwa oraz przygotowanie do demokratycznych przemian w tym kraju.

W odpowiedzi na wyzwania związane z pandemią koronawirusa powstał Fundusz Solidarnościowy Działaj Dalej, który rozpoczął działalność w 2020 roku. Jego głównym celem jest pomoc organizacjom społecznym w rozwiązywaniu problemów, które pojawiają się w dobie kryzysu zdrowotnego. Program ten adresowany jest do organizacji działających w obszarach fundamentalnych dla Fundacji, takich jak prawa człowieka, równość, przestrzeganie praworządności, kwestie środowiskowe oraz prawa zwierząt.

Programy operacyjne

W kontekście operacyjnym Fundacja im. Stefana Batorego prowadzi think tank forumIdei, który działa pro publico bono. Głównym celem forumIdei jest wspieranie aktywnych obywateli oraz promowanie demokratycznych wartości i odpowiedzialnej debaty publicznej. Analizy i rozwiązania proponowane przez ten program dotyczą istotnych kwestii społecznych, takich jak samorządność, działanie partii politycznych oraz przyszłość Polski w Unii Europejskiej.

Program Masz Głos, Masz Wybór zachęca obywateli do zaangażowania się w sprawy lokalnych społeczności oraz do czynnego uczestnictwa w życiu publicznym. Działa on na rzecz ożywienia debaty dotyczącej lokalnych problemów z udziałem mieszkańców oraz przedstawicieli władz samorządowych. Program ten promuje poczucie odpowiedzialności za decyzje podejmowane w trakcie wyborów.

Program dotyczący przeciwdziałania uzależnieniom funkcjonuje w ramach sieci Instytutu Społeczeństwa Otwartego, koncentrując się na szkoleniu specjalistów zajmujących się profilaktyką oraz leczeniem uzależnień. Jego celem jest również popularyzacja polskich praktyk w obszarze terapii oraz reedukacji sprawców przemocy domowej.

Fundacja jako administrująca jednostka odpowiada również za warszawskie biuro Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych, które powstało we wrześniu 2011 roku. Biuro to ma na celu integrację polskich tematów i głosów w europejskiej debacie o polityce zagranicznej. Skupia się ono głównie na polityce zagranicznej Polski oraz polityce unijnej wobec sąsiadów wschodnich, takich jak kraje Partnerstwa Wschodniego, Rosja, Bałkany Zachodnie oraz Turcja.

Warto też zaznaczyć, że Fundacja administruje funduszami przekazanymi przez firmy i osoby prywatne. Fundusze te są tworzone poprzez umowy darowizn, w ramach których Fundacja wspiera różne projekty oraz inicjatywy zgodne z jej misją i obszarem zainteresowania darczyńców.

Władze

Rada Fundacji

Rada Fundacji im. Stefana Batorego spotyka się raz w ciągu roku. Jej głównym zadaniem jest nadzór nad działalnością Fundacji, a także wytyczanie kluczowych kierunków działań. Do jej kompetencji należy również powoływanie i odwoływanie Prezesa oraz członków Zarządu, jak również przyjmowanie corocznych sprawozdań z działalności.

Pierwszych członków Rady powołał założyciel Fundacji, George Soros, natomiast kolejne osoby są wyznaczane przez samą Radę, co pozwala na bieżące dostosowywanie składu do potrzeb i wyzwań.

Obecnie w skład Rady wchodzą:

• Andrzej Rychard – pełniący funkcję przewodniczącego, socjolog oraz dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN,
• Jan Krzysztof Bielecki – ekonomista, który pełnił funkcję premiera RP w 1991 roku oraz przewodniczącego Rady Gospodarczej przy Premierze RP w latach 2010–2014,
• Agnieszka Holland – utalentowana reżyserka i scenarzystka, obecnie Prezydent Polskiej Akademii Filmowej,
• Helena Łuczywo – redaktorka i współzałożycielka Gazety Wyborczej,
• Marcin Matczak – radca prawny oraz partner w kancelarii Domański Zakrzewski Palinka,
• Andrzej Olechowski – ekonomista, wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej Banku Handlowego S.A.,
• Olga Tokarczuk – znana pisarka,
• Henryk Woźniakowski – wydawca, prezes zarządu Społecznego Instytutu Wydawniczego Znak.

W przeszłości w Radzie zasiadali również:Olga Krzyżanowska, Jerzy Turowicz (przewodniczący w latach 1991–1999), Anna Radziwiłł (przewodnicząca w latach 1999–2009), Bronisław Geremek, Leszek Kołakowski, Krzysztof Michalski, ks. Józef Tischner oraz Marcin Król, który pełnił rolę przewodniczącego Rady w latach 2009–2020.

Zarząd Fundacji

Zarząd Fundacji im. Stefana Batorego jest odpowiedzialny za kierowanie działalnością Fundacji i jest powoływany przez Radę na okres dwóch lat. Jego najważniejsze zadania obejmują podejmowanie wszelkich decyzji merytorycznych i finansowych związanych z funkcjonowaniem Fundacji oraz powoływanie dyrektora Fundacji.

Spotkania Zarządu odbywają się regularnie, co miesiąc, co zapewnia stały nadzór nad prowadzonymi działaniami.

W skład Zarządu wchodzą:

• Edwin Bendyk (prezes zarządu) – dziennikarz, twórca Ośrodka Badań nad Przyszłością Collegium Civitas, wykładowca w Graduate School for Social Research PAN, publicysta tygodnika „Polityka”,
• Mikołaj Cześnik – socjolog oraz politolog, profesor w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej, dyrektor Instytutu Nauk Społecznych SWPS, członek zespołu badawczego Polskiego Generalnego Studium Wyborczego od 2000 roku,
• Anna Materska-Sosnowska(inne języki) – politolog, adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, wykładowczyni Podyplomowego Studium Zagadnień Legislacyjnych Wydziału Prawa i Administracji UW,
• Szymon Gutkowski – strateg marketingowy, jeden z założycieli Grupy DDB Warszawa oraz założyciel Fundacji Projekt: Polska.

Doradcą Zarządu jest Aleksander Smolar – politolog, który przedtem pełnił funkcję prezesa Fundacji w latach 1991–2020.

Finansowanie działalności

Fundacja im. Stefana Batorego pozyskuje środki na swoją działalność głównie z dwóch kluczowych źródeł: z własnych zasobów finansowych oraz z dotacji i darowizn od różnych instytucji, zarówno polskich, jak i zagranicznych.

Wsparcie to pochodzi od instytucji prywatnych, rządowych, a także od osób fizycznych. Dodatkowo, fundacja korzysta z możliwości, jakie daje wpłata 1% podatku dochodowego od osób fizycznych, co stanowi istotny element jej finansowania.

Kontrowersje

W lutym 2018 roku, Fundacja Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris złożyła skargę dotyczącą bezczynności Fundacji Batorego, w związku z jej wnioskiem o dostęp do informacji publicznej. Wniosek ten dotyczył podziału tzw. Funduszy Norweskich, czyli funduszy przekazywanych krajom spoza Unii Europejskiej w zamian za dostęp do jej rynku.

W odpowiedzi na działania Fundacji Batorego, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nałożył na nią grzywnę w wysokości 50 zł za niedotrzymanie ustawowego terminu na złożenie skargi do sądu. Dnia 4 grudnia 2018 roku sąd oddalił skargę na bezczynność, uznając ją za bezzasadną.

Wszystkie szczegółowe informacje dotyczące podziału funduszy norweskich w ramach programu Obywatele dla Demokracji można znaleźć na stronie programu.

---

Oceń: Fundacja im. Stefana Batorego

---