Józef Dwernicki

---

Życiorys

Dzieciństwo i edukacja

Józef Dwernicki pochodził z szlacheckiej rodziny, mającej herb Sas. Jego przodkowie zamieszkiwali na Podolu, a ich majątki, Balin i Zawale, mieściły się po prawej stronie Zbrucza. Rodzina, przepełniona patriotycznymi wartościami, ze szczególną starannością kształtowała jego wychowanie. Już w 1791 roku przyszły generał zdecydował się rozpocząć swoją karierę wojskową, ochotniczo zapisując się do artylerii polowej. Niestety, jego czas w tej jednostce był krótki, a w 1795 roku, po rozwiązaniu armii polskiej, ukończył Szkołę Rycerską. Po tym wydarzeniu osiedlił się na rodzinnym Zawalu, gdzie zajął się zarządzaniem majątkiem.

Okres napoleoński

W roku 1806, gdy wojska francuskie zbliżały się do Wisły, Dwernicki oraz jego przyjaciel, Augustyn Trzecieski, wystąpili z inicjatywą zorganizowania Towarzystwa Patriotycznego, które miało na celu zainicjowanie powstania przeciwko Rosji. Niestety, plan ten został pokrzyżowany przez pokój w Tylży. W 1809 roku Dwernicki, na własny koszt, uzbroił 80 żołnierzy z jego majątku, przeszedł Zbrucz i dołączył do oddziałów Piotra Strzyżewskiego pod Tarnopolem 27 maja. To był początek jego bohaterskiej kariery wojskowej.

Zagłębiając się w jego osiągnięcia, Dwernicki brał udział w bitwa przeciwko Austriakom, w których odnosił sukcesy, zdobywając sławę. W wyniku tych działań, awansował na kapitana i przeszedł do kawalerii. W 1810 roku książę Józef Poniatowski uhonorował go Złotym Krzyżem Virtuti Militari za jego zasługi. Krótko potem został szefem szwadronu 15 Pułku Ułanów, z którym wziął udział w kampanii 1812 roku, biorąc udział w wielu kluczowych bitwach armii napoleońskiej. Po dwukrotnym uhonorowaniu krzyżem Virtuti Militari oraz przyznaniu mu francuskiego krzyża srebrnego Legii Honorowej, Dwernicki uczestniczył w trudnych walkach, organizując 8 pułk ułanów, z którym potem walczył w Niemczech i Francji. Za zasługi pod Wirtenbergiem 13 października 1813 roku, cesarz Napoleon osobiście przyznał mu złoty krzyż Legii Honorowej.

Lata 1815–1830

Po upadku Napoleona i stworzeniu Królestwa Kongresowego, Dwernicki powrócił do ojczyzny wraz z armią. W roku 1816 został członkiem loży wolnomularskiej Kazimierz Wielki. Z racji swoich zasług i cech charakteru, cieszył się dozgonnym poważaniem wśród towarzyszy broni oraz innych osób. W roli członka asysty cara, towarzyszył mu podczas wizyty u Kościuszki. Na zarządzenie wielkiego księcia Konstantego, zaprojektował regulamin dla polskiej kawalerii, a następnie przetłumaczył go na język rosyjski. 20 stycznia 1815 roku objął stanowisko dowódcy 2 Pułku Ułanów, który stacjonował na Podlasiu oraz Lubelszczyźnie, a później w Suwałkach. Jego kadencja w tej roli trwała przez 14 lat, podczas których zyskał szereg odznaczeń, w tym Św. Anny z brylantami czy Św. Włodzimierza III klasy.

W 1826 roku pułk Dwernickiego znajdował się w Warszawie, gdzie jego ułani zajmowali się eskortowaniem aresztowanych patriotów, co było zabronione. Mimo, że miał pełną świadomość sytuacji, akceptował takie działania, co w końcu przyniosło mu nieprzyjemności. Pułk został uznany za najgorszy z powodu rewolucyjnych nastrojów. Wkrótce po tym planował odejście z pułku, lecz podjął trudności związane z materialnymi ograniczeniami, które podjęła władza. Z okazji koronacji Mikołaja I, Dwernicki został awansowany na generała brygady i przydzielono go do sztabu dywizji strzelców konnych pod zwierzchnictwem Ludwika Kickiego. Po tym awansie, opracował regulamin, który miał być stosowany również podczas wojny krymskiej. W 1830 roku został odznaczony Znakiem Honorowym za 20-letnią służbę.

Powstanie listopadowe

Wczesne walki

W momencie wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku, Dwernicki znajdował się w Sieradzu, dowodząc 3 Pułkiem Strzelców Konnych. Został zwolany do Warszawy, gdzie powierzono mu koordynację nowych dywizjonów, które praktycznie musiał tworzyć od zera. Jego organizacyjne umiejętności okazały się niezastąpione. Do stycznia 1831 roku udało mu się sformować i uzbroić 18 szwadronów gotowych do walki.

Na końcu stycznia Rząd Narodowy zadecydował, że powstanie korpus pod jego komendą, co starał się od dawna osiągnąć. Wkrótce po tej nominacji, delegacja z Ukrainy i Podola zaproponowała utworzenie Legii Wołyńskiej pod jego dowództwem. Niestety, sytuacja w kraju uległa pogorszeniu, na co nakładały się działania wojsk rosyjskich. W tej sytuacji, ks. Michał Gedeon Radziwiłł przesłał rozkazy do działania w kierunku dywizji gen. Fiodora Geismara. Pierwsza potyczka miała miejsce 14 lutego 1831 roku pod Stoczkiem, gdzie Dwernicki, po dwóch godzinach walki, rozgromił siły Geismara, co oznaczało zwycięstwo na jego koncie. Po tej wygranej, został awansowany do stopnia generała dywizji i ruszył ku Warszawie, co zostało przerwane kilku dniowym odpoczynkiem w Górze Kalwarii.

Wyprawa na Wołyń

W kolejnych działaniach Dwernicki zyskał kolejne sukcesy, walcząc w miejscowościach takich jak Warka, Kozienice, Puławy i Lublin. Wczesnym kwietniem 1831 roku, po przekroczeniu Bugu, rozpoczął marsz na Wołyń. Z każdym dniem przychodziło do jego korpusu coraz więcej ochotników, aczkolwiek ich liczba była niewielka. W momencie, gdy przekroczył Bug, jego siły osiągały około 7000 żołnierzy. Wołyń miał być miejscem powstania, co jednak nie ziściło się. Napotkał liczniejsze siły rosyjskie, a pierwsze starcie miało miejsce w Poryck, gdzie Polacy wzięli do niewoli 150 żołnierzy oraz zdobyli cały tabor.

Po tym zwycięstwie generał wydal odezwę do mieszkańców Ukrainy, by ci przystąpili do walki, co przyniosło niewielki skutek. Mimo tego, nie zrezygnował z dalszej walki. 15 kwietnia 1831 roku ponownie stoczył potyczkę z Rosjanami w okolicach Beresteczka. Po długim i zaciętym starciu, uniemożliwił im przejęcie kontrolę nad kluczowymi przejściami. 18 kwietnia ciężkie walki miały miejsce o Boremel. Dwernicki zasłynął swoimi zdolnościami dowódczymi, broniąc miasta do 20 kwietnia.

Po finalizacji walk pod Boremlem, pułk Dwernickiego, ogłoszony przez otaczających go żołnierzy, postanowił przekroczyć granicę austriacką w poszukiwaniu schronienia. We wsi Terpiłówka i Klebanówka złożyli broń.

Okres emigracyjny

Po krótkim czasie internowania, gen. Dwernicki osiedlił się w Paryżu w listopadzie 1831 roku, gdzie szybko zajął się działalnością patriotyczną. Był jednym z założycieli Komitetu Narodowego Polski oraz Towarzystwa Wzajemnej Pomocy. Szkoła Narodowa Polskiej w Paryżu również nosiła jego podpis. Cieszył się uznaniem w społeczności polskich emigrantów. Jak pisał Władysław Mickiewicz, syn Adama, Dwernicki był niezwykle popularny, nawet pomimo swojej otyłości. Zdobył wiele przyjaźni, jednak mógłby więcej osiągnąć, gdyby mniej interesował się opiniami różnych grup emigracyjnych.

Dwernicki był również prezesem Komitetu Narodowego Emigracji Polskiej i Ziem Zabranych (znany bardziej jako Komitet Dwernickiego, 1832–1834), który był pewnym przedłużeniem założeń Komitetu Narodowego Polskiego Joachima Lelewela. Mimo początkowej popularności, Komitet Dwernickiego okazał się równie nietrwały, jak jego poprzednik. Po kilku latach życia w Paryżu, Dwernicki przeniósł się do Londynu, a podczas pobytu w Paryżu po raz drugi ożenił się z Marią Ludwiką Aliną Broc w 1834 roku, po tragicznej śmierci swojej pierwszej żony, Julianny, podczas ucieczki przed Rosjanami.

W czasie swojego pobytu na emigracji, gen. Dwernicki zdobył uznanie wśród znanych postaci tamtego okresu. W jego towarzystwie często bywał Ludwik Napoleon, późniejszy cesarz Francuzów oraz wiele innych znakomitości.

Schyłek życia

W 1848 roku, Dwernicki uzyskał pozwolenie na powrót do Polski, a jego przyjazd do Lwowa był szeroko świętowany jak narodowa uroczystość. Jama zamieszkał na stałe, uczestnicząc w przeglądach wojskowych. W 1848 roku orkiestra zagrała znaną pieśń: Grzmią pod Stoczkiem armaty. Wówczas król Sardynii, Karol Albert, proponował Dwernickiemu objęcie naczelnego dowództwa swojej armii, jednak generał odmówił. W miarę upływu lat jego zdrowie podupadało, a sytuacja finansowa stawała się coraz gorsza. Przyjaciel, Adam hr. Zamoyski, często zapraszał go do swoich dóbr w Łopatynie, co dawało mu chwilę wytchnienia. Spędzał czas na polowaniach oraz rozmowach. Ostatnie lato spędził w 1857 roku w Łopatynie, gdzie zmarł 23 listopada. Tam został również pochowany, a jego nagrobek wykonał lwowski rzeźbiarz Paweł Eutele. Jego pogrzeb stał się momentem refleksji i oddania hołdu dla jednego z wielkich bohaterów tamtych czasów.

Upamiętnienie

Upamiętnienie gen. Józefa Dwernickiego jest widoczne w wielu różnych formach, które odzwierciedlają jego znaczenie w polskiej historii.

• Jego imieniem nazwany został 2 Pułk Ułanów Grochowskich, co honoruje jego pełną chwały służbę.
• W Katedrze Lwowskiej znajduje się symboliczny nagrobek generała, stanowiący miejsce pamięci dla odwiedzających.
• W 1911 roku, na kościele w Łopatynie, odsłonięta została tablica pamiątkowa, upamiętniająca jego dokonania.
• Ulice nazwane jego imieniem można spotkać w wielu miastach, takich jak Bydgoszcz, Hrubieszów, Kraków, Łódź, Tarnów, Warszawa, Suwałki, Stoczek Łukowski oraz Starachowice.
• W Stoczku Łukowskim zlokalizowany jest pomnik gen. Józefa Dwernickiego, usytuowany na skwerze przy placu T. Kościuszki, a nieopodal znajduje się obelisk, który został wzniesiony w 1931 roku.
• Pamięć o generale jest również symbolizowana przez potężny dąb, który rośnie naprzeciwko leśniczówki w Cyganówce w powiecie garwolińskim, z pamiątkową tablicą z 1979 roku podającą to miejsce jako jego miejsce urodzenia.

---

Oceń: Józef Dwernicki

---