Janusz Kamocki

---

Życiorys

Janusz Kamocki był synem Elżbiety oraz Gustawa Kamockich, którzy nosili herb Jelita. Ich majątek znajdował się w Podgajach w Mściówie, w gminie Dwikozy, w pobliżu Sandomierza. W początkowych latach życia, Janusz uczęszczał do szkoły powszechnej w Dwikozach. Następnie kontynuował naukę w Szkole Ćwiczeń w Sandomierzu. W czasie II wojny światowej, uczestniczył w tajnych kompletach, kończąc gimnazjum w Sandomierzu, gdzie w 1946 roku uzyskał maturę w Liceum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Już od listopada 1942 roku, Janusz angażował się w działalność konspiracyjną w ramach Narodowej Organizacji Wojskowej, przyjmując pseudonim „Orcio”. Po scaleniu tej organizacji z Armią Krajową, od lutego 1943 roku stał się jej członkiem, działając pod pseudonimem „Mamut”. Po zakończeniu działań wojennych kontynuował swoje zaangażowanie w Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym, gdzie występował pod nazwiskiem „Eders”. Był również odpowiedzialny za organizację konspiracyjną młodzieży w szkołach sandomierskich, używając pseudonimu „001”.

Po wojnie Janusz rozpoczął studia etnograficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie miał okazję uczyć się pod kierunkiem prof. Kazimierza Moszyńskiego. Dodatkowo, uczestniczył w studiach dyplomatycznych w Szkole Nauk Politycznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W 1953 roku poślubił Marię Kamocką, z domu Gierowską. Maria była siostrą Józefa Gierowskiego, historyka, który później zdobył tytuł profesora i pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Janusz i Maria, podczas wspólnych studiów, prowadzili razem badania etnograficzne. Wspólnie opublikowali kilka prac, w tym „Strój świętokrzyski” w 1961 roku oraz skrypt dotyczący zagadnień etnografii województwa krakowskiego, który został opracowany dla przewodników Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w 1972 roku. Z ich małżeństwa narodzili się syn, Andrzej.

Praca naukowa

Janusz Kamocki to postać, której wkład w polską etnologię jest nieoceniony. Od 1952 roku aż do momentu przejścia na emeryturę, był związany z Muzeum Etnograficznym w Krakowie, gdzie pełnił funkcję kierownika działu etnografii pozaeuropejskiej. Po zakończeniu pracy w muzeum, przeszedł do dydaktyki, ucząc etnologii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, a także na Uniwersytecie Polskim w Wilnie oraz Wyższej Szkole Humanistyczno-Przyrodniczej Studium Generale Sandomiriense. Dodatkowo, w Uniwersytecie Śląskim prowadził wykłady dotyczące etnologii ludów pozaeuropejskich.

W 1964 roku, Janusz Kamocki obronił pracę doktorską na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, na której podstawie uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych. Tematem jego rozprawy były „Wpływy polityczne na przemiany stroju ludowego północnej Małopolski w dobie porozbiorowej (1772–1910)”, która powstała pod kierunkiem prof. Józefa Burszty.

W swoich badaniach etnograficznych w Polsce, Kamocki koncentrował się na problematyce takich zagadnień jak zasięgi grup etnograficznych, kostiumologia ludowa, obrzędowość oraz demonologia. Oprócz krajowych badań, prowadził także analizy dotyczące Polaków w Czechosłowacji, w tym w miejscach takich jak Zaolzie, Czadeckie, Orawa, czy Spisz, a także w latach 1992, 1993 i 1996 badał Polaków na terenach dawnych zsyłek ZSRR, w Tatarstanie, Kazachstanie, Kirgistanie i Uzbekistanie. Dodatkowo, w 1973 roku zbadał Łużyce.

W zakresie swoich badań, Janusz Kamocki był również aktywny w południowo-wschodniej Azji, a jego najcenniejsze wyniki uzyskał podczas badań ludu pierwotnego Kubu, zamieszkującego Archipelag Malajski w Indonezji. Kamocki udowodnił, że wbrew wcześniejszym przekonaniom, Kubu posiadają formy wierzeń religijnych, uznając życie pośmiertne oraz Istotę Najwyższą. W latach 1970–1971 prowadził badania tradycji teatru obrzędowego na Bali oraz Jawie i zagłębił się również w problematykę powstawania poczucia narodowego u ludów w Indonezji. Jego badania obejmowały m.in. Singapur w 1971, Armenię w 1975, oraz Ladakh i Nepal w latach 1978–1979 i 1981.

Janusz Kamocki był także aktywnym członkiem Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Nauk, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego. W roku 1980, na zjeździe Ormian polskich, który był pierwszym takim wydarzeniem po II wojnie światowej, zainicjował utworzenie Koła Zainteresowań Kulturą Ormiańską przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym w Krakowie.

Publikacje

Janusz Kamocki jest uznawany za wybitnego specjalistę w dziedzinie etnologii, a jego dorobek publikacyjny obejmuje wiele znaczących artykułów i książek. Wśród jego dzieł znajdują się pozycje publikowane w renomowanych czasopismach takich jak: „Arcana”, „Ethos”, „Etnografia Polska”, oraz wiele innych.

Lista jego wybranych publikacji jest imponująca i obejmuje różnorodne tematy związane z etnologią. Oto kilka przykładów prac, które ukazały się drukiem:

• Broń Indonezji: katalog ze zbiorów Andrzeja Wawrzyniaka (współautor: Maria Dzieduszycka), Kraków: Muzeum Narodowe; Muzeum Etnograficzne, 1974,
• Etnologia ludów pozaeuropejskich: zarys, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2003,
• Kultury czarnej Afryki: (wystawa ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie) (współautor Maria Zachorowska), Kraków: ME, 1984,
• Nad Hernadem Popradem i Dunajcem: (na spiskim szlaku historii Polski) (współautor Jadwiga Plucińska-Piksa), Szczawnica: Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej PTTK w Pieninach, 1991,
• Od andrzejek do dożynek: wyd. 2 uzup., Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1986,
• Od Andrzejek do dożynek: tradycyjne zwyczaje ludowe w zabawach zuchowych i harcerskich, Warszawa: Centralna Składnica Harcerska: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1958,
• Polska – Niemcy: pogranicze kulturowe i etniczne (współred. Krystyna Kwaśniewicz, Anna Spis), Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2004 (Archiwum Etnograficzne; t. 42),
• Polski rok obrzędowy: Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2008,
• Ramajana w ludowym teatrze Indonezji: [wystawa], Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, Galeria „Nusantara”, sierpień-wrzesień 1988, Warszawa: MAiP, 1989.

Warto również zaznaczyć, że Janusz Kamocki jest autorem licznych prac zbiorowych. Dzieła te często powstają w ramach współpracy z innymi etnologami i instytucjami naukowymi, co potwierdza jego zaangażowanie w rozwój polskiej etnologii:

• Afryka: 40 lat penetracji oraz poznawania ludów i ich kultur. Szczecin: Muzeum Narodowe, 2004,
• Polska droga do Kazachstanu: Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Żytomierz 12–14 października 1996 roku, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998,
• Sibir’ v istorii i kul’ture pol’skogo naroda: Moskva: Naucno Izdatel’skij Centr „Ladomir”, 2002,
• Terra Scepusiensis: stav bádania o dejinách Spiša, Levoča: Kláštorisko; Wrocław: Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003.

Jego prace są przykładem zaangażowania w badanie i popularyzację wiedzy o kulturowych i etnicznych aspektach społeczeństw, nie tylko polskich, ale również zagranicznych. Każda z nich dostarcza cennych informacji oraz inspiracji do dalszych badań w dziedzinie etnologii.

Represje za działalność niepodległościową

Janusz Kamocki, osoba o znaczącej roli w działalności niepodległościowej, znalazł się w trudnej sytuacji od 1947 roku, kiedy to został objęty rozpracowaniem przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie. Osobą podejrzaną w sprawie operacyjnej noszącej kryptonim „Aspirant”, obarczono go zarzutem przynależności do organizacji WiN oraz działalności jako niezależny członek ZHP, w kontekście podejrzeń o angażowanie się w podziemne struktury oparte na tej organizacji.

Bezpośrednio 22 sierpnia 1962 roku, Kamocki został aresztowany przez Wydział Śledczy SB. Jego sprawa trafiła przed Sąd Wojewódzki w Krakowie, który 30 stycznia 1963 roku orzekł o karze roku więzienia. Ostatecznie oskarżono go o utworzenie organizacji konspiracyjnej oraz nielegalne posiadanie broni. Te represje miały kluczowy wpływ na jego życie, jednak nie były to jedyne trudności, z jakimi musiał się zmierzyć.

W kolejnych latach, od 1970 do 1973 roku, na wniosek Wydziału III SB KWMO w Krakowie, Janusz Kamocki został objęty zakazem wyjazdu do krajów kapitalistycznych oraz Jugosławii. Ta decyzja miała na celu ograniczenie jego możliwości kontaktu z zagranicą, co w kontekście działalności opozycyjnej miało znaczenie strategiczne.

Późniejsze lata, szczególnie po 1977 roku, przyniosły kolejne trudności. Kamocki był na bieżąco odnotowywany w aktach śledztwa dotyczącego druku i kolportażu literatury bezdebitowej w Krakowie. Działania te były związane z szerokim zakresem działalności opozycyjnej, obejmującej między innymi członków Studenckiego Komitetu Solidarności.

Ordery i odznaczenia

Janusz Kamocki, w trakcie swojego życia, wielokrotnie odmawiał przyjęcia odznaczeń w okresie PRL, w tym także Orderu Odrodzenia Polski. Za swoją odważną działalność niepodległościową, został jednak uhonorowany przez Rząd RP na uchodźstwie. Otrzymał Krzyż Armii Krajowej oraz Złoty Krzyż Zasługi. Ponadto, Krzyż Kampanii Wrześniowej został mu przyznany przez Ministra Spraw Wojskowych Rządu RP na Uchodźstwie.

W 1992 roku, Janusz Kamocki został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, jednak podczas ceremonii, która miała miejsce podczas obchodów jubileuszu 50-lecia Armii Krajowej, podjął decyzję o odmowie jego przyjęcia. Powodem tego było to, że wręczano wówczas odznaczenia z symbolami PRL, które miały być wymienione w przyszłości.

Na mocy postanowienia z dnia 9 grudnia 2009 roku, Janusz Kamocki został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w propagowaniu i wspieraniu przemian demokratycznych w Polsce, oraz za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej. Pośmiertnie, w 2021 roku, otrzymał Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski.

Dodatkowo, uhonorowano go pamiątkowymi odznaczeniami kombatanckimi, takimi jak Honorowa Odznaka Żołnierza Armii Krajowej Korpusu „Jodła”, odznaka Armii Krajowej za udział w „Akcji Burza”, odznaka Weterana Walk o Wolność, „Krzyż Walki o Niepodległość” nadawany przez Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Kraju „Antyk”, a także Krzyż Więźnia Politycznego przyznawany przez Stowarzyszenie Polskich Byłych Więźniów Politycznych.

6 grudnia 2015 roku, otrzymał tytuł honorowego członka Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego za swoją długoletnią aktywność na rzecz Ormian polskich. W 2015 roku został również odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności. Dwa lata później, w 2016 roku, uhonorowano go Krzyżem Orderu Krzyża Niepodległości. Kolejnym wyróżnieniem było Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości oraz Medal Pro Bono Poloniae, które otrzymał w 2018 roku. Także w 2015 roku, Janusz Kamocki został uhonorowany tytułem honorowego członka Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego w Krakowie.

---

Oceń: Janusz Kamocki

---