Janina Cygańska

---

Życiorys

Janina Cygańska, urodzona w Warszawie, spędziła tu całe swoje życie, które wypełniła pasją do pracy z dziećmi oraz działalnością bibliotekarską. Jej rodzicami byli Stanisław, żołnierz armii Hallera, zawodowo kucharz, oraz Wiktoria z Falkowskich. Do 1930 roku mieszkała z rodziną w Warszawie na ulicy Browarnej, a następnie przeniosła się na osiedle Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu. Już jako uczennica Gimnazjum im. Leonii Rudzkiej, a od 1939 roku na tajnych kompletach w Liceum Humanistycznym im. Aleksandry Piłsudskiej na Żoliborzu, wykazywała się dużą determinacją, zdając maturę w 1941 roku.

Od wczesnej młodości była związana z działalnością Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Warszawie, zaangażowując się w wiele inicjatyw społecznych. W 1940 roku, posiadając bogate doświadczenie w wolontariacie, zaczęła pracować w bibliotece dziecięcej Oddziału Żoliborskiego Towarzystwa pod kierownictwem Marii Arnoldowej. Działała na rzecz opieki i pomocy dla dzieci, a także podjęła wysiłki, aby ukryć żydowską rodzinę Majewskich w swoim mieszkaniu, co pozwoliło im przetrwać wojnę.

W trakcie powstania warszawskiego Janina aktywnie uczestniczyła w funkcjonowaniu Poradni „Zdrowie Dziecka”, organizując mini biblioteczki kolonijne oraz dostarczając książki dla dzieci ukrywających się w piwnicach. W wyniku ran odniesionych podczas powstania została ewakuowana i przebywała w obozie w Pruszkowie, a później w Radomiu. Po wojnie kontynuowała rozwijanie swoich kwalifikacji zawodowych. W 1942 roku ukończyła konspiracyjny pięciomiesięczny kurs bibliotekarstwa, a w 1943 roku rozpoczęła studia na tajnym Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego w sekcji historycznej.

Uczestniczyła w seminariach prowadzonych przez wybitnych profesorów, takich jak Władysław Tomkiewicz i Janusz Woliński, a studia ukończyła w 1950 roku, uzyskując dyplom zawodowy. W początkach lat 50. zdobyła dodatkowe umiejętności dzięki kursowi dla dokumentalistów w Centralnym Instytucie Dokumentacji Naukowo-Technicznej w Warszawie. W 1959 roku uzyskała tytuł magistra bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie pod okiem profesora Heleny Więckowskiej przygotowała pracę o polskich katalogach księgarskich z II połowy XIX wieku.

W 1966 roku, w wyniku decyzji Ministra Kultury i Sztuki, Janina została powołana na stanowisko kustosza dyplomowanego, a w 1972 roku awansowała na starszego kustosza dyplomowanego. Po wojnie Janina Cygańska przejęła kierownictwo biblioteki dziecięcej RTPD w Żoliborzu oraz zaczęła prowadzić świetlicę, starając się odbudować placówkę po zniszczeniach wojennych. Biblioteka, którą prowadziła wspólnie z Ewą Rawiczową, stała się wzorcowym miejscem, które stanowiło ważny warsztat metodyczny dla innych bibliotekarek. Jej dokonania zostały opisane w książce „Lwy mojego podwórka” przez Jarosława Abramow-Newerly, a Janina sama przybliżyła działalność biblioteki w artykule w „Bibliotekarzu” w 1947 roku.

W 1951 roku Janina Cygańska przeniosła się do naukowej biblioteki Instytutu Chemii Ogólnej, gdzie pracowała do 1956 roku, koncentrując się na gromadzeniu zbiorów. Od lutego 1956 roku pełniła funkcję kierownika Działu Uzupełniania Zbiorów w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy przy Koszykowej, gdzie pracowała przez siedemnaście lat. W 1973 roku została wicedyrektorem Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, odpowiadając za organizację oraz merytoryczną działalność Biblioteki Głównej aż do przejścia na emeryturę 31 maja 1983 roku.

Podczas swojej kariery wnosiła znaczący wkład w rozwój systemu udostępniania zbiorów w nowym budynku biblioteki oraz przyczyniła się do wzrostu jej znaczenia. Janina uczestniczyła również w pracach Państwowej Rady Bibliotecznej przy Ministrze Kultury i Sztuki od 1969 roku aż do przejścia na emeryturę. Po zakończeniu kariery, w niepełnym wymiarze godzin, pracowała w Oddziale Bibliotek Zakładowych Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego od 1984 do 1991 roku.

Janina Cygańska zmarła 19 października 2003 roku w Warszawie, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Wawrzyszewskim (kwatera 5 D-III-5,6). Współpracujący z nią w Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich Witold Stankiewicz nazywał ją „prawdziwą bibliotekarką z powołania” oraz „czołowym bibliotekarzem polskim drugiej połowy XX stulecia”.

Działalność w Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich i innych organizacjach

Janina Cygańska, obok swoich zobowiązań zawodowych, angażowała się intensywnie w działalność społeczną. W latach 1949–1951 brała udział w pracach Dzielnicowego Ośrodka Metodycznego Pracy Pozaszkolnej z siedzibą na Żoliborzu oraz w Związku Nauczycielstwa Polskiego. Już od 1947 roku związana była z Związkiem Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, który w grudniu 1953 roku został przekształcony w Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. W swojej karierze pełniła wiele istotnych ról w tym stowarzyszeniu, początkowo uczestnicząc w pracach na poziomie regionalnym (w Kole i Okręgu Warszawskim), a z czasem w funkcjach centralnych.

Cygańska dwukrotnie pełniła obowiązki sekretarza generalnego Zarządu Głównego SBP, w latach 1963–1966 oraz 1972–1976. Ponadto, od 1976 do 1981 roku była I wiceprzewodniczącą stowarzyszenia, a od 1981 do 1985 przewodniczącą Komisji Odznaczeń i Wyróżnień SBP, w kolejnych kadencjach natomiast była wiceprzewodniczącą tejże komisji. Jej działalność w stowarzyszeniu obejmowała również członkostwo w Głównym Sądzie Koleżeńskim od 1985 roku, a od 1997 do 2003 roku pełniła stanowisko przewodniczącej tego gremium.

Dodatkowo, prowadziła Zespół Historyczno-Pamiętnikarski, działający w ramach Zarządu Okręgu Stołecznego SBP, oraz Komitet Redakcyjny serii „Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych”, której publikacje były wydawane dzięki staraniom tego zespołu. Jako sekretarz generalny SBP, brała czynny udział w tworzeniu oraz upowszechnianiu programowych dokumentów w latach 1973–1974, takich jak Raport o stanie bibliotek polskich oraz Plan rozwoju bibliotekarstwa polskiego do 1990 roku.

W 1980 roku, Cygańska skutecznie opierała się planom zlikwidowania Stowarzyszenia i przekształcenia go w związek zawodowy. W tym samym roku otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Sztuki im. Heleny Radlińskiej za znaczące osiągnięcia w dziedzinie bibliotekoznawstwa oraz bibliotekarstwa, a także w 1989 roku zdobyła inną nagrodę tego samego resortu – Funduszu Literatury, przyznaną za popularyzację polskiej literatury współczesnej. Jej wzorowa działalność została doceniona przez nadanie honorowego członkostwa Stowarzyszenia podczas zjazdu delegatów w Toruniu w maju 1985 roku.

Oprócz swojej działalności w stowarzyszeniu, Janina Cygańska była również aktywna w innych organizacjach, takich jak Polski Czerwony Krzyż, Towarzystwo Przyjaciół Książki, Towarzystwo Przyjaciół Warszawy oraz Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Uczestniczyła w Grupie Koleżeńskiej Gimnazjum im. Leonii Rudzkiej, a także aktywnie angażowała się w pomoc osobom starszym i samotnym, opiekując się na przykład swoją byłą przełożoną z pierwszego miejsca zatrudnienia, Marią Arnoldową, która dożyła 101 lat.

Publikacje

Na zlecenie Państwowego Ośrodka Korespondencyjnego Kształcenia Bibliotekarzy, Janina Cygańska przygotowała skrypt dotyczący Gromadzenia zbiorów bibliotecznych, który ukazał się w dwóch wydaniach, w latach 1956 oraz 1958. Wspólnie z Ewą Pawlikowską, była autorką druku okolicznościowego zatytułowanego 40-lecie „Dekretu o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi”, który dotyczy lat 1946–1986, wydanego w 1986 roku. Dodatkowo, zainicjowała wydanie i pełniła funkcję redaktora informatora Polonica zagraniczne i inne zbiory polonijne Biblioteki m. st. Warszawy w 1987 roku.

W kwartalniku „Kronika Warszawy”, w publikacji z 1978 roku (numer 2), zaprezentowała dwa istotne artykuły dotyczące: Kroniki bibliotek warszawskich, opisującej lata 1800–1976, oraz Bibliotek naukowych Warszawy. W Encyklopedii Warszawy, wydanej w 1975 roku, przybliżyła w swoich dwóch artykułach informacje dotyczące bibliotek: Publicznej miasta stołecznego Warszawy oraz Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.

Janina Cygańska była także autorką wielu publikacji biograficznych. W Słowniku pracowników książki polskiej, opublikowanym w 1972 roku, przedstawiła życiorys Gabriela Centnerszwera. Oprócz tego pisała o feliksie Bursowej w „Informatorze Bibliotekarza i Księgarza” z 1985 roku, we współpracy z Wiesławą Żukowską. Ujęła również biografie Marii Arnoldowej oraz Ewy Rawiczowej, zamieszczając je w tomie Entuzjastki bibliotekarstwa dziecięcego, wydanym w 1999 roku w serii Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych. Biogramy Feliksa Bursowej i Ewy Rawiczowej zostały następnie przedrukowane w biograficznym wydawnictwie Żyją w naszej pamięci Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy, które wydano w 2006 roku.

W latach pięćdziesiątych XX wieku, w ramach zleconych prac, była odpowiedzialna za identyfikację miejscowości do słownika historyczno-geograficznego Mazowsza, realizowaną na zamówienie Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN. Kolejnym z jej zadań było zestawienie właścicieli nieruchomości na ulicach Starej Warszawy z XV i XVI wieku, które wykonywała dla Komisji Badań Dawnej Warszawy.

Ordery i odznaczenia

Janina Cygańska, znana ze swoich licznych osiągnięć, została odznaczona wieloma prestiżowymi nagrodami za swoje zasługi w różnych dziedzinach. Oto lista jej wyróżnień:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977),
• Złoty Krzyż Zasługi (1969),
• Srebrny Krzyż Zasługi (20 czerwca 1947),
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1947),
• Złota Odznaka Honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1977),
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1965),
• Odznaka Przyjaciela Dzieci Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (2002),
• Honorowa Srebrna Odznaka Towarzystwa Przyjaciół Warszawy (2003),
• Odznaka Honorowa Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (1972),
• Medal SBP „W dowód uznania” (1998).

---

Oceń: Janina Cygańska

---