Jadwiga Szczawińska-Dawidowa

---

Życiorys

Jadwiga Szczawińska-Dawidowa była wybitną postacią w polskim ruchu oświatowym przełomu XIX i XX wieku. Ukończone w 1880 roku II Gimnazjum Żeńskie w Warszawie ze złotym medalem, stanowiło pierwszy krok w jej kariery pedagogicznej. Po pomyślnie zdanym egzaminie nauczycielskim rozpoczęła pracę jako nauczycielka języka polskiego w tej samej placówce. W tym czasie nawiązała ścisłe relacje z progresywnymi działaczami, których działalność skupiała się wokół pisma „Prawda” pod redakcją Aleksandra Świętochowskiego.

Wśród gości jej domu znajdowali się znani przedstawiciele tego ruchu, tacy jak Mieczysław Brzeziński, Józef Karol Potocki, Jan Ludwik Popławski oraz Adam Zakrzewski. Dzięki ich wsparciu, Szczawińska-Dawidowa zaangażowała się w intensywną działalność oświatowo-wychowawczą. Z tego powodu, została zwolniona z gimnazjum i przeszła do pracy w prywatnych pensjach dla dziewcząt.

Wkrótce zbliżyła się do ruchu socjalistycznego, a równocześnie zyskała znaczącą popularność w kręgach kobiecych, gdzie prowadziła biuro pośrednictwa pracy dla kobiet. Nasza bohaterka konsekwentnie rozwijała własną wiedzę, uczestnicząc w tajnych kompletach, w których wykładali tacy wykładowcy jak Józef Siemaszko, Stanisław Norblin, Piotr Chmielowski oraz Władysław Smoleński. Jej pasja i determinacja doprowadziły do utworzenia w 1885 roku tajnej szkoły wyższej, znanej jako Uniwersytet Latający, skierowanej do kobiet, które w Rosji nie miały dostępu do wyższych uczelni.

Działalność Uniwersytetu, który szybko przekształcił się w sprawnie funkcjonującą uczelnię, przyciągnęła wielu znaczących naukowców i studentów, w tym Marię Skłodowską-Curie. Po dwudziestu latach działania, w roku 1906, Uniwersytet przekształcił się w jawnie działające Towarzystwo Kursów Naukowych. W 1890 roku zainicjowała również powstanie Czytelni Dzieł i Pism Naukowych w Warszawie, obecnie znanej jako Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy.

Zajmowała się codzienną administracją placówki, zdobywając nie tylko książki i prenumeraty czasopism, ale także pozyskując fundusze poprzez organizowanie odczytów, koncertów i balów dobroczynnych. Pomimo konsekwencji administracyjnych, aktywnie wspierała potrzebujących, a także była aktywna w Kobiecym Kole Oświaty Ludowej. Na wsi Tokary pod Płockiem założyła szkołę koszykarstwa dla ludności, aby uczyć ich języka polskiego, historii i geografii.

Podczas pracy w „Przeglądzie Pedagogicznym” spotkała Jana Władysława Dawida, z którym wzięła ślub w 1893 roku. W styczniu 1894 roku obydwoje zostali aresztowani przez policję rosyjską i osadzeni w X Pawilonie warszawskiej cytadeli pod zarzutem kolportażu nielegalnych publikacji. Po ich uwolnieniu, zostali usunięci z zarządu Uniwersytetu Latającego, co było wynikiem napięć dotyczących kwestii finansowych i zarządzających w instytucji.

W roku 1900 po objęciu przez męża redakcji „Głosu”, Jadwiga przejęła administrację tego pisma, a w okresie od marca do maja 1905 roku zajmowała się także jego redakcją. Naziwszy konieczność reform w żeńskim szkolnictwie, krótko przebywała we Francji, gdzie zapoznawała się z postępami tzw. szkół wzorcowych. Wraz z mężem współredagowała „Przegląd Społeczny (1906–1907)” oraz jego kontynuację – „Społeczeństwo” (1907–1910).

Jadwiga Szczawińska-Dawidowa przez całe życie walczyła o równouprawnienie kobiet oraz dostęp do edukacji dla wszystkich. Niestety, zmagania związane z jej działalnością oraz niedocenianie przez współpracowników wpłynęły na jej samopoczucie. Zmęczona permanentną walką o byt, podjęła tragiczną decyzję o odebraniu sobie życia, a jej szczątki spoczęły na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 252-5-19).

Prace

Artykuły

Jadwiga Szczawińska-Dawidowa była płodną autorką, która opublikowała ponad 30 prac w renomowanych czasopismach takich jak „Przegląd Pedagogiczny”, „Głos”, „Przegląd Społeczny” oraz „Społeczeństwo”. Wśród istotnych publikacji znajduje się:

• Bezrobocie szwaczek, „Przegląd Społeczny”, 1907, nr 15,
• Kobiety w parlamencie, „Przegląd Społeczny”, 1907, nr 13 i 14,
• O potrzebie założenia biblioteki publicznej w Warszawie, „Głos”, 1901, nr 10,
• Ratujmy siły!, „Głos”, 1901, nr 1,
• Przegląd naukowy i etyczny: Grabarze społeczni, „Głos”, 1900, nr 43.

Broszury i książki

Oprócz artykułów, Szczawińska-Dawidowa napisała kilka broszur oraz książek, które również przyczyniły się do rozwoju myśli społecznej. Wśród nich można wyróżnić:

• Kółka rolnicze w Galicji, Warszawa 1890, POLONA – wersja elektroniczna,
• O potrzebie założenia biblioteki publicznej w Warszawie, Warszawa 1897,
• Historię Pożytecznego Człowieka, Wilno 1900, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa – wersja cyfrowa,
• Pensje żeńskie, Warszawa 1905.

Rodzina

Jadwiga Szczawińska-Dawidowa pochodziła z rodziny szlacheckiej herbu Prawdzic, która z czasem zdegradowała się do zubożałego stanu. Urodziła się jako córka Alberta Wojciecha Szczawińskiego, urzędnika kolejowego, oraz Bronisławy Natalii z Gumbrychtów. W rodzinie tej przyszła na świat nie tylko ona, ale także jej rodzeństwo.

Jadwiga miała dwie siostry: Helenę (1871–1931), która wyszła za mąż za kompozytora Henryka Melcera Szczawińskiego (1869–1928), oraz Wandę Marię (1866–1955), będącą lekarzem i biologiem. Wśród rodzeństwa był również brat Gustaw Stefan Szczawiński (1874–1937), aktywny działacz społeczny oraz wydawca „Przeglądu Społecznego”.

W 1889 roku Jadwiga zawarła związek małżeński z Janem Władysławem Dawidem, który był pedagogiem i psychologiem.

Literatura

W kontekście badań nad Jadwigą Szczawińską-Dawidową, warto przyjrzeć się znaczeniu jej postaci w polskiej literaturze oraz życiu oświatowym przełomu XIX i XX wieku. W literaturze przedmiotu można znaleźć różnorodne odniesienia i opracowania, które przybliżają jej działalność oraz biografię.

• – Walentyna Nagórska, Dawidowa Jadwiga ze Szczawińskich (1863-1910), Polski Słownik Biograficzny, t. 4, s. 463-464,
• – Alicja Pacholczykowa, Dawidowa Jadwiga ze Szczawińskich (1863-1910), Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s. 402,
• – Stanisław Jedlewski, Jadwiga Szczawińska-Dawidowa postępowa działaczka oświatowa przełomu XIX i XX wieku, „Studia do Dziejów Oświaty”, 3 (1956) s. 364–318,
• – Agnieszka Muszczyńska, Nieodkryte karty z życia Jadwigi Szczawińskiej, „Biografistyka Pedagogiczna” Rok 2 (2017) nr 1, s. 83-97 DOCPlayer – wersja elektroniczna,
• – Janina Mackiewicz-Wojciechowska, Uniwersytet „Latający”: karta z dziejów tajnej pracy oświatowej, Warszawa 1933,
• – Bohdan Cywiński, Rodowody niepokornych, Warszawa 1971,
• – Justyna Myszkowska, Jadwiga Szczawińska-Dawidowa. „Pionierce świetlanej przyszłości”. Tom 1. Mowa ruin. Testament czynu. Opowieść o Szczawińskich herbu Prawdzic. Warszawa 2023.

Powyższe źródła pomagają w zrozumieniu nie tylko życia osobistego Jadwigi, ale i jej wpływu na rozwój edukacji w Polsce, a także jej udziału w ważnych wydarzeniach społeczno-kulturalnych. Szczawińska-Dawidowa, jako pionierka, pozostawiła trwały ślad w historii pedagogiki.

---

Oceń: Jadwiga Szczawińska-Dawidowa

---