Wanda Karpowicz

---

Życiorys

Wanda Karpowicz była niezwykłą postacią w historii polskiej edukacji i botaniki. Urodziła się w rodzinie związanej z pedagogiką, jej ojcem był Stanisław Karpowicz, znany pedagog, a matką Maria z Kruszewskich Karpowiczowa. W wieku dziesięciu lat rozpoczęła swoją edukację w prywatnej żeńskiej szkole Jadwigi Kowalczykówny oraz Jadwigi Jawurkówny, którą ukończyła z wyróżnieniem w 1915 roku.

W latach 1914–1919 kształciła się na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Po zakończeniu studiów rozpoczęła pracę jako nauczycielka biologii w wspomnianej szkole Kowalczykówny, gdzie uczyła aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. W tym samym czasie zajmowała się również przygotowaniem pracy doktorskiej na UW.

Okres drugiej wojny światowej zmusił Wandę do szybkiej reakcji na potrzeby edukacyjne. W Warszawie organizowała tajne nauczanie, co było znaczącym wkładem w zachowanie edukacji w czasie okupacji.

Po wojnie, w latach 1945–1947, związana była z Uniwersytetem Łódzkim. Pracowała w Zakładzie Anatomii i Cytologii Roślin, a także w Wyższej Szkole Pedagogicznej oraz liceach. W 1947 roku otrzymała zadanie organizacji warszawskiego Ogniska Metodycznego dla nauczycieli biologii, które później przekształcono w ośrodek metodyczny. Dodatkowo uczyła w Liceum im. Batorego.

Kolejne lata jej kariery to praca jako adiunkt w Katedrze Botaniki Ogólnej WSP w Warszawie (1950–1953), a następnie w Pracowni Fitosocjologii Leśnej Instytutu Botaniki PAN (1954–1956) oraz w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UW (1959–1964). Prowadziła wykłady z botaniki oraz metodyki nauczania biologii na różnych wydziałach UW, łącząc ją z pracą pedagogiczną i popularyzatorską.

Na emeryturze, którą uzyskała w 1964 roku, nie zaprzestała działań na uczelni ani działalności w Polskim Towarzystwie Botanicznym oraz Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, stając się ważną postacią w świecie nauki. Zmarła w 1985 roku i została pochowana na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie.

Badania naukowe

Wanda Karpowicz rozpoczęła swoje pierwsze badania naukowe pod opieką Bolesława Hryniewieckiego. W 1927 roku obroniła pracę doktorską, której tematem były „Badania nad rozwojem przedrośli oraz pierwszych liści sporofitu paproci krajowych (Polypodiaceae)”, w renomowanej krakowskiej Akademii Umiejętności, gdzie Bolesław Hryniewiecki był jej opiekunem naukowym.

W okresie późniejszym Karpowicz prowadziła różnorodne badania, obejmujące głównie analizę porównawczą gatunków z rodzajów Dryopteris i Thelypteris. W ramach tych badań kartowała ich stanowiska oraz przeprowadzała szczegółowe analizy zasięgów, szczególnie na serpentynitach.

Ważnym osiągnięciem w jej karierze było również zebranie do zielnika Uniwersytetu Warszawskiego wszystkich krajowych gatunków paproci. Często weryfikowała zagadnienia związane z oznaczeniami zbiorów, a te skrupulatne prace trwały aż do około 1970 roku.

Praca dydaktyczna i popularyzacja wiedzy przyrodniczej

Wanda Karpowicz, córka uznanego pedagoga, rozpoczęła swoją dydaktyczną misję jako nauczycielka biologii w szkole Jadwigi Kowalczykówny oraz Jadwigi Jawurkówny. Była z nią związana aż do jej zakończenia w 1944 roku. Karpowicz kontynuowała legacy słynnej poprzedniczki, Wandy Haberkantówny, która była inicjatorką nowoczesnego podejścia do nauczania i autorką licznych metodycznych poradników.

Dzięki możliwościom, jakie przyniosła niepodległość Polski, zorganizowała w szkole pokój hodowlany, w którym znajdowały się różnorodne stanowiska, takie jak akwaria, terraria, insektaria oraz klatki z ptakami-ziarnojadami. Poprzez te działania rozwijała u uczennic umiejętność obserwacji wzrostu roślin, wprowadzając dzienniczki domowej hodowli roślin, które zawierały opisy oraz autorskie rysunki uczennic.

Wprowadziła również szkolną czytelnię oraz wypożyczalnię książek i popularnonaukowych czasopism, co znacznie wzbogaciło zasoby edukacyjne. W latach 1928-1933 Karpowicz próbowała implementować w niektórych klasach system daltoński, który opierał się na „przydziałach miesięcznych”, czyli indywidualnych zadaniach, które uczennice miały samodzielnie rozwiązywać, czerpiąc wiedzę z lektur i obserwacji.

Karpowicz zauważyła jednak, że chociaż nowy system sprzyjał bardziej zdolnym uczennicom, nie był dostosowany do tych mniej zainteresowanych przyrodą, utrudniając przy tym harmonijne życie klasowe i współpracę zespołową. W 1933 roku zrezygnowała z tego modelu nauczania i wróciła do tradycyjnych metod, preferując tak zwaną „naukę pod kierunkiem”.

Wzorem swoich poprzedników, organizowała tematyczne wycieczki biologiczne do warszawskich parków oraz pobliskich miejscowości. Wspólnie z nauczycielką geografii, Marią Rylke, zorganizowały również dwudniowe wyprawy, m.in. do Kazimierza nad Wisłą, Puszczy Białowieskiej oraz Ojcowa. Uczennice dokumentowały te wycieczki w klasowej kronice, włączając w nią wyniki swoich obserwacji oraz własnoręczne ilustracje.

Co więcej, Karpowicz prowadziła ogródek szkolny na terenie Ogrodów Frascati w latach 1929-1935 i opiekowała się kółkiem biologicznym, które powstało w 1928 roku. W 1937 roku, w wyniku reformy edukacyjnej ministra Janusza Jędrzejewicza, przygotowała i wprowadziła nowe programy nauczania biologii do 2-letniego liceum, obejmujące m.in. tematy ewolucji i dziedziczności, które wcześniej nie były wykładane.

W czasie II wojny światowej Karpowicz pełniła rolę kierownika tajnych kompletów akademickich, gdzie około 300 studentów studiowało biologiczne kierunki, w tym medycynę oraz chemię. Po wojnie kontynuowała edukację, prowadząc wykłady z biologii i metodologii nauczania biologii na Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie Warszawskim oraz warszawskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej, wzbogacając swoje zajęcia o odręczne ilustracje i wycieczki florystyczne.

Karpowicz była także aktywną popularyzatorką wiedzy o przyrodzie. W okresie międzywojennym włączyła się w działalność Towarzystwa Przyrodników im. Stanisława Staszica oraz pełniła funkcję kierownika popularyzacji wiedzy przyrodniczej w Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. W latach 1948–1966 kierowała sekcją popularyzacji wiedzy w Polskim Towarzystwie Botanicznym, współpracując z nauczycielami biologii oraz ośrodkami doskonalenia zawodowego. Pracowała również w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej oraz nadal pozostawała aktywna w Towarzystwie im. Kopernika.

Publikacje

Wanda Karpowicz, jako wybitna postać w dziedzinie botaniki, posiada bogaty dorobek publikacyjny, którego przykłady znajdują się w katalogu Biblioteki UW. Jej prace obejmują różnorodne tematy związane z ewolucją świata roślin oraz nauczą biologii. Oto niektóre z publikacji, które można wymienić:

• 1956 – Z ewolucji świata roślin, szkice, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych (PZWS), Warszawa,
• 1958 – Z ewolucji świata roślin, szkice, [rys. Kazimierz Perycz], wyd. 2., PZWS, Warszawa,
• 1964 – Metodyka wycieczek botanicznych dla nauczycieli szkół podstawowych (wspólnie z Delfiną Gayówną), PZWS, Warszawa,
• 1965 – Metodyka nauczania biologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), Warszawa,
• 1969 – Paprocie, PWN, Warszawa,
• 1972 – Paprocie, wyd. 2, PWN, Warszawa.

Ponadto, Wanda Karpowicz pełniła funkcję przewodniczącej Komitetu Redakcyjnego książki pt. „Szkoła na Wiejskiej”, która została stworzona w celu upamiętnienia dorobku pedagogicznego Jadwigi Kowalczykówny oraz Jadwigi Jawurkówny, wspólnie z całą kadrą nauczycielską tych szkół. Pierwsze wydanie tej publikacji miało miejsce w 1974 roku, a drugie, rozszerzone wydanie zostało opracowane po śmierci Wandy Karpowicz w 2007 roku.

---

Oceń: Wanda Karpowicz

---