Henryk Szaro

---

Życiorys

Okres teatralny

Henoch Szapiro, znany później jako Henryk Szaro, przyszedł na świat 23 października 1900 roku w Warszawie, w żydowskiej rodzinie Dawida Szapiry oraz Anny z Ebinów. Swoją edukację zakończył w Saratowie, po czym uczęszczał do Instytutu Inżynierów Komunikacji w Piotrogrodzie. Równocześnie zdobył wykształcenie w szkole teatralnej przy Teatrze Aleksandryjskim. Sam wspominał o swoich postaciach mistrzowskich, powołując się na Wsiewołoda Meyerholda oraz Arbatowa (Archipowa) z Moskwy. Krytyk filmowy James Hoberman donosi, iż po ukończeniu nauki Szaro mógł współpracować z A. Granowskim, a od roku 1921 reżyserował w różnych teatrach piotrogrodzkich, w tym w Teatrze Maryjskim oraz Teatrze Wolnej Komedii, gdzie 10 stycznia 1922 roku zrealizował spektakle „Szkoła gwiazd” oraz „Wesoła śmierć” Nikołaja Jewreinowa.

Możliwe, że w 1923 roku Szaro przybył do Niemiec, gdzie w Berlinie nawiązał współpracę z kabaretem „Sinaja Ptica” (Niebieski ptak), który założyli rosyjscy emigranci. W czerwcu 1924 roku przybył z grupą kabaretową do Polski, gdzie osiedlił się w Warszawie. Najprawdopodobniej wtedy przyjął nowe nazwisko Szaro, a podczas swojej pracy artystycznej pełnił funkcję kierownika artystycznego teatru „Stańczyk”. 15 sierpnia tego samego roku zrealizował przedstawienia „Wesoła śmierć” i „Szkoła gwiazd”, zgodnie z zaleceniami Jewreinowa, wprowadzając do inscenizacji elementy filmowe. 29 listopada odbyła się premiera tzw. programu egzotycznego, w ramach którego przedstawiono m.in. „Samum” Augusta Strindberga oraz „U wrót chińskiego raju” N. J. Agniwcewa.

Debiut filmowy

W roku 1925 miał miejsce debiut Szaro w dziedzinie filmu, gdzie zrealizował farsę w stylu amerykańskim, utworzoną na podstawie scenariusza Konrada Toma, zatytułowaną „Rywale”. Niestety, film ten nie zachował się do dzisiejszej daty. W tej produkcji swoją ekranową szansę otrzymał Eugeniusz Bodo, który wcielił się w rolę nauczyciela muzyki, Genusia, starającego się o względy swojej wybranki w rywalizacji z bogatym mężczyzną, granym przez Antoniego Fertnera. Produkcja spotkała się z przychylną reakcją krytyków. Jeszcze w tym samym roku Szaro zrealizował drugą produkcję dla wytwórni Leona Forberta, znane z produkcji filmów w jidysz. Jego film „Łamedwownik” (Jeden z 36), oparty na scenariuszu Henryka Bojma, poruszał losy Żydów w czasach powstania styczniowego, będąc obiektem represji ze strony carskiej władzy. Zrealizowane zdjęcia filmowe odbyły się m.in. w Sandomierzu oraz Kazimierzu Dolnym, z pozytywnymi recenzjami od Anatola Sterna i pozostałych krytyków, którzy dostrzegli dbałość o realizm i szczegóły w tej produkcji.

Okres filmowy

W roku 1926, przy otwarciu żydowskiego teatru „Skala” w Warszawie, Szaro jako Henryk Arbot przygotował sztukę „Joszke Muzykant” Osipa Dimowa. Nie kontynuując tematów żydowskich w swoich produkcjach, w tym samym roku wyreżyserował film „Czerwony błazen”, bazujący na kryminalnej powieści Aleksandra Błażejowskiego. Tematyka filmu dotyczyła morderstwa znanego warszawskiego bankiera.

W 1927 roku, na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Kinematograficznej odbywającej się w Warszawie, Szaro wygłosił prelekcję. W tym okresie współtworzył Polski Związek Producentów Filmowych (PZPF), przynależąc do Sekcji Reżyserów i Operatorów. Latem tego samego roku zrealizował melodramat „Zew morza” na podstawie autorskiego scenariusza Stefana Kiedrzyńskiego. Film, który przetrwał do dzisiaj w niekompletnym stanie, śledził przygody Stacha (Jerzy Marr), który po długim czasie na morzu wraca do rodzinnych stron, gdzie spotyka swoją dawną przyjaciółkę Hankę (Maria Malicka). W tej produkcji wystąpili także oficerowie i szeregowcy Polskiej Marynarki Wojennej oraz Morskiego Dywizjonu Lotniczego z Pucka. Zdjęcia filmowe miały miejsce w Gdańsku, Gdyni oraz Pucku, realizowane na kilku statkach, w tym Żaglowcu Lwów oraz ORP Kujawiak. Premierowy pokaz filmu odbył się 13 października 1927 roku w dwóch warszawskich kinach – o 16:15 w kinie Apollo przy ulicy Marszałkowskiej 106, gdzie muzykę wykonywała na żywo orkiestra kierowana przez M. Szternberga, oraz o 18:00 w kinie Casino przy ulicy Nowy Świat 50, tam zaś muzykę grała orkiestra pod batutą Adama Furmańskiego.

W tym samym roku Szaro odbył podróż do wytwórni filmowych w Berlinie, Paryżu i Nicei, aby wzbogacić swoje umiejętności reżyserskie oraz obserwować pracę takich twórców jak Fritz Lang i K. Gruney. Oprócz tego z dużym zainteresowaniem zwiedził północną Afrykę, a po powrocie do kraju opublikował relację pt. „Moje wrażenia z podróży do Afryki” w czasopiśmie „Kino dla Wszystkich” (1928, nr 64, 65, 67).

Pod koniec 1928 roku Szaro zrealizował film „Dzikuska”, bazując na romantycznej powieści Ireny Zarzyckiej, który jednak spotkał się z negatywnymi opiniami krytyków, w tym Zofii Dromlewiczowej oraz Magdaleny Samozwaniec. Kolejnym jego projektem była adaptacja noweli „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego dla wytwórni Gloria. Maria Dąbrowska skrytykowała tę produkcję, stwierdzając, iż istota powieści została „całkiem zatarta”, podczas gdy Kazimierz Dobrowolski mówił o „głębi ideologicznej” zawartej w filmie. Mimo różnorodności recenzji, film uznano za zaginiony.

Rok później wytwórnia Gloria wydała film „Mocny człowiek” na podstawie powieści Stanisława Przybyszewskiego. Mimo uznania krytyki, film nie zdobył popularności, a jego echa były słabo rozpoznawalne, szczególnie za sprawą głównej roli zagranej przez Grzegorza Chmarę. Podczas II wojny światowej taśmy uległy zniszczeniu, a dopiero w 1997 roku odkryto je w Brukseli. Krytycy współcześni postrzegają go jako jeden z najlepszych filmów końca ery kina niemego.
W tym samym roku Henryk Szaro zdobył tytuł członka honorowego Union des Artistes Cinematographiques w Nicei. W 1930 roku artysta związał się z wytwórnią Kineton-Sfinks, która miała produkować filmy o charakterze patriotycznym, realizując cykl Płomienne serca – w tym „Na Sybir”, jako jeden z pierwszych dźwiękowych filmów, który zyskał popularność w Polsce oraz za granicą, a także „Rok 1914”. W obu projektach współpraca Szaro z Anatolem Sternem oraz Wacławem Sieroszewskim okazała się kluczowa.

Po zakończeniu lat dwudziestych XX wieku, w 1933 roku, Szaro zrealizował film „Dzieje grzechu” według Żeromskiego, co miało stanowić wielką produkcję kulturalną, niestety jednak zawiodła i spotkała się z rozczarowaniem krytyków, którzy zarzucali jej powierzchowność. Oto, co sam reżyser powiedział o swoim dziele przed premierą:

„Od szeregu lat myślałem o sfilmowaniu tego arcydzieła Żeromskiego, ale film niemy nie dawał możności właściwego ujęcia treści Dziejów grzechu. Na niemo film skazany był na rolę bladej ilustracji powieści…”

W 1936 roku Szaro wyreżyserował „Pana Twardowskiego” na podstawie scenariusza Wacława Gąsiorowskiego oraz Anatola Sterna. Krytyk Robert Birkholc napisał o tym dziele: „Niestety, źle zagrane postaci i naiwność opowieści sprawiły, że próba stworzenia polskiej baśni historycznej powiodła się tylko połowicznie…” W 1936 roku Szaro odszedł z PZPF, niezadowolony z ochrony interesów zawodowych, został jednym z założycieli nowo utworzonego Stowarzyszenia Realizatorów i Techników Filmowych.

Rok 1937 przyniósł mu realizację trzech filmów, w tym melodramatu „Ordynat Michorowski” na podstawie powieści Heleny Mniszkówny; współpracy w języku jidysz z Zygmuntem Turkowem w filmie „Tkijes kaf” (Ślubowanie), z gościnnym udziałem chóru Wielkiej Synagogi; oraz farsa „Trójka hultajska” na podstawie utworu Jana Nestroya. W 1938 roku stworzył swoją ostatnią produkcję „Kłamstwo Krystyny”, opowiadającego losy biednej kobiety (Elżbieta Barszczewska) z wzajemnością zakochanej w bogatym mężczyźnie (Jerzy Śliwiński).

II wojna światowa

W roku 1939 Szaro planował wyprodukowanie „Szalona Janka” na podstawie powieści Janiny Zakrzewskiej, jednak wybuch II wojny światowej uniemożliwił realizację tych planów. Po rozpoczęciu konfliktu zbrojnego uchwycił szansę na ucieczkę na wschód, osiedlając się w Wilnie. Po niemieckim ataku na ZSRR wrócił do Warszawy w pierwszej połowie 1942 roku, zamieszkując getto przy ulicy Pańskiej. Niestety, 8 czerwca 1942 roku, w noc poprzedzającą likwidację gett, został aresztowany razem z teściem Ignacym Goldmanem i rozstrzelany na ulicy, co zakończyło jego tragiczne losy.

Dziedzictwo

Henryk Szaro był utalentowanym reżyserem, który cieszył się uznaniem w branży filmowej dzięki swojej różnorodnej twórczości. Jerzy Toeplitz zauważył, że Szaro potrafi „zachować jednolitą atmosferę filmu, starannie opracowuje sceny kameralne, wygrywając umiejętnie realistyczne szczegóły w dekoracjach i rekwizytach”. To sprawia, że jego dzieła pozostają w pamięci widzów na dłużej.

Wspólnie z Michałem Waszyńskim oraz Józefem Lejtesem, Szaro był jednym z najznakomitszych reżyserów, którzy działali przez znaczną część okresu międzywojennego. Jego filmy były miejscem debiutu dla wielu znakomitych artystów, w tym Nory Ney, Jerzego Marra i Adama Brodzisza. To właśnie u niego młodzi twórcy zyskiwali cenne doświadczenie i rozwijali swoje umiejętności.

Pod jego mentorską opieką kształcili się również przyszli reżyserzy, tacy jak Waszyński oraz Juliusz Gardan, a także Leon Jeannot. Działalność Szaro miała istotny wpływ na rozwój kina w Polsce, a jego dziedzictwo pozostaje żywe pomimo upływu lat.

Życie prywatne

31 grudnia 1933 roku Henryk Szaro zawarł związek małżeński z Felicją Goldman, która była córką Ignacego Goldmana, dyrektora towarzystwa ubezpieczeń „Europa”. Ich relacja trwała aż do śmierci męża.

Filmografia

Filmografia Henryka Szaro, polskiego reżysera i scenarzysty, zawiera interesujące pozycje, które odzwierciedlają jego wkład w rozwój kinematografii.

Rok	Tytuł	Reżyser	Scenarzysta	Dialogi	Uwagi	Źródła
1925	Rywale	_	_	_	Debiut reżyserski Szaro.
	Jeden z 36 Łamedwownik	_	_	_	Scenariusz autorstwa Henryka Bojma.
1926	Czerwony błazen	_	_	_	Adaptacja książki Aleksandra Błażejowskiego pt. Czerwony Błazen.
1927	Zew Morza	_	_	_	Na podstawie scenariusza Stefana Kiedrzyńskiego.
1928	Dzikuska	_	_	_	Adaptacja powieści Ireny Zarzyckiej, Dzikuska. Historia miłości.
	Przedwiośnie	_	_	_	Ekranizacja powieści Stefana Żeromskiego pt. Przedwiośnie.
1929	Mocny człowiek	_	_	_	Adaptacja dzieła Stanisława Przybyszewskiego.
1930	Na Sybir	_	_	_	Scenariusz stworzony z Wacławem Sieroszewskim oraz Anatolem Sternem.
1932	Rok 1914	_	_	_
1933	Dzieje grzechu	_	_	_	Ekranizacja powieści Stefana Żeromskiego, Dzieje grzechu.
1936	Pan Twardowski	_	_	_	Na podstawie scenariusza Wacława Gąsiorowskiego oraz Anatola Sterna.
1937	Ordynat Michorowski	_	_	_	Adaptacja powieści autorstwa Heleny Mniszkówny.
	Ślubowanie Tkijes kaf	_	_	_	Na podstawie scenariusza Henryka Bojma.
	Trójka hultajska	_	_	_	Według scenariusza Antoniego Szczerby-Ferskiego i Jana Fethke.
	Sezonowa miłość	_	_	_	_
1939	Kłamstwo Krystyny	_	_	_	Ekranizacja powieści Stefana Kiedrzyńskiego, Dzień upragniony.
Planowane filmy
1939	Szalona Janka	_	_	_	Na podstawie powieści Janiny Stefanowej Zakrzewskiej.	_

---

Oceń: Henryk Szaro

---