Emilia Heurich

---

Życiorys

Emilia Heurich, urodzona jako córka znanego złotnika Jana Macieja oraz Anny Reginy, noszącej nazwisko Gudatz Szwarców (Szwarce, Schwartz), pochodziła z dobrze sytuowanej rodziny luterańskiej o niemieckich korzeniach, która opanowała sztukę spolonizowania swoich tradycji. W jej rodzinie był także czterech starszych braci: Józef Jan (ur. 1805), Feliks Jan (1807–1838), Konstanty Edward (1817–1853) oraz Jan Maciej Hipolit (1811–1884).

W młodości Emilia zdecydowała się na małżeństwo z Janem Danielem Heurichem, bratem swojego szwagra. Para doczekała się czterech córek: Emilii (1841-1899), Julii (1842-1873), Teodory Anny (1844–1920) oraz Heleny (1851-1918). Gdy córki dorosły, dwie starsze z nich podjęły pracę w atelier fotograficznym Karola Beyera, gdzie specjalizowały się w retuszowaniu zdjęć. Dzięki staraniom Jana Macieja Hipolita Szwarce, który pełnił funkcję kierownika zakładu, miały szansę wesprzeć domowy budżet, gdyż z powodów politycznych musiały przerwać dotychczasową pracę udzielając korepetycji.

W okresie przedpowstaniowym, w swoim domu przy ul. Widok 1575 (nowszy numer 5), Emilia gromadziła przedstawicieli polskiej konspiracji. Wspierała działania prorevolutionarne, a jej bratanek Bronisław Szwarc organizował spotkania z elitą patriotycznej inteligencji, w tym z członkami Komitetu Centralnego Narodowego. Osoby takie jak Jarosław Dąbrowski, Andrij Potiebnia i wielu innych, jak Józef Kajetan Janowski, Oskar Awejde czy Władysław Daniłowski, często gościły w ich progu. Emilia i jej córki, zaprawione w walkę przez rodzinną tradycję, zajmowały się także drukowaniem nielegalnych publikacji, w tym czasopisma „Ruch”.

Emilia Heurich wraz z córkami prowadziła tajną drukarnię, a dziewczęta poświęcały się różnym formom wsparcia dla powstańców: szyły dla nich ubrania, przygotowywały posiłki, organizowały zbiórki pieniędzy oraz potrzebnych materiałów dla więźniów i osób zesłanych. Były również zaangażowane w pomoc w organizacji ucieczek za granicę zaboru rosyjskiego. Emilia przynależała do konspiracyjnej organizacji kobiet, zwanej piątkami.

W trudnych chwilach przechowywała ważne dokumenty oraz pieczęcie Rządu Narodowego. Historia zatoczyła koło, gdy w Wigilię 1862 roku została aresztowana i osadzona w Cytadeli, później, po wyroku, zesłana do Wiatki. Jej córki nie zaprzestały działań niepodległościowych: pełniły rolę kurierów, dostarczały zaopatrzenie dla więźniów w Cytadeli oraz wspierały tych, którzy padli ofiarą represji. W chwili śmierci bliskich, jak Józef Piotrowski i Jan Jeziorański, były z nimi w ostatnich chwilach.

Dwie najstarsze z córek Heurich, jak matka, zostały bezwzględnie przesłuchiwane na Pawiaku, a następnie więzione w Cytadeli, by w końcu podzielić los Emilii i doznać zesłania do Wiatki. Ostatecznie, w 1866 roku, skazano je na dwuletnie więzienie w Prenach. Z pomocą córek Emilii udało się wymknąć i ukryła się w zaborze pruskim, gdzie spędziła następne lata aż do 1872. Po powrocie do Warszawy, rozpoczęła działalność, otwierając sklep bławatny.

Emilia znalazła swój ostatni spoczynek na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie. W 1918 roku, po zniesieniu cenzury przez wojsko niemieckie, ukazały się „Wspomnienia matki i córki z powstania 1863 r.”. Książka ta to powiązane ze sobą narracje Emilii Heurich i jej córki Teodory Kiślańskiej, w których odtwarzają one wydarzenia związane z insurekcją styczniową oraz kolejnymi ważnymi momentami w historii. W relacjonowaniu faktów, Emilia wspomina powstanie listopadowe oraz dramatyczny okres emigracji po-upadku powstania, związany z odejściem z kraju jej braci.

Pamiętnik został napisany na wyraźną inicjatywę Emilii, a jego celem było upamiętnienie bliskich, którzy angażowali się w walkę o niepodległość. W 2023 roku wydano rozszerzoną wersję ich wspomnień, przygotowaną przez Lidię Michalską-Brachę i Emila Noińskiego, bazującą na dotąd niepublikowanym rękopisie znajdującym się w Centralnym Państwowym Historycznym Archiwum Ukrainy we Lwowie.

Upamiętnienie

Studio Luteraneum działające przy Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Świętej Trójcy w Warszawie opracowało wyjątkowe Wspomnienia matki i córki związane z powstaniem 1863 roku w formie dostępnego online audiobooka. Jest to wartościowe źródło nie tylko historyczne, ale także emocjonalne, ukazujące losy zwykłych ludzi w niezwykłych czasach.

W 2013 roku Archiwum Państwowe w Warszawie zorganizowało wystawę pod tytułem „A myśmy – wtedy – nie mogli być inni”. Ekspozycja ta prezentowała wybrane obrazy życia codziennego pewnej warszawskiej rodziny podczas Powstania Styczniowego, a głównymi materiałami źródłowymi były właśnie wspomnienia Heurichowej oraz Kiślańskiej.

---

Oceń: Emilia Heurich

---