Zofia Podkowińska

---

Życiorys

Edukacja

Zofia Podkowińska, córka Zygmunta i Józefy z Tarnowiczów, urodziła się w atmosferze intelektualnych nurtów lat dwudziestych ubiegłego wieku. Okres I wojny światowej spędziła w Rosji, gdzie miała możliwość zgłębienia wiedzy oraz kultury. Z powodzeniem ukończyła polskie gimnazjum im. Zofii Różyckiej w Moskwie w 1918 roku, co pozwoliło jej zdobyć maturalny dyplom. Po powrocie do Warszawy rozpoczęła pracę jako pomoc bibliotekarki, a następnie zdobyła posadę kierownika Biblioteki Powszechnej m. st. Warszawy, mieszczącej się przy ulicy Rozbrat 24.

Decyzja o wyborze kierunku studiów została podjęta pod wpływem jej ojca, który pasjonował się antropologią. W 1918 roku Zofia rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1920 roku uczestniczyła w wykładach dotyczących archeologii, które prowadził docent Włodzimierz Antoniewicz. Wspólnie z kolegami, takimi jak Stefan Krukowski oraz Ludwik Sawicki, angażowała się w badania nad wydmami podwarszawskimi, a także intensywnie pracowała nad pierwszymi wykopaliskami.

W tym samym czasie, w latach 1920–1922, Zofia zatrudniona była jako referentka w Głównym Urzędzie Statystycznym. W 1922 roku rozpoczęła pracę jako demonstratorka przy Katedrze Archeologii Przedhistorycznej, a dwa lata później awansowała na młodszą asystentkę. W 1927 roku obroniła pracę doktorską na temat Starszej i młodszej ceramiki wstęgowej w Polsce, dzięki czemu została asystentką naukową. Jej zainteresowania obejmowały również zastosowanie metod badawczych, które wniosła do archeologii, a które zaczerpnęła od swojego mentora, Ludwika Sawickiego. W 1929 roku Zofia przeprowadziła samodzielne badania wykopaliskowe w Opatowie. Prace nad zagadnieniami neolitu polskiego doprowadziły do uzyskania stypendium z Funduszu Kultury Narodowej w 1932 roku, co umożliwiło jej wyjazd do kilku europejskich muzeów. Wyniki tych badań ujęła w pracy Kultura ceramiki wstęgowej, która jednak nigdy nie zobaczyła światła dziennego z powodu tragicznych wydarzeń II wojny światowej.

Druga Wojna Światowa

W czasie okupacji niemieckiej Zofia nie wstąpiła do żadnej organizacji niepodległościowej, jednakże aktywnie angażowała się w pomoc działaczom Gwardii Ludowej, a później Armii Ludowej z oddziału Narbutta. Uczestniczyła także w działaniach organizowanych przez Adolfa Bermana, których celem była pomoc zagrożonym rodzinom żydowskim. W 1940 roku, po przeniesieniu zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego z Łazienek, Zofia była częścią zespołu porządkującego te zbiory pod przewodnictwem profesora Konrada Jażdżewskiego.

Wiosną 1941 roku decyzje hitlerowskiego kierownictwa muzeum spowodowały, że Zofia Podkowińska została zatrudniona na stanowisku asystentki. Pracowała tam do wybuchu powstania warszawskiego, a po jego upadku, w październiku 1944 roku, została aresztowana i przewieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Następnie przeniesiono ją do filii w Konigsbergu in Neumark (obecnie Chojna), gdzie przebywała do momentu wyzwolenia 18 lutego 1945 roku.

Kariera po wojnie

Po zakończeniu zawirowań II wojny światowej Zofia Podkowińska została mianowana kustoszem Państwowego Muzeum Archeologicznego. Od 1947 roku objęła z kolei kierownictwo działu młodszej epoki kamienia. Wiosną 1946 roku wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej, równocześnie angażując się w badania historii regionów takich jak Wyżyna Sandomierska i Małopolska w młodszej epoce kamienia, a także we wczesnej epoce brązu, pracując w Instytucie Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Jej kreacje naukowe przyczyniły się do zmiany podejścia do nauczania historii w szkołach.

Aktywności terenowe Zofii były niezwykle owocne, w szczególności jej wykopaliska w osadzie z epoki kultury pucharów lejkowatych w Ćmielowie, które miały miejsce od 1947 do 1961 roku. Dotychczas w Ćmielowie i Złotej podjęła wiele badań, które przyniosły jej uznanie w środowisku archeologicznym. Od 1951 roku prowadziła wykłady dotyczące archeologii Europy i Polski na Studium Historii Kultury Materialnej na Uniwersytecie Warszawskim oraz kontynuowała działalność w Pracowni Neolitu, przemianowanej później na Zakład Neolitu, którego kierownikiem została w 1954 roku. Dzięki jej ciągłym staraniom na polu nauki, zdobyła tytuł profesora nadzwyczajnego i była członkiem Rady Naukowej Instytutu Kultury Materialnej PAN.

Pomimo przejścia na emeryturę w 1964 roku, nie przerwała działań w dziedzinie archeologii, pozostając aktywna w życiu naukowym. Zofia Podkowińska nie założyła rodziny, a zmarła 10 lutego 1975 roku. Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 51-3-21).

Ordery i odznaczenia

Zofia Podkowińska, jako osoba o wyjątkowych zasługach, została odznaczona licznymi nagrodami, które odzwierciedlają jej wkład w społeczeństwo.

• złoty Krzyż Zasługi, przyznany 29 października 1947 roku,
• odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego.

---

Oceń: Zofia Podkowińska

---