Janusz Durko

---

Życiorys

Janusz Durko był synem Jana i Janiny, a jego rodzina miała silne tradycje lewicowe, związane z Polską Partią Socjalistyczną. W 1934 roku ukończył Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie. Następnie, w latach 1934–1938, podjął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie miał przyjemność uczyć się pod okiem Władysława Tomkiewicza oraz Wacława Tokarza.

W czasach, gdy obowiązywał getto ławkowe, Janusz Durko zasiadał w ławkach przeznaczonych dla Żydów, wyrażając w ten sposób swoją solidarność. Jego praca magisterska, zatytułowana „Stanowisko Gdańska w czasie wojny polsko-szwedzkiej 1623–1629”, została obroniona z sukcesem. Po zakończeniu studiów, związał się z Janiną Pikulińską, z którą zawarł małżeństwo.

W okresie niemieckiej okupacji Janusz pracował jako sekretarz oraz członek zarządu Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego w Warszawie. W firmie tej zatrudniano wielu Żydów, którzy posiadali tzw. „aryjskie” papiery. Od jesieni 1942 roku, aż do wybuchu powstania warszawskiego, w domu Durków schronienie znalazło około 20 uciekinierów z getta. Małżeństwo to organizowało dla nich kryjówki w obliczu zagrożenia donosem ze strony sąsiadów.

W 1948 roku Janusz Durko obronił pracę doktorską na temat „Początki ruchu socjalistycznego w Królestwie Polskim”. W 1955 roku otrzymał tytuł docenta. Po wojnie, od 1945 roku, związany był z Instytutem Pamięci Narodowej oraz Instytutem Historii Najnowszej. W latach 1947–1951 wykładał w Akademii Nauk Politycznych. Stanowisko w Wydziale Historii Partii oraz Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR zajmował od 1951 roku, pełniąc tam funkcję wicedyrektora oraz kierując archiwum.

W latach 1971–1981 Janusz Durko był kierownikiem Centralnego Archiwum PZPR. Spędził również wiele lat jako dyrektor Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, pełniąc tę funkcję od 1951 do 2003 roku.

Na wniosek Ocalonych, Instytut Jad Waszem uhonorował państwo Durko w 1989 roku tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”. Janusz Durko został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze G-tuje-34.

Członkostwo w towarzystwach naukowych

Janusz Durko to postać o bogatym dorobku w zakresie działalności naukowej oraz społecznej. Jest członkiem Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa, co świadczy o jego zaangażowaniu w ochronę dziedzictwa kulturalnego. Dodatkowo, Durko to współzałożyciel i członek Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, organizacji, która odgrywa istotną rolę w promocji kultury i historii stolicy.

Jego działalność została doceniona przez liczne instytucje, o czym świadczy fakt, że został odznaczony ponad 30 medalami zarówno w Polsce, jak i za granicą. Jego praca w obszarze kultury zyskała uznanie, a on sam stał się znaczącą postacią w społeczności naukowej.

Nagrody i odznaczenia

Janusz Durko, jako osoba o bogatej karierze, został uhonorowany wieloma prestiżowymi nagrodami oraz odznaczeniami, które odzwierciedlają jego znaczący wkład w kulturę oraz społeczeństwo.

• 1962 – Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”,
• 1969 – Order Sztandaru Pracy II klasy,
• 2001 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski,
• 2002 – Odznaka „Zasłużony dla Warszawy”,
• 2006 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”,
• 2008 – Medal im. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Wybrane publikacje

Janusz Durko to postać, której dorobek naukowy jest niezwykle obszerny i różnorodny. Jego prace koncentrują się głównie na historii Polski, szczególnie XIX i XX wieku. Poniżej przedstawiamy jego wybrane publikacje:

• Historia Polski XIX i XX w., skrypt oparty na notatkach stenograficznych z wykładów Jabłońskiego i Durki, Warszawa: Wyd. Bratniej Pomocy Studentów Akademii Nauk Politycznych 1948,
• Historia Polski XIX i XX wieku: na podstawie stenogramu z wykładów wygłoszonych w roku akademickim 1949/50. Część 1, Warszawa: Akademia Nauk Politycznych. Zakład Wydawnictw 1950,
• Pod sztandarem bratniej przyjaźni. Zbiór materiałów i dokumentów o wspólnej walce wyzwoleńczej i nierozerwalnej przyjaźni ludu polskiego, ukraińskiego i rosyjskiego, redagowany przez Józefa Kowalskiego, ze słowem wstępnym Stefana Żółkiewskiego, opracowanie: J. Durko, Warszawa: Książka i Wiedza 1954,
• Wielki Proletariat, pod redakcją Bronisława Krauzego i Janusza Durko, ze wstępem B. Krauzego, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa” 1954,
• Bibliografia Warszawy, tom 1: Druki zwarte, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1958,
• Bolesław Limanowski, Pamiętniki, tomy 2-4, oprac. Janusz Durko, Warszawa: Książka i Wiedza 1958-1973,
• Wystawa w 130-tą rocznicę Powstania Listopadowego: (ze zbiorów Ludwika Gocla), Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy 1960,
• Bibliografia Warszawy, tom 2: Wydawnictwa ciągłe 1944-1954, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1964,
• Warszawskie muzea, teksty: J. Durko i A. Zalewska, Warszawa: PPUTW „Wisła” 1964,
• W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, oprac. Janusz Durko, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970,
• Bibliografia Warszawy, tom 3: Wydawnictwa ciągłe 1864-1903, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1971,
• Muzea skansenowskie w Polsce, red. Janusz Durko, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1972,
• Bibliografia Warszawy, tom 4: Wydawnictwa ciągłe 1904-1918, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1973,
• Warszawa w malarstwie 1944-1974 w zbiorach Muzeum Historycznego. Katalog wystawy lipiec-sierpień 1974, autorzy tekstów: Janusz Durko, Krystyna Liszewska, oprac. wystawy i katalogu Krystyna Liszewska, Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy 1974,
• Julian Marchlewski, Listy do żony i córki, słowo wiążące Zofia Marchlewska, oprac. Bożena Wróblewska, wstęp Janusz Durko, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975,
• Bibliografia Warszawy, tom 5: Wydawnictwa ciągłe 1919-1928, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1977,
• Warszawa. Jej dzieje i kultura, oprac. Zofia Baranowicz, red. naukowa: Aleksander Gieysztor, Janusz Durko, Warszawa: Wydawnictwo Arkady 1980,
• Bibliografia Warszawy, tom 6: Wydawnictwa ciągłe: 1929-1939. Wojna i okupacja 1939-1944, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1984,
• Muzeum Historyczne m. st. Warszawy (1936-1986), „Kronika Warszawy” 18 (1987), nr 3/4, s. 35-58,
• Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, pod red. Janusza Durko, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1989,
• Bibliografia Warszawy, tom 7: Wydawnictwa ciągłe 1795-1863, red. Janusz Durko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1992,
• Lata pięćdziesiąte, „Alamanach Muzealny” 1 (1997), s. 347-358,
• Album warszawski. Obraz miasta w zbiorach Muzeum Historycznego m. st. Warszawy = Warschauer Album. Das Bild der Stadt nach den Sammlungen im Historischen Museum der Hauptstadt Warschau, red. Janusz Durko, Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy – Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk 2000,
• Cmentarz Powązkowski w Warszawie, red. Janusz Durko, Wojciech Fijałkowski, Hanna Szwankowska, Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa 2002,
• Maria i Andrzej Szypowscy, Gdy wchodzisz na Stare Miasto… Stare Miasto w Warszawie, stolicy Polski, konsultacja naukowa: Janusz Durko, Jerzy Pikulik, Andrzej Rottermund, Warszawa: Fundacja Artibus 2005,
• Bibliografia Warszawy: wydawnictwa ciągłe 1955-1970, red. naukowa Janusz Durko, Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy 2006,
• Instytut Pamięci Narodowej 1945-1950, „Rocznik Warszawski” 34 (2006), s. 191-213,
• Muzeum Warszawy i jego współtwórcy w mojej pamięci, 1951-2003, Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy 2008,
• Autor haseł w Słowniku biograficznym działaczy polskiego ruchu robotniczego.

---

Oceń: Janusz Durko

---