Janusz Maciej Zalewski

---

Życiorys

Dzieciństwo

Janusz Maciej Zalewski urodził się w rodzinie z bogatą tradycją edukacyjną. Jego ojciec, Jerzy Roman Zalewski (1899–1982), pracował jako urzędnik w Banku Polskim, natomiast matka, Natalia z Grellów (1900-1980), pełniła rolę nauczycielki w szkole powszechnej. W obliczu II wojny światowej ojciec Janusza musiał opuścić kraj w 1939 roku, gdzie trafił jako konwojent transportów bankowych. Niestety, jego życie było naznaczone tragicznymi wydarzeniami; w czasie wojny Jerzy stał się więźniem obozu w Dachau. Po wojnie osiedlił się w Londynie, gdzie spędził resztę swojego życia.

W okresie II wojny światowej Janusz Maciej Zalewski walczył o przetrwanie, wykonując różnorodne prace, w tym sporządzając tajne wyciągi z podręczników, które były trudno dostępne. Pobierał również wynagrodzenie za korepetycje z matematyki oraz akompaniując na zajęciach rytmiki. W 1942 roku dołączył do przymusowej pracy w warszawskim getcie, w fabryce sprzętu elektrotechnicznego Elektroautomat, gdzie zyskał przepustkę, co umożliwiło mu ratowanie ciężko chorego Żyda. Zgodził się również na ukrywanie Żydów, co narażało go na ogromne niebezpieczeństwo. Brał udział w małych aktach sabotażu, takich jak malowanie napisów i rozklejanie afiszów. Jednak najbardziej dramatyczne doświadczenie miało miejsce 17 stycznia 1943 roku, kiedy został aresztowany przez SS podczas dużej obławy, a jego los zakończył się w obozie koncentracyjnym w Majdanku, z którego udało mu się wydostać dzięki staraniom matki oraz rekomendacji profesora Kazimierza Sikorskiego, co trwało trzy miesiące.

Wykształcenie

W ciągu swojego życia Janusz kształcił się w różnych instytucjach. Jego edukacja rozpoczęła się w 1931 roku w szkole powszechnej „École français” prowadzonej przez Słojewskich przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie, gdzie uczył się do 1937 roku. Następnie kontynuował naukę w Prywatnym Liceum Towarzystwa Szkoły Ziemi Mazowieckiej przy ul. Klonowej do 1939 roku. Po wojnie, w latach 1939-1943, zakończył tajne komplety, uzyskując maturę na wydziale matematyczno-fizycznym w 1943 roku, co potwierdzono 30 sierpnia 1945 roku.

Rok 1941 to początek jego pasji muzycznej, kiedy to rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Muzycznej w Warszawie pod okiem Jerzego Lefelda. Jego miłość do teorii muzyki rozwijała się pod czujnym okiem profesora Sikorskiego. W latach 1947-1952 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Łodzi, gdzie ukończył studia z wyróżnieniem. Posiadał również aspiraturę artystyczną w PWSM w Warszawie w latach 1953-1958, z której również wyszedł z odznaczeniem.

Praca zawodowa

Łódź stała się miejscem, gdzie Janusz Maciej Zalewski rozpoczął swoją zawodową karierę. Pracując jako akompaniator, w latach 1945-1947 był kierownikiem muzycznym i kompozytorem w Teatrze Lalek, znanym później jako „Pinokio”. Jego wiedza teoretyczna oraz praktyka zaowocowały rolą wykładowcy w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi w latach 1947-1953. Jego aktywność edukacyjna obejmowała również zajęcia w państwowej szkole muzycznej w Warszawie oraz w Prywatnym Studium Muzycznym im. Henryka Wieniawskiego, gdzie przekazywał swoją wiedzę przyszłym muzykom. Jako nauczyciel akademicki w PWSM w Warszawie uczył przedmiotów takich jak harmonia, akustyka z elektroakustyką oraz kontrapunkt, docierając do wielu młodych talentów. Wśród jego uczniów byli tacy artyści jak: Anna Arendt, Janusz Dąbrowski, a także Eugeniusz Majchrzak oraz Krystyna Nawojska. Z pasją wtłoczył w muzykę nowatorskie podejście, zakładając i kierując Studium Postępu Technicznego Muzyki „Izomorf”. W instytucji tej rozwijano izomorficzny system zapisu muzycznego oraz prowadzono innowacyjne kursy korespondencyjne dla uczniów pragnących zgłębić tajniki gry na instrumentach.

Kariera naukowa

Jego dorobek naukowy rozpoczął się w 1952 roku, gdy został pracownikiem PWSM w Łodzi, a od 1953 roku pełnił rolę starszego asystenta w Warszawie. W 1958 roku objął stanowisko adiunkta, a z biegiem czasu awansował na starszego wykładowcę PWSM w Warszawie w 1964 roku. W 1966 roku przejął kierownictwo II Katedry Teorii. Jego usilne dążenia do uzyskania stopnia doktora rozpoczęły się 21 czerwca 1967, a 26 czerwca 1968 obronił swoją pracę doktorską zatytułowaną „Harmonia teoretyczna. Cz. I Teoria struktur. Cz. II Rozkład struktur w utworach.” Promocja, która miała miejsce 9 listopada 1968 roku, zakończyła się wręczeniem dyplomu przez rektora Teodora Zalewskiego. W 1969 roku został powołany przez Ministra Kultury i Sztuki na docenta oraz obrał kierunek Dziekana Wydziału I PWSM w Warszawie. Jego osiągnięcia ewoluowały od roku, a młodsi naukowcy mieli w nim wsparcie i inspirację.

W tej to grupie młodych naukowców poznałem Macieja Zalewskiego, a znajomość ta wkrótce zamieniła się w przyjaźń. Był typem ściśle myślącego naukowca i człowiekiem z charakterem, który mimo piętrzących się na jego drodze naukowej przeszkód, nie potrafił po prostu pójść na łatwy kompromis, choć utrudniało mu to karierę. Umiał też zawiłe sprawy harmonii teoretycznej przedstawić w sposób jasny i przystępny. Nie obawiał się zastępować przebrzmiałych systemów teoretycznych własnymi, nowoczesnymi koncepcjami i walczyć o nie, choćby kosztem własnego zdrowia. Dawno dojrzały do objęcia stanowiska profesorskiego godził się pracować jako asystent czy adiunkt, byle nie rezygnować z tego, co uważał za prawdziwe. Ponad 15 lat trwała ta walka o słuszną sprawę i oto w momencie, kiedy odniósł pierwsze, nareszcie wysoko ocenione naukowe sukcesy i przygotowywał się do szerszej działalności naukowej – odszedł od nas tak nagle! Nad wszystkimi żalami z powodu utraty cennego naukowca, kolegi, profesora dominuje chyba tragizm nieukończonego dzieła.

Życie prywatne

Janusz Maciej Zalewski w wolnych chwilach odkrywał tajniki języka polskiego, szczególnie fascynowała go etymologia. Miał nawet okazję wziąć udział w teleturnieju prowadzonym przez Ryszarda Serafinowicza, gdzie jego wiedza umożliwiła mu zdobycie pierwszego miejsca. Życie rodzinne dzielił z żoną, z którą miał trzech synów: Wojciecha Jerzego (1951), Marcina Pawła (1952) oraz Michała Adama (1963). Po odejściu z tego świata znalazł swoje miejsce spoczynku na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 283-5-20).

Prace naukowe

Publikacje z zakresu teorii muzyki

Janusz Maciej Zalewski opublikował wiele znaczących prac w obszarze teorii muzyki, w tym swoją pracę magisterską zatytułowaną Teoria modulacji w świetle terminologii 35 i 12-znakowej, którą obronił w 1952 roku na Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Łodzi. Kolejne jego istotne publikacje obejmują:

• O pewnym odwzorowaniu materiału dźwiękowego, Muzyka, kwartalnik, Państwowy Instytut Sztuki, Rok II, Nr 1 (4), Warszawa, 1957,
• Trzy wykłady z harmonii teoretycznej, które obejmowały Strukturę cykliczną zbioru dźwięków, Funkcje harmoniczne jako grupę, oraz Torus harmoniczny, które były prowadzone w latach 1958-1961 w Warszawie,
• Zasady izomorficznej notacji muzycznej (praca współautorska z Tadeuszem Wójcikiem), opublikowana przez Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych, Warszawa, 1962,
• Principoj de la racia muzikskribo /Izomorfa sistemo/, również współautorstwa z Tadeuszem Wójcikiem, wydana przez Pola Esperanto Asocio, Warszawa, 1963,
• Percepcja interwałów i skale muzyki elektronicznej w 1965 roku w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej,
• Podstawy teorii struktur wysokościowych, 1966, Warszawskie Towarzystwo Muzyczne,
• Struktura współbrzmień w utworach Béli Bartóka, 1967, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna, Warszawa,
• Tablice struktur systemu dwunastodźwiękowego, 1968, Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im. St. Moniuszki,
• Harmonia teoretyczna, wydana w 1972 roku w Warszawie.

Wykłady, referaty, odczyty, prelekcje

W latach akademickich 1965/66 oraz 1966/67, Zalewski wygłosił szereg wykładów oraz referatów dotyczących muzyki i teorii harmonicznej, w tym:

• O współczesnych metodach analizy harmonicznej, Koło Związku Kompozytorów Polskich, Wrocław, 1965,
• O zastosowaniu taksonomii wrocławskiej w analizie zbioru dzieł muzycznych, Seminarion Histori Polskiej Kultury Muzycznej, Uniwersytet Łódzki, Łódź, 1964/65,
• O klasyfikacji mechanizmów grających (wspólnie ze Stanisławem Prószyńskim), Łódź, 1964/65,
• Analiza akordowa jako kryterium stylistyczne – referat na Ogólnopolskiej Konferencji Muzykologicznej, 1966,
• Współczesne metody analizy harmonicznej – referat we Wrocławskim Kole Terenowym Związku Kompozytorów Polskich, 1966,
• Analogie z systemem funkcyjnym dur-moll przy różnych podziałach oktawy – Kraków,
• Zasada izomorfii w teorii muzyki oraz notacji muzycznej – Katowice,
• Klasyfikacja zbiorów wysokości dźwiękowych – Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, 1964,
• Komunikat o wynikach badań nad frekwencją struktur brzmieniowych w utworach różnych epok, Warszawa, 1966.

Wygłoszone referaty

W ramach seminarium otwartego dotyczącego metodologii teorii muzyki, Janusz Maciej Zalewski wygłosił następujące referaty:

• Terminologia półtonowa /intowa/ interwałów oraz korzyści metodyczne w nauczaniu,
• Zastosowanie terminologii intowej w nauczaniu zasad muzyki,
• Zagadnienie diatoniki i chromatyki,
• Pokrewieństwo dźwięków – model torusa harmonicznego,
• Torus harmoniczny jako model stosunków funkcyjnych,
• Zastosowanie torusa harmonicznego jako narzędzia dydaktycznego w nauce o modulacji,
• Enharmonia – zjawisko muzyczne lub graficzne?,
• Akordy standardowe – podstawowy element harmonizacji w muzyce rozrywkowej,
• Wyniki korespondencyjnej nauki gry na instrumentach muzycznych,
• Współczesne metody harmonicznej analizy całościowej utworu muzycznego,
• Korelacja między obiektywnym odkształceniem struktury współbrzmienia a odczuciem dysonansowości,
• Współbrzmienia o różnej strukturze, lecz identycznym widmie.

Inne prace

Oprócz publikacji i wykładów, Janusz Maciej Zalewski zaangażował się w wiele innych działań, takich jak:

• opracowanie Testów umiejętności i osiągnięć muzycznych,
• zredagowanie 17 audycji radiowych dla Polskiego Radia w latach 1958–1963 pt. Młodzi kompozytorzy przed mikrofonem,
• udział w tworzeniu kryteriów kwalifikacyjnych dla instrumentów muzycznych produkowanych w Polsce dla Zakładu Artystyczno-Badawczego w Warszawie.

Kompozycje

W sferze kompozytorskiej, Janusz Maciej Zalewski stworzył szereg utworów, które zachowały się w rękopisach. Oto niektóre z nich:

• Sekstet na 2 oboje, 2 waltornie i 2 fagoty, Sługocice, 1944,
• Muzyczne opracowanie sztuki L. Krzemienieckiej „Niebieskie migdały”, 1947,
• Fuga dwugłosowa na fortepian, 1947,
• Fuga na kwartet smyczkowy, 1948,
• Wariacje fortepianowe na temat piosenki dziecięcej „Nie jeden już widziałem kraj”, 1950,
• Kołysanka na głos z towarzyszeniem fortepianu, 1950,
• Mariensztat, cz. I Allegro, 1951,
• Fuga trzygłosowa w stylu wokalnym,
• Arioso, Fuga i Preludium na gitarę klasyczną, basową i organy elektroniczne, 1968,
• Rondo „Mops” na śpiew i gitary, 1968.

Opracowania

Ostatnia kategoria prac to opracowania muzyczne, w tym:

• Sześć kolęd w łatwym układzie na fortepian, wydane przez Bibliotekę Izomorfu w 1965,
• Instrumentacja utworu Elwira Czesława Aniołkiewicza, 1960,
• Instrumentacja Waltza z Suity baletowej Op. 33 Feliksa Rybickiego, 1961,
• Instrumentacja walca Letni pocałunek autorstwa A. Markiewicza i J. Marta, 1961.

Nagrody

Janusz Maciej Zalewski jest osobą, której osiągnięcia w różnych dziedzinach zasługują na szczególne uznanie. W ciągu swojej kariery otrzymał kilka znaczących nagród, które podkreślają jego wkład w kulturę oraz naukę.

• 22 listopada 1968 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II Stopnia, przyznana za wyjątkowe osiągnięcia w obszarze naukowym oraz dydaktyczno-wychowawczym,
• 14 stycznia 1970 – Złoty Krzyż Zasługi, który został mu nadany uchwałą Rady Państwa.

---

Oceń: Janusz Maciej Zalewski

---