Stanisław Kontkiewicz (inżynier geolog)

---

Życiorys

Stanisław Kontkiewicz swoje dzieciństwo spędził w różnych miejscowościach, takich jak Radzymin, Radom oraz Rawa. Jego ojciec, Józef, piastował szereg ważnych funkcji, w tym inspektora seminarium nauczycielskiego oraz dyrektora zarówno gimnazjum żeńskiego, jak i pięcioklasowego progimnazjum. Szósta oraz siódma klasa zostały ukończone przez niego w Głównej Szkole w Warszawie.

W 1866 roku rozpoczął swoją edukację na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej w Warszawie. Dwa lata później przeniósł się na Wydział Inżynierii Politechniki Ryskiej, którą ukończył z wyróżnieniem w 1871 roku. To właśnie w tym roku rozpoczął pracę przy budowie kolei w okolicach Rygi, a następnie przeniósł się do Homla, gdzie kontynuował pracę nad budową Kolei Libawsko-Romieńskiej. W 1873 roku zdecydował się na dalsze kształcenie w Instytucie Górniczym w Petersburgu, który ukończył po trzech latach.

W 1876 roku zajął stanowisko geologa w Departamencie Górniczym w Petersburgu, które piastował przez pięć lat. Jego badania geologiczne miały miejsce głównie na Uralu, wzdłuż planowanej linii kolejowej, a szczególnie między Biserą a Jekaterynburgiem. Zajmował się nie tylko podstawową geologią, ale również geologią inżynierską oraz badaniem wystąpień rud metali, takich jak nikiel, mangan, miedź, żelazo oraz złoto.

Potem przeniósł się w okolice jeziora Onega, prowadząc poszukiwania antracytu w guberni ołonieckiej. Stworzył mapę geologiczną dla tego rejonu oraz oszacował zasoby i właściwości technologiczne antracytów. W tym czasie odkrył także nowy minerał węglowy, znany jako szungit. W latach 1878–1879 kontynuował badania geologiczne na Ukrainie i stworzył pierwszą szczegółową mapę geologiczną tego obszaru. Dokonał odkrycia złóż rudy żelaznej w okolicy Berdiańska, koło góry Korsak Mogiła.

W okresie tym rozpoczął także badania złóż rud żelaza w okolicach Krzywego Rogu nad Ingulcem. Jego publikacja „Opis geologiczny okolic Krzywego Rogu” z 1880 roku dostarczyła pierwszych rzetelnych informacji o złożach krzyworoskich i stała się podstawą dla dalszych badań w tej okolicy. W 1880 roku został wysłany do guberni kieleckiej w celu poszukiwań złóż soli, jednak badania zakończyły się negatywną oceną perspektyw wydobycia w tym terenie.

W 1881 roku francuskie Towarzystwo Akcyjne Krzyworoskich Rud Żelaza uzyskało koncesję na eksploatację tamtejszych złóż i w 1882 roku zatrudniło Stanisława Kontkiewicza na stanowisku dyrektora kopalni. Na zlecenie Towarzystwa przez pięć miesięcy badał kopalnie rud żelaza w Mokta-el-Hadid i Bani Saf w Algierii.

W 1886 roku powrócił do kraju, do Dąbrowy Górniczej, gdzie objął stanowisko dyrektora kopalni Flora. Od 1896 roku był również prezesem Sekcji Górniczo-Hutniczej Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu w Dąbrowie Górniczej. W Szkole Górniczej Sztygarce, której organizację współtworzył, prowadził wykłady z geologii i mineralogii, propagując polską terminologię mineralogiczną. Działał na rzecz badań geologicznych Gór Świętokrzyskich oraz geologii Wyżyny Krakowskiej i Górnego Śląska, z zamiarem sporządzenia mapy geologicznej Dąbrowskiego Zagłębia Węglowego.

W 1905 roku osiedlił się w Warszawie i współpracował z Pracownią Geologiczną Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, będąc ostatnim kierownikiem tej instytucji. Był także dożywotnim wiceprezesem Zarządu Towarzystwa Kopalni Węgla „Flora”. W latach 1905–1918 członek Towarzystwa Kursów Naukowych, a od 26 czerwca 1907 do 30 grudnia 1917 roku także członkiem Zarządu TKN. W tym czasie wykładał geologię na Kursach Politechnicznych (1906-1907) na Wydziale Technicznym TKN.

Od 1915 roku przewodniczył komisji odpowiedzialnej za opracowanie programu dla mającej powstać w Krakowie Akademii Górniczej, a od 1918 był członkiem Komitetu Organizacyjnego tej uczelni. W 1918 roku wstąpił także do Sekcji Górniczo-Hutniczej Ministerstwa Przemysłu i Handlu, przemianowanej później na Radę Górniczą. Brał udział w pracach nad powołaniem Polskiego Instytutu Geologicznego. Ustanowiony w 1919 roku Instytut otrzymał, między innymi, zbiory geologiczne, bibliotekę oraz meble z Pracowni Geologicznej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W 1920 roku został mianowany członkiem honorowym Państwowego Instytutu Geologicznego.

W latach 1887–1919 opublikował blisko 50 prac dotyczących geologii w polskich oraz rosyjskich czasopismach naukowych. Polska Akademia Umiejętności wybrała go w poczet swoich członków. Również Wiedeński Instytut Geologiczny, Towarzystwo Mineralogiczne w Petersburgu oraz Towarzystwo Przyrodnicze w Moskwie przyznały mu członkostwo.

Życie prywatne

Stanisław Kontkiewicz był ojcem dwóch synów: Stanisława oraz Mariana, który był architektem. Jego doczesne szczątki spoczywają w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 194–II–17/18).

Upamiętnienie

Stanisław Kontkiewicz jest upamiętniony jako patron ulicy, której nazwa znajduje się w Krzywym Rogu, na Ukrainie. Dodatkowo, od 2017 roku, jego imię nosi również jedna z ulic w Dąbrowie Górniczej.

Publikacje (wybór)

Stanisław Kontkiewicz, wybitny inżynier geolog, pozostawił po sobie szereg znaczących publikacji, które miały ogromny wpływ na rozwój geologii w Polsce. Oto wybrane pozycje z jego dorobku literackiego:

• Badania geologiczne w pasmie formacyi jura między Częstochową a Krakowem, 1890,
• Krótki podręcznik mineralogii, 1907.

---

Oceń: Stanisław Kontkiewicz (inżynier geolog)

---