Natalia Zylberlast-Zand

Medycyna i zdrowie

Natalia Zylberlast-Zand, znana również jako Zandowa, Zylberlastówna lub po prostu Zylberlast, to postać, która na trwałe wpisała się w historię polskiej medycyny. Urodziła się 28 marca 1883 roku, istnieje jednak niepewność co do dokładnego miejsca jej narodzin – można wskazać zarówno Warszawę, jak i wieś Okradzinów w pobliżu Sławkowa.

Jak większość przedstawicielek swojego pokolenia, związała się z medycyną w momencie, gdy była to dziedzina zdominowana przez mężczyzn. Była nie tylko pionierką, ale także wybitną specjalistką w dziedzinie neurologii i psychiatrii.

Jej życie zakończyło się tragicznie, gdy zmarła około 12 sierpnia 1942 roku w Warszawie. Dziedzictwo, jakie pozostawiła po sobie, szczególnie w obszarze neuropsychiatrii, jest nieocenione.

Życiorys

Natalia Zylberlast-Zand, będąca córką kupca Dawida Zylberlasta (zm. 18 listopada 1913 roku w wieku 78 lat) oraz Emilii z Batawiów (zm. 28 grudnia 1904), miała również trzy siostry: Julię Szliferstein (ur. 1897-?), Reginę (Rega) Kon (zm. 5 maja 1941 roku w Warszawie) oraz Paulinę Gurtzman (ur. 1873, uznana za zmarłą po wojnie; w kontekście jej losów warto wspomnieć o Jan Gurtzman). Natalia miała także brata Alfreda Niemirskiego (ur. 1879–zm. po 1938), który zmienił nazwisko rodowe na Niemirski i stał się uznawanym reżyserem oraz producentem filmowym.

Ukończyła II Gimnazjum żeńskie w Warszawie w 1899 roku, a następnie podjęła studia medyczne na Uniwersytecie Genewskim, gdzie uzyskała dyplom lekarski w 1906 roku. Praca dyplomowa, zatytułowana „Un cas de leucémie myéloïde chez un enfant de neuf mois”, została przygotowana pod kierunkiem Edouarda Martina. W 1907 roku nostryfikowała swój dyplom (przeszła egzamin państwowy) na Uniwersytecie Charkowskim.

Od 1907 roku była związana z oddziałem neurologicznym Edwarda Flataua w Szpitalu Starozakonnych na Czystem, gdzie przez przynajmniej 17 lat pracowała jako pierwszy asystent oraz przez 4 lata na oddziale chorób nerwowych. Uważała Flataua za swojego mentora oraz nauczyciela. Z kolei w 1910 roku rozpoczęła pracę w laboratorium neurobiologicznym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, które również było kierowane przez Flataua. Oprócz tego, prowadziła również porady dotyczące wychowania dzieci w Uniwersytecie dla Wszystkich w ramach Sekcji Pedagogicznej. W 1909 roku pracowała w Szpitalu Kochanówka pod Łodzią, u Antoniego Feliksa Mikulskiego.

Należała do Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i na zjeździe psychiatrów polskich w Lublinie oraz Chełmie w 1936 roku wygłosiła referat pt. „O potrzebie przystąpienia do Międzynarodowej Ligi Opieki nad Chorymi padaczkowymi”. Zandowa była jedną z założycieli Instytutu Neurobiologicznego im. Edwarda Flataua, który funkcjonował do wojny na Puławskiej 41 w lokalu numer 9. Pięć lat po śmierci Flataua, w 1937 roku, odbyła się tam pierwsza sesja naukowa, na której jego uczniowie wygłosili szereg wystąpień. Materiały te później ukazały się w Warszawskim Czasopiśmie Lekarskim, zaś Zandowa wygłosiła referat na temat badań eksperymentalnych i nauczania Flataua.

Ostatnie publikacje z akredytacją Warszawskiego Instytutu Neurobiologicznego ukazały się w czerwcu 1939 roku, jednak po wojnie instytucja ta zaprzestała działalności. W czasie II wojny światowej Natalia przebywała w warszawskim getcie, gdzie kontynuowała pracę jako lekarz. Współpracowała między innymi z Januszem Korczakiem w Głównym Domu Schronienia, znanym powszechnie jako Dom Podrzutków, mieszczącym się na ulicy Dzielnej 39. Ludwik Hirszfeld opisał dramatyczne warunki panujące w tym miejscu: „Było to piekło na ziemi. […] Przy wejściu uderzał zapach kału i moczu. Niemowlęta leżały zanieczyszczone, pieluch nie było, zimą mocz zamarzał i na tym lodzie leżały zamrożone trupki.”

“Nie byli złymi ludźmi, ale nie potrafili opanować niesłychanego złodziejstwa personelu żerującego na tej nędzy”.

Janusz Korczak 2 kwietnia 1942 roku, w liście do dzieci, wyraził swoją pamięć i dobre myśli wobec nich. Wspomniał również dzień poprzedni, kiedy mimo formalnego zwolnienia odwiedzał Dom na Dzielnej 39. Natalia Zand organizowała kolonie dla żydowskich dzieci, a także kierowała lecznicą przy ul. Elektoralnej 32. Leczyła również podopiecznych „Domu Sierot” pod opieką Janusza Korczaka jako członek towarzystwa „Pomoc dla Sierot”, które funkcjonowało w latach 1907–1942.

Po wojnie siostra Natalii, Julia Szliferstein, wystąpiła z wnioskiem o uznanie jej za zmarłą, informując, że w noc z 23 na 24 września 1942 roku Natalia została wywieziona na Pawiak. Stanisław Jankowski i Maria Ciesielska zamieszczają informację, że Zofia Garlicka przechowywała Natalię Zand na ulicy Topolowej 8 (obecnie Aleja Niepodległości 216). Po ucieczce z getta, ukryła się u Zofii Garlickiej. Niestety, 11 sierpnia 1942 roku, grupę, w tym Natalię Zand, aresztowano i trafiła do więzienia na Pawiaku, gdzie według relacji, zginęła. Jej mąż, Maksymilian Zand (1876–1932), był działaczem socjalistycznym, przypuszczalnie ich ślub miał miejsce około 1920 roku, kiedy to Zand zmieniła nazwisko w publikacjach.

Eufemiusz Herman w swoim pośmiertnym wspomnieniu pisał o Natalii:

„Niezwykle pracowita, dokładna i sumienna w swoich badaniach, żywiołowo i z temperamentem traktująca wszystkie zagadnienia w danej chwili będące w kręgu jej zainteresowań, bezkompromisowa, jeśli chodziło o wyświetlenie prawdy jakiegoś zjawiska lub jeśli sprawa dotyczyła poglądów jej na daną kwestię, uważna i troskliwa w stosunku do chorych, brała czynny udział w życiu społecznym i naukowo-lekarskim ówczesnej Warszawy”.

W 1938 roku Natalia zamieszkiwała pod adresem Aleje Ujazdowskie 18/14.

Zrzeszenie Lekarek Polskich

W wrześniu 1925 roku w Warszawie, razem z Balbiną Biszchofswerder, Justyną Budzińską-Tylicką, oraz Zofią Garlicką, Natalia Zylberlast-Zand miała zaszczyt być jedną z założycielek Zrzeszenia Lekarek Polskich. Ta ważna organizacja stała się członkiem Medical Womens Internationale Association (MWIA), międzynarodowego stowarzyszenia, które powstało w 1919 roku. Wszelkie działania tej organizacji skupiały się na poprawie sytuacji zawodowej, naukowej i społecznej lekarek.

Jednym z kluczowych celów Zrzeszenia była opieka nad matką i dzieckiem, co było niezwykle istotne w kontekście zdrowia kobiet. Organizacja inicjowała badania dotyczące zdrowia kobiet i promowała wychowanie fizyczne oraz higienę szkolną dziewcząt. Chroniła również pracę kobiet oraz osób nieletnich, a także podejmowała walkę z takimi problemami jak gruźlica, alkoholizm, prostytucja oraz choroby weneryczne.

Zrzeszenie Lekarek Polskich organizowało pomoc zawodową, moralną oraz materialną, co miało ogromne znaczenie w tamtych czasach. W 1933 roku Natalia Zylberlast-Zand udzieliła wywiadu, w którym omawiała sytuację lekarek w Warszawie, podkreślając, że wówczas było ich około 500. Jej działalność i zaangażowanie w kwestie dotyczące kobiet i zdrowia przyniosły jej uznanie w środowisku medycznym.

W 1937 roku Zylberlast-Zand była delegatką na zjazd Międzynarodowego Stowarzyszenia Lekarek, który odbył się w Edynburgu. Natomiast w lutym 1938 roku opisywała swoje wrażenia z tego ważnego wydarzenia w „Kurjerze Warszawskim”. Jej relacje z kongresu były źródłem wiedzy i inspiracji dla wielu przedstawicieli środowiska lekarskiego.

Dorobek naukowy

Natalia Zylberlast-Zand to wybitna postać w dziedzinie nauki, która opublikowała blisko 100 prac w kilku językach: polskim, francuskim oraz niemieckim. Wśród jej osiągnięć znajduje się monografia poświęcona splotowi naczyniówkowemu (Choroid plexus), do francuskiego wydania której wstęp napisał Gustave Roussy.

W swojej działalności naukowej zajmowała się różnymi zagadnieniami, w tym m.in.:

  • śpiączkowym zapaleniem mózgu,
  • szlakami piramidowymi,
  • dolinami oliwkowymi,
  • splotem naczyniówkowym komór mózgu,
  • sztywnością odmóżdżeniową.

Wśród jej odkryć należy wymienić stwierdzenie, że zapalenie opon u pacjentów z gruźlicą narządową charakteryzuje się innym przebiegiem. W 1921 roku, wspólnie z Flatauem, opisała trzy formy odczynu oponowego na zakażenie gruźlicze.

Natalia Zylberlast-Zand była również pionierką w dziedzinie neurologii, gdyż jako pierwsza opisała odruch oczno-palcowy w parkinsonizmie pośpiączkowym. Przydatne informacje dotyczące jej dorobku można znaleźć w osobnym wpisie pod hasłem Dzieła Natalii Zylberlast-Zandowej.

Dorobek literacki i odbiór społeczny

Pod pseudonimem Maria Quieta, Natalia Zylberlast-Zand wydała interesującą powieść zatytułowaną Nowa legenda: o tem jak być mogło, a może i było. Książka ta, dostępna online, jest bogata w głębokie refleksje dotyczące ludzkiej duchowości oraz nieustannego poszukiwania sensu życia.

Natomiast w gazecie Kobieta Współczesna publikowała swoje impresje z podróży do Hiszpanii, przybliżając czytelnikom bogaty kontekst kulturowy oraz osobiste wspomnienia.

Działalność Natalii Zand była dostrzegana w okresie międzywojennym, gdyż była uznawana za wybitną kobietę w dziedzinie nauki oraz prac eksperymentalnych. W 1928 roku otrzymała nominację, obok Józefy Joteyko oraz Jadwigi Wołoszyńskiej, do prestiżowej nagrody Ellen Richards, przyznawanej przez amerykańskie stowarzyszenie Association to aid scientific research by women. Nominacje zostały zaproponowane przez Stowarzyszenie Kobiet z Wyższem Wykształceniem w Warszawie.

Warto dodać, że w 1921 roku tę samą nagrodę przyznano Mariei Skłodowskiej, co podkreśla znaczenie i wpływ kobiet w dziedzinie nauki w owym czasie.

W literaturze i sztuce

Rafał Skąpski w swojej książce „Panny z Genewy” wnikliwie przedstawia fragmenty życia Natalii Zylberlast-Zand. Jest to postać, której wpływ na sztukę oraz literaturę ma wiele do zaoferowania.

Ważnym elementem twórczości Natalii Zand jest inskrypcja poświęcona jej osobie autorstwa Judy Chicago. Znalazła się ona na trójkątnych płytkach podłogowych w ramach instalacji „The Dinner Party”. Warto zwrócić uwagę, że porcelanowe płytki oznaczone imieniem Nathalie Zand są symbolicznie przypisane do nakrycia dla Elizabeth Blackwell (1821-1910), pierwszej kobiety w Stanach Zjednoczonych, która ukończyła studia medyczne.

Twórczość Natalii Zylberlast-Zand oraz jej wzmianka w kontekście dzieł takich jak „Heritage Floor” stanowi istotny wkład w historię sztuki, uwzględniając osiągnięcia kobiet w obszarze nauki i kultury.

Oceń: Natalia Zylberlast-Zand

★★★★★
Średnia ocena:4.54 Liczba ocen:18