Narcyz Witczak-Witaczyński

---

Życiorys

W wyniku ucieczki z rodzinnego domu, 13 sierpnia 1915 roku, Narcyz Witczak-Witaczyński podjął decyzję o wstąpieniu jako ochotnik do 2 szwadronu ułanów Legionu Puławskiego, który następnie został przekształcony w dywizjon, a ostatecznie w 1 pułk ułanów polskich, w ramach armii rosyjskiej. Za odwagę wykazaną w trakcie szarży pod Krechowcami, został odznaczony w odrodzonej Polsce orderem Virtuti Militari. Jego działania wojenne wiązały się z walką przeciwko bolszewikom, co miało miejsce podczas służby w I Korpusie Polskim pod dowództwem generała Józefa Dowbor-Muśnickiego.

Po rozwiązaniu Korpusu, Witczak-Witaczyński udał się na Kijowszczyznę, a następnie do Wołogody. Tam, 5 sierpnia 1918 roku, został aresztowany, po czym przewieziony do Moskwy i wcielony do Mazowieckiego Pułku Ułanów, który walczył po stronie bolszewików. W trakcie działań pod Kazaniem, próbując przeprowadzić swój pluton na druga stronę frontu, odniósł ranę i trafił do szpitala w Moskwie. Po powrocie do zdrowia i rozwiązaniu Mazowieckiego Pułku Ułanów, stał się członkiem 1 Łotewskiego Pułku Kawalerii, z którego jednak zdołał uciec w rejonie Rygi, ale niestety został aresztowany i osadzony w więzieniu w Mitawie.

Po zajęciu Mitawy przez Niemców, Witczak-Witaczyński był przetrzymywany jako jeniec wojenny w Niemczech. 22 lipca 1919 roku udało mu się uciec z obozu we Frankfurcie nad Odrą, co pozwoliło mu na powrót do Polski. 22 sierpnia 1919 roku ponownie zaciągnął się do 1 pułku Ułanów Krechowieckich. 7 września tego samego roku został przeniesiony do Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa, gdzie pełnił funkcję wachmistrza i szefa szwadronu od 13 grudnia 1919 roku do 26 maja 1926 roku. W dniu 19 grudnia 1922 roku, pododdział ten przekształcono na Szwadron Przyboczny Prezydenta Rzeczypospolitej.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej, brał udział w walkach na froncie wołyńskim pomiędzy kwietniem a czerwcem 1920 roku. Po ukończeniu w 1927 roku Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii w Jaworowie, rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Wojskowych. W latach 1928–1931 był przydzielony do 1 pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. 21 września 1931 roku przeniesiono go do 1 pułku strzelców konnych w Garwolinie, gdzie w dniu 13 lipca 1935 roku objął stanowisko oficera oświatowego pułku. W wyniku postępów w karierze, 1 lutego 1936 roku awansował do stopnia chorążego.

Wraz z pułkiem uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 roku. Po kapitulacji, powrócił do Garwolina i pod pseudonimem „Kościesza” rozpoczął działalność konspiracyjną, organizując grupę żołnierzy 1 pułku strzelców konnych, wpisującą się w struktury ZWZ/AK Obwodu „Gołąb”. W Komendzie Obwodu pełnił rolę szefa kontrwywiadu. Od 1941 roku redagował konspiracyjne czasopismo „Apel”. Niestety, 17 lipca 1942 roku został zatrzymany przez niemieckie władze okupacyjne. Przeszedł przez Pawiak i do grudnia 1942 roku był przetrzymywany w obozie na Majdanku, gdzie zmarł 27 marca 1943 roku.

Twórczość

Na początku swojej kariery w Szwadronie Przybocznym, Narcyz Witczak-Witaczyński dokumentował historię Wojska Polskiego za pomocą fotografii, koncentrując się szczególnie na codziennym życiu kawalerii. Jego unikalne uprawnienia pozwalały mu na fotografowanie Naczelnika Państwa oraz Naczelnego Wodza Wojska Polskiego, marszałka Józefa Piłsudskiego, a także innych kluczowych postaci II Rzeczypospolitej, w tym znanych polityków i wojskowych.

Witczak-Witaczyński stał się jednym z najbardziej cenionych fotoreporterów wojskowych swoich czasów. Jego prace były publikowane w renomowanych tytułach takich jak „Wiarus”, „Jeździec i Hodowca”, „Polska Zbrojna” oraz „Ilustrowany Kurier Codzienny”. Jego ilustracje znalazły się w niezwykle popularnej publikacji z okresu międzywojennego – Księdze Jazdy Polskiej (Warszawa, 1938), która stanowi wybitne źródło wiedzy na temat historii kawalerii. Zdjęcia jego autorstwa były również sprzedawane w formie pocztówek, folderów oraz na kopertach.

W 1937 roku Narcyz Witczak-Witaczyński zdobył I nagrodę w prestiżowym konkursie fotografiki wojskowej, a jego dorobek artystyczny wzbogacony był o liczne nagrody i wyróżnienia. Jego obszerne archiwum, liczące około czterech tysięcy negatywów, zostało w styczniu 2014 roku przekazane do Narodowego Archiwum Cyfrowego przez jego spadkobierców, co umożliwiło zachowanie tego cennego dziedzictwa dla następnych pokoleń.

Od momentu założenia tygodnika „Wiarus” dla zawodowych podoficerów Wojska Polskiego, Witczak-Witaczyński pełnił funkcję sekretarza redakcji. W piśmie tym publikował także własne artykuły, a także współpracował z innymi czasopismami, takimi jak „Jeździec i Hodowca” oraz „Polska Zbrojna”. Dodatkowo, jako oficer oświatowy, redagował pułkowe pismo „Nowinki”, znacząco przyczyniając się do kultury wojskowej w Polsce.

Ordery i odznaczenia

W uznaniu znakomitych osiągnięć i odwagi, Narcyz Witczak-Witaczyński został uhonorowany wieloma prestiżowymi odznaczeniami oraz medalami, które podkreślają jego zasługi dla kraju i wojska.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari, przyznany w roku 1921,
• Krzyż Niepodległości, nadany 15 kwietnia 1932,
• Krzyż Walecznych, przyznany w 1922 roku,
• Brązowy Krzyż Zasługi, otrzymany w 1937 roku,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921, przyznany w 1928 roku,
• Srebrny Wawrzyn Akademicki, nadany 7 listopada 1936,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, przyznany w 1928 roku,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę, nadany w 1938 roku,
• Krzyż Armii Krajowej, przyznany pośmiertnie 15 kwietnia 1997,
• Amarantowa wstążka, nadana w 1918 roku,
• Krzyż Wiernej Służby I klasy, przyznany w Rumunii w 1923 roku,
• Medal Zwycięstwa, międzynarodowy, nadany w 1925 roku,
• Krzyż Świętego Jerzego, przyznany w Rosji w 1917 roku,
• Odznaka Pamiątkowa 1 pułku szwoleżerów,
• Odznaka Pamiątkowa 1 pułku Ułanów Krechowieckich,
• Odznaka Pamiątkowa 1 pułku strzelców konnych,
• Odznaka Pamiątkowa I Korpusu Polskiego.

Upamiętnienie

29 października 2015 roku na zewnętrznej ścianie Kolegiaty Przemienienia Pańskiego w Garwolinie odbyło się odsłonięcie pamiątkowej tablicy, która została poświęcona Narcyzowi Witczak-Witaczyńskiemu. Tego samego dnia, przed domem, w którym mieszkał Narcyz Witczak-Witaczyński, znajdującym się przy ulicy Polnej w Garwolinie, odsłonięto także kamień pamiątkowy z tablicą, która upamiętnia tę wyjątkową postać. Uroczystości odsłonięcia obydwu tablic, ufundowanych przez Miasto Garwolin, dokonał Burmistrz Miasta Tadeusz Mikulski, a wśród gości byli również Przewodniczący Rady Miasta Marek Jonczak oraz córki chorążego: Barbara Witczak-Witaczyńska i Krystyna Witczak.

W wyniku decyzji Rady Miasta Garwolina z dnia 1 kwietnia 2017 roku, most na rzece Wildze, znajdujący się w centrum Garwolina, otrzymał imię Narcyza Witczak-Witaczyńskiego, co jest kolejnym dowodem na jego znaczenie w historii miasta.

Warto również wspomnieć o publikacjach, które zostały poświęcone życiu i pracy Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego. W 2013 roku został wydany album zatytułowany „Szwoleżerowie, ułani i strzelcy konni w fotografii Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego”, a w 2017 roku ukazał się album „Narcyz Witczak-Witaczyński”, wydany przez Narodowe Archiwum Cyfrowe.

---

Oceń: Narcyz Witczak-Witaczyński

---