Marian Przedpełski

---

Życiorys

Marian Przedpełski, syn Bronisława i Józefy z Kanigowskich, rozpoczął swoją edukacyjno-zawodową drogę, kończąc w 1934 roku warszawskie Seminarium dla nauczycieli im. S. Konarskiego. Przez kolejny rok zdobywał praktykę, pracując jako bezpłatny stażysta. W okresie 1936–1937 posługiwał się jako instruktor kulturalno-oświatowy OMTUR, jednak pewien czas spędził jako osoba bezrobotna. Ostatecznie, zdobył tzw. „lotny kontrakt”, który pozwolił mu uczyć w różnych placówkach edukacyjnych. Równolegle do swoich obowiązków, prowadził kursy dla starszej młodzieży w godzinach wieczornych oraz działał jako chórmistrz na Uniwersytecie Powszechnym w Warszawie.

W dni świąteczne organizował wycieczki po stolicy oraz angażował się w działalność ZHP. Swoje bezrobocie spożytkował na studia z zakresu historii oraz etnografii w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Krótko przed wybuchem II wojny światowej, w 1939 roku, ukończył dwuletnie Studium Rozwoju Ziem Wschodnich przy UW. W lecie 1939 roku, zamiast do wojska, trafił do szpitala w Otwocku zdiagnozowany z gruźlicą. W kwietniu 1940 roku, przymusowo usunięty przez Niemców, uciekł przez „zieloną granicę” do Karolewa, gdzie kontynuował leczenie pod opieką teściów, a także prowadził tajne nauczanie z żoną.

We wrześniu 1943 roku, niestety, przynajmniej częściowo stracił słuch w wyniku pobicia przez Niemców. Po wojnie pracował przez rok w Szkole Podstawowej w Poliku, aby potem objąć stanowisko inspektora szkolnego w Radzyminie, Gostyninie oraz Lipnie. Niestety, w grudniu 1948 roku został zwolniony z urzędów edukacyjnych z powodu działań politycznych. W 1949 roku powrócił do nauczycielskiej profesji w Szkole Podstawowej nr 149 w Warszawie oraz współpracował jako konsultant etnografii w Centralnym Domu Twórczości Ludowej.

Podejmował również działania, aby wspierać sekcje artystyczne w powiatowych domach kultury. Od 1953 roku, rozpoczął pracę w Ministerstwie Oświaty jako starszy inspektor w Departamencie Zatrudnienia i Płac, aż w 1957 roku przeszedł na rentę, dzięki czemu mógł skupić się na pracy regionalnej. Już od wczesnych lat dorosłych, jego osoba była ściśle związana z północnym Mazowszem. Prowadził badania historyczne, szczególnie nad dziejami powiatu sierpeckiego, z którego pochodzili jego przodkowie, oraz Bieżunia, z którym z kolei ściśle powiązana była rodzina jego żony.

W 1934 roku wstąpił do Towarzystwa Naukowego Płockiego, gdzie rozpoczął zbieranie dokumentów historycznych, pieśni ludowych oraz zabytków sztuki ludowej z terenu Mazowsza Płockiego. W trakcie prowadzonych badań terenowych, spotykał ludowych rzeźbiarzy w okolicach Sierpca, wspierając sztukę ludową poprzez pośrednictwo w dostarczaniu ich dzieł do Cepelii. Dzięki jego wysiłkom powstał ruch współczesnej rzeźby ludowej, często określanej mianem „sierpeckiego”. Wśród artystów, których odkrył należy wymienić m.in. W. Skirzyńskiego, H. Gołębiewską-Szczypawkę oraz S. Wiśniewskiego.

Przedpełski opublikował wiele artykułów dotyczących historii, etnografii oraz teorii literatury. Swoje życie poświęcił również badaniom nad „Mazurkiem Dąbrowskiego” i innymi polskimi pieśniami narodowymi. W 2000 roku stworzył monumentalną pracę „Jeszcze Polska nie zginęła…”, dedykowaną temu zagadnieniu, wydaną przez Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu. Wyjątkowo, już w latach 50. XX wieku, podjął decyzję o stworzeniu muzeum i skansenu, jednak narastające trudności w pozyskiwaniu funduszy skłoniły go do zakupu części dworu w Piastowie. W 1971 roku nastąpiła umowa dotycząca utworzenia regionalnej izby i pracowni naukowej w Bieżuniu, a jego zbiory miały znaleźć się tam. Niestety, Wydział Kultury WRN w Warszawie, posiadający inną wizję placówki, nie zaakceptował tej umowy.

W rezultacie, Przedpełski przeniósł zbiory do chałupy w Januszewie, gdzie niestety napotkał na trudności z sąsiadami, a część jego zbiorów uległa zniszczeniu. Gdy plany stworzenia muzeum nie powiodły się, zdecydował się zabezpieczyć swoje zbiory poprzez ich złożenie w istniejących instytucjach. Od 1978 roku, 713 obiektów prezentowano w sali Towarzystwa Naukowego Płockiego. Kolekcja, której część była rzeźbami i ceramiką ludową, a także cennym zbiorem mazowianów (czyli dokumentów, gazet, zdjęć, listów oraz innych materiałów), została ostatecznie ofiarowana Muzeum Okręgowemu w Ciechanowie. Zgromadzone archiwalia w muzeum w dużej mierze dotyczą północnego Mazowsza oraz osób i instytucji, związanych z Przedpełskim.

Wśród przekazanych rzeźb do muzeum można wymienić prace C. Kępczyńskiego, S. Dużyńskiego i wielu innych twórców. Niektóre z dzieł rzeźbiarskich pochodzą także od występującej w okolicach Skępego rodziny rzeźbiarzy Miłkowskich. Część zbiorów Przedpełskiego jest nadal w Towarzystwie Naukowemu Płockiemu, poza tym również w Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu, Bibliotece Narodowej, Bibliotece Publicznej m. st. Warszawy, a także w Archiwum Państwowym w Warszawie oraz w innych instytucjach w kraju i zagranicą.

Przedpełski przez większość swego życia, z wyjątkiem lat wojny, mieszkał w Warszawie, a jego wpływy sięgały również Bieżunia i okolic, gdzie pozostawił liczne ślady swojej działalności. Na cmentarzu grzebalnym sfinansował pomnik dla powstańców z 1863 roku. Ufundował krzyż oraz tablicę na zbiorowej mogile ofiar zamordowanych w 1945 roku w Lasach Brwileńskich. Uzupełnił pomnik na grobie powstańca z 1831 roku o płaskorzeźbę orła oraz tablicę pamiątkową, a przy szkole w Bieżuniu, noszącej imię A. Zamoyskiego, ufundował tablicę z popiersiem tego patrona. Dodatkowo, z jego inicjatywy stworzono rezerwat przyrody „Gołuska Kępa”.

Przedpełski został uhonorowany wieloma odznaczeniami państwowymi, takimi jak Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski OOP, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, order „Polonia Mater Nostra Est” oraz Honorowy Medal im. „Mazurka Dąbrowskiego”. Wyróżniono go również przez Niezależną Fundację Popierania Kultury Polskiej „Polcul Foundation” oraz w 1993 roku prestiżową Nagrodą im. Oskara Kolberga. W 1995 roku uzyskał członkostwo honorowe w TNP.

Rzeźby ludowe, które Przedpełski gromadził, są obecnie prezentowane na stałej wystawie w Muzeum Szlachty Mazowieckiej. W dniu 25 października 1997 roku otwarto w ciechanowskim muzeum bibliotekę imienia Heleny i Mariana Przedpełskich. W roku 1936, Marian poślubił Helenę Bieniek (1915–1983), która pochodziła z rodziny rolników z Karolewa w rejonie Bieżunia. Z tego małżeństwa mieli córkę, Annę Humnicką. Ostatnie lata życia spędził u boku swojej pierwszej miłości, Ireny Wilhelminy Łukomskiej z d. Gerke (1912–2017), nauczycielki oraz uczestniczki Powstania Warszawskiego, którą poznał w seminarium. Po śmierci, Przedpełski został pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Bródnowskim (kwatera 10E-5-27) oraz posiada symboliczny nagrobek na cmentarzu w Bieżuniu, obok grobu swojej żony.

---

Oceń: Marian Przedpełski

---