Ludomir Marczak

Kultura i sztuka

Ludomir Marczak to postać, której życie i działalność miały znaczący wpływ na polską kulturę oraz historię. Urodził się 30 października 1907 roku w Warszawie, gdzie spędził większość swojego życia. Zmarł tragicznie 31 grudnia 1943 roku w tym samym mieście.

Był nie tylko utalentowanym kompozytorem, ale także aktywnym działaczem socjalistycznym, który angażował się w różne formy życia społecznego i politycznego. Jako dziennikarz, Marczak był zaangażowany w wiele tematów, które dotyczyły ówczesnych problemów społecznych.

Jego życie zakończyło się w brutalny sposób, gdyż został zamordowany przez okupacyjne władze niemieckie za swoje działania wspierające Żydów, w tym ich ukrywanie przed represjami. Ta odwaga i poświęcenie w obliczu niesprawiedliwości stanowią wyjątkowy przykład ludzkiej determinacji w trudnych czasach.

Młodość

Ludomir Marczak urodził się w rodzinie o artystycznych tradycjach. Jego ojcem był Stanisław Marczak, który pracował jako majster malarski w warszawskim przedsiębiorstwie tramwajów miejskich, natomiast matką była Marta, z domu Kołaczkowska.

W młodzieńczych latach Marczak uczęszczał do prywatnego gimnazjum męskiego Władysława Giżyckiego w Warszawie, gdzie zdobywał wiedzę i umiejętności, które miały znaczący wpływ na jego późniejsze osiągnięcia. Poza nauką w szkole, z pasją rozwijał swoje zdolności muzyczne.

Jego edukacja muzyczna odbywała się również na „Kursach Muzycznych im. Chopina”, które oferowały młodym talentom szansę na rozwój artystyczny. Marczak miał także przywilej korzystania z bezpłatnych lekcji muzyki udzielanych przez Bolesława Woytowicza, co niewątpliwie przyczyniło się do jego dalszego rozwoju w dziedzinie muzyki.

Działalność polityczna i artystyczna w okresie międzywojennym

Od wczesnych lat życia Ludomir Marczak był mocno związany z ruchem robotniczym, angażując się w różne formy działalności politycznej. Początkowo współpracował z Komunistyczną Partią Polski, aczkolwiek nie był jej formalnym członkiem. Utrzymywał bliskie znajomości z Mieczysławem Schleyenem, prominentnym członkiem KC KPP, a także prowadził działania na rzecz rozprzestrzeniania komunistycznych ulotek.

W dniu 13 marca 1932 roku, władze sanacyjne aresztowały go pod zarzutem działalności komunistycznej. Został skazany na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 22 lutego 1933 roku na trzy lata pozbawienia wolności oraz na sześć lat odebrania praw obywatelskich. W tym samym procesie ukarano m.in. Edwarda Ochaba oraz Andrzeja Wolicę. Po złożonej apelacji, skrupulatnie rozpatrzonej, Sąd Apelacyjny uniewinnił Marczaka 26 lipca 1933 roku.

W okolicach roku 1935 Marczak zbliżył się do Polskiej Partii Socjalistycznej, co przyczyniło się do wzmożonej działalności społeczno-oświatowej, skierowanej głównie do robotników. Umożliwiło mu to współpracę z Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego oraz lewicowym czasopismem „Dziennik Popularny”, w którym propagował koncepcję jednolitego frontu polskiej lewicy. W ramach tej działalności prowadził dział humorystyczny w wyżej wspomnianym piśmie. Istnieją również sugestie, że publikował swoje teksty w jidysz w „Literarysze Trybune”.

Ludomir Marczak miał bliską przyjaźń z lewicowym poetą Edwardem Szymańskim, która zaowocowała wieloletnią współpracą artystyczną oraz publicystyczną. Marczak odpowiedzialny był za skomponowanie większości melodii do tekstów Szymańskiego. Między innymi, około 1938 roku, skomponował muzykę do hymnu Centralnego Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych RP, co było ważnym osiągnięciem ich kooperacji. W 1938 roku, dzięki zarządowi głównemu TUR, wydano także wspólną broszurę zatytułowaną Piosenki robotnicze, której opracowanie literackie stworzył Edward Szymański, a muzyczne Ludomir Marczak. Dodatkowo, Marczak i Szymański wspólnie napisali powieść dotycząca wojny domowej w Hiszpanii, noszącą tytuł Płomień nad Sierra Morena, która ukazała się w 1936 roku w dodatku do socjalistycznego „Robotnika”. Warto również zaznaczyć, że przez pewien okres obaj działali jako redaktorzy w piśmie „Przegląd Futrzarski i Kuśnierski”.

II wojna światowa

W momencie, gdy II wojna światowa wybuchła, Ludomir Marczak razem z żoną Marianną Bartułd zamieszkiwał na warszawskim Żoliborzu. W tamtych czasach jego rodzina sąsiadowała z żydowską społeczeństwem, które prowadziło szmaciarnię znajdującą się przy ul. Dalekiej. Niedługo po rozpoczęciu niemieckiej okupacji, Marczak postanowił w porozumieniu z właścicielami szmaciarni przejąć ich działalność. Jego nowe przedsięwzięcie polegało na skupie, segregacji oraz czyszczeniu materiałów. Te legalne operacje stały się przykrywką dla jego działalności w konspiracji.

Marczak był aktywnym działaczem w podziemnej Robotniczej Partii Polskich Socjalistów. W międzyczasie uzyskał zgodę od niemieckich władz na zatrudnianie robotników z warszawskiego getta, co pozwoliło mu zaangażować się w działania mające na celu pomoc Żydom. Zajmował się on wspieraniem mieszkańców getta, organizując im ucieczki oraz pomoc w znalezieniu schronienia „po aryjskiej stronie”. W okolicy ul. Świętojerskiej, naprzeciwko murów getta, nieopodal ul. Bonifraterskiej, stworzył on schron, który stał się kryjówką dla żydowskich uciekinierów.

Schron, mieszczący się w piwnicy budynku, pod lokalem szmaciarni, na początku służył kilku osobom, ale wkrótce liczba ukrywających się w nim Żydów wzrosła do kilkunastu. Wśród ukrywających się w schronie byli nie tylko koledzy i znajomi Marczaka, lecz także ich rodziny oraz osoby wskazane przez nich. W tym miejscu znajdowały się kobiety, mężczyźni oraz dzieci, w tym jedno urodzone w 1939 roku. Również żona Marczaka aktywnie działała w ramach tego przedsięwzięcia, dostarczając jedzenie oraz wykonując prace porządkowe, takie jak wynoszenie nieczystości. Para świadczyła pomoc Żydom bez oczekiwania na jakąkolwiek zapłatę.

W 1943 roku małżeństwo zorganizowało kolejną kryjówkę dla uciekinierów, usytuowaną na piątym piętrze kamienicy przy ul. Pańskiej. Ich wysiłki pozwoliły na uratowanie co najmniej kilku dziesiątek osób, w tym Klementynę Fuswerk-Krymkową, która była działaczką Żydowskiego Komitetu Narodowego. W schronie Marczaka schronienie znaleźła również pierwsza żona Adama Ważyka, która po pewnym czasie została schwytana w wyniku tzw. afery Hotelu Polskiego i ostatecznie zamordowana w obozie Bergen-Belsen.

Niestety, 25 listopada 1943 roku do kryjówki przy ul. Świętojerskiej dotarła niemiecka policja, a akcja oparta na doniesieniu zakończyła się aresztowaniem Marczaka oraz trzynastu ukrywających się Żydów, a także Jadwigi Sałek-Deneko, która przypadkowo znajdowała się w biurze, będącej kierowniczką kolportażu KC RPPS. Wszyscy zatrzymani trafili na Pawiak, gdzie Marczak został poddany brutalnemu śledztwu przez kilka dni. Mimo zastosowania drastycznych tortur, Gestapo nie uzyskało od niego żadnych istotnych informacji. Prawdopodobnie został rozstrzelany 31 grudnia 1943 roku w trakcie egzekucji przy ul. Towarowej 4. Śmierć poniosła również Jadwiga Sałek-Deneko, która została rozstrzelana 6 stycznia 1944 roku w ruinach warszawskiego getta, a także żydowscy lokatorzy schronu.

Przypisy

  1. a b c d Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna: Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 370–371.
  2. Piosenki robotnicze, Warszawa: Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego. Zarząd Główny, 1938.
  3. Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970, s. 342–343.
  4. a b c d e f g h Marczak Ludomir Michał (1907-1943). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIX/1. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974, s. 608.

Oceń: Ludomir Marczak

★★★★★
Średnia ocena:4.89 Liczba ocen:15