Janusz Groszkowski

---

Życiorys

Janusz Groszkowski był synem Teodora (1863–1930) oraz Marii Lewkowicz (urodzonej około 1870-1906). Już w bardzo młodym wieku, zaledwie 8 lat, doświadczył tragicznej straty, gdy jego matka zginęła w wyniku pożaru. W okresie jego dorastania nastąpił kolejny szok, jakim był wybuch I wojny światowej, który miał miejsce tuż przed ukończeniem przez niego gimnazjum.

W roku 1915, gdy powstała Politechnika Warszawska, Janusz stał się jednym z pierwszych studentów tej znakomitej uczelni. Na początku podjął naukę na Wydziale Mechanicznym, a następnie na Wydziale Elektrotechnicznym.

6 lutego 1919 roku Groszkowski objął stanowisko zastępcy dowódcy Batalionu Radiotelegraficznego w Warszawie, będącego kluczowym ośrodkiem kształcącym specjalistów dla jednostek zajmujących się komunikacją radiową. Wziął udział jako wykładowca w wielu przedmiotach na pierwszym kursie Szkoły Oficerów Wojsk Radiotelegraficznych, który odbył się 29 kwietnia 1919 roku. Razem z inżynierem Janem Machcewiczem stworzył podstawowy skrypt dla radiotelegrafistów w tym samym roku.

Groszkowski ukończył Politechnikę Warszawską w 1919 roku oraz Oficerską Szkołę Łączności w Paryżu w 1922 roku. Już w 1929 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1935 roku został profesorem zwyczajnym nauk technicznych. W 1952 roku dołączył do Polskiej Akademii Nauk jako członek rzeczywisty; w latach 1955–1980 pełnił funkcję członka prezydium, a w latach 1962–1971 był jej prezesem. Należał też do wolnomularstwa.

W okresie między 1923 a 1939 rokiem pracował na Politechnice Warszawskiej jako pracownik naukowo-dydaktyczny. Pełnił też funkcję dyrektora Instytutu Radiotechnicznego (od 1933 roku znanego jako Państwowy Instytut Telekomunikacyjny) w Warszawie. W 1933 roku został członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego.

Wrzesień 1939 roku przyniósł ze sobą ewakuację wraz z Instytutem na wschód. Groszkowski odmówił wyjazdu z kraju i osiedlił się we Lwowie. W latach radzieckiej okupacji, pomiędzy 1940 a 1941 rokiem, pracował w tamtejszym Instytucie Politechnicznym. W sierpniu 1940 roku miał zaszczyt gosposcić w Wszechzwiązkowym Komitecie ds. Nauki ZSRR w Moskwie.

W sierpniu 1941 roku Groszkowski powrócił do Warszawy i rozpoczął pracę jako wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej, która powstała w wyniku przekształcenia Politechniki Warszawskiej przez Niemców. Jako żołnierz Armii Krajowej działał w latach 1941–1944 jako doradca naukowo-techniczy ds. łączności Delegatury Rządu na Kraj.

Po zdobyciu rakiety V-2 zajął się badaniem jej elektronicznych komponentów i systemów radiowych, w tym oscylatorów kwarcowych i generacji częstotliwości. Zrozumienie tych elementów miało kluczowe znaczenie dla zakłócenia trajektorii lotu pocisków.

W latach 1945-1946 pracował na Politechnice Łódzkiej. Jednakże, po wojnie, w 1945 roku, ponownie objął stanowisko dyrektora Państwowego Instytutu Telekomunikacji aż do 1951 roku. Od 1946 roku wrócił do Politechniki Warszawskiej, gdzie w dalszym ciągu pracował aż do 1968 roku. W latach 1953–1963 związany był również z Instytutem Podstawowych Problemów Techniki PAN, pomagając w jego organizacji.

Po przejściu na emeryturę w 1968 roku, Groszkowski został wiceprzewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1968-1971), a później przewodniczącym w latach 1971-1976. W czerwcu 1968 roku włączył się w obchody 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, de facto przynależąc do Komitetu Honorowego i Przygotowawczego. Od 1971 roku był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Pełnił także rolę bezpartyjnego posła na Sejm PRL VI kadencji w latach 1972-1976, oraz zastępcy przewodniczącego Rady Państwa. W latach 1974-1979 był członkiem Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

W lutym 1976 roku Groszkowski zrezygnował z kierowniczych stanowisk w proteście przeciwko wprowadzeniu zmian w konstytucji, które nadawały Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wiodącą rolę oraz wyznaczały sojusz ze Związkiem Radzieckim.

W 1922 roku Janusz Groszkowski ożenił się z Marią Komicz, a ich jedyna córka Krystyna przyszła na świat cztery lata później. Po śmierci został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 100-II-12/13).

Dorobek naukowy

Janusz Groszkowski to postać, która od 1929 roku zajmowała się działalnością naukową na Politechnice Warszawskiej, zdobywając miano najmłodszego profesora. Był to uczony o międzynarodowej renomie, któremu nieobce były różnorodne dziedziny wiedzy, od ogólnotechnicznych po humanistyczne i przyrodnicze, takie jak fizyka i chemia. przede wszystkim, Groszkowski dał się poznać jako znakomity radioelektryk oraz elektronik.

Jego osiągnięcia były wykorzystywane przez wiele późniejszych prac innych znawców tematu, co dowodzi jego znaczenia w środowisku naukowym. Groszkowski jest uważany za pioniera w obszarze radia, a jego wkład w rozwój zasad funkcjonowania oraz konstrukcji radaru jest nie do przecenienia.

W swoim dorobku naukowym Janusz Groszkowski stworzył liczne prace dotyczące wytwarzania i stabilizacji drgań elektrycznych, jak też technologii wysokiej próżni oraz lamp elektronowych. Zawdzięczamy mu również metodę analizy drgań elektrycznych nieliniowych, która nosi nazwę metody harmonicznych Groszkowskiego. Opracował także unikalną interpretację zmian indukcyjności w kontekście zależności od temperatury. W ciągu swojej kariery wydał około 300 prac, zarówno naukowych, jak i popularyzatorskich.

Jego aktywność nie ograniczała się tylko do pracy naukowej. To za sprawą energię i wsparcia Janusza Groszkowskiego zorganizowano w lutym 1930 roku pierwszy zjazd krótkofalowców w Warszawie, co doprowadziło do powołania Polskiego Związku Krótkofalowców. Na pierwszego prezesa tego Związku wybrano Groszkowskiego, mimo że nie był on licencjonowanym krótkofalowcem. Cieszył się później zaszczytem bycia pierwszym honorowym członkiem oraz posiadaczem Odznaki Honorowej PZK nr 001.

W okresie II wojny światowej Janusz Groszkowski podjął działania, mające na celu wsparcie Armii Krajowej poprzez opracowanie prostych nadajników stabilizowanych kwarcem. Jego prace w zakresie rozwoju systemu sterowania dla bomb V-1 oraz rakiet V-2, które były przechwycone przez AK, zakończyły się znaczącym sukcesem, pozwalając na skuteczną obronę przed atakami na Londyn.

Doktoraty honoris causa

Janusz Groszkowski, wybitny naukowiec i specjalista, został uhonorowany tytułem doktora honoris causa przez różne renomowane uczelnie techniczne w Polsce, co podkreśla jego znaczący wkład w dziedzinę nauki oraz edukacji.

• – Doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej w 1962 roku,
• – Doktor honoris causa Politechniki Łódzkiej w 1964 roku,
• – Doktor honoris causa Politechniki Gdańskiej w 1975 roku.

Te wyróżnienia są dowodem uznania za jego osiągnięcia oraz wpływ na rozwój nauki w Polsce. Każda z tych uczelni przyznała mu prestiżowy tytuł, który jest niezwykle ceniony w akademickim środowisku.

Członkostwo w Akademiach Nauk i Stowarzyszeniach

Janusz Groszkowski jest osobą o znaczącym dorobku naukowym i społecznym, co odzwierciedlają jego osiągnięcia w różnych akademiach oraz stowarzyszeniach naukowych.

• członek Akademii Nauk Czechosłowacji od 1965 roku,
• członek Akademii Nauk Węgier od 1965 roku,
• członek Akademii Nauk ZSRR od 1965 roku,
• członek Akademii Nauk Rumunii od 1966 roku,
• członek Akademii Nauk Bułgarii od 1966 roku,
• członek Akademii Nauk Kuby od 1971 roku,
• członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Polskich od 1957 roku,
• członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Francuskich od 1967 roku,
• członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Amerykańskich od 1971 roku.

Wybrane ordery i odznaczenia

Janusz Groszkowski został uhonorowany wieloma prestiżowymi odznaczeniami, które świadczą o jego wkładzie w rozwój i obronność kraju. Poniżej przedstawiamy wybrane ordery oraz odznaczenia, które otrzymał w ciągu swojej kariery:

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1964),
• Order Sztandaru Pracy I klasy,
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (przyznany dwukrotnie: 19 marca 1937 oraz 16 lipca 1954),
• Krzyż Niepodległości (28 grudnia 1933),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955),
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974),
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
• Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR, 1975),
• Honorowy medal 50-lecia Mongolskiej Rewolucji Ludowej (Mongolia, 1972),
• inne odznaczenia.

Nagrody

Janusz Groszkowski jest laureatem wielu prestiżowych nagród, które potwierdzają jego znaczący wkład w rozwój kultury i sztuki.

• Nagroda Państwowa I stopnia, przyznana trzykrotnie: w latach 1951, 1955 oraz 1968,
• Specjalna Nagroda Państwowa, otrzymana w 1979 roku.

Ważniejsze publikacje książkowe

Janusz Groszkowski, znany polski naukowiec, zdobył uznanie dzięki swoim publikacjom, które znacząco wpłynęły na rozwój radiotechniki i technologii. Poniżej znajduje się lista jego najważniejszych książek:

• Lampy katodowe oraz ich zastosowanie w radiotechnice (1925),
• Zmiany częstotliwości a zawartość harmonicznych w układach oscylacyjnych (1932),
• O cieplnym współczynniku indukcyjności cewek (1935),
• Generacja i stabilizacja częstotliwości (1947),
• Technika wysokiej próżni (1972).

Upamiętnienie

W wielu miejscach w Polsce trwale upamiętniono postać Janusza Groszkowskiego, który wywarł znaczący wpływ na rozwój techniki i edukacji. Jego nazwisko znajduje się napomniku poświęconemu akcji V-1 i V-2, odsłoniętym w 1991 roku przed gmachami Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej.

Warto również wspomnieć, że Zespół Szkół Elektrycznych w Białymstoku nosi jego imię, co jest symbolem uznania dla jego zasług w dziedzinie edukacji technicznej. W 1997 roku imię profesora zostało nadane Wojskowemu Instytutowi Łączności w Zegrzu Południowym, co wskazuje na jego wpływ również w obszarze obronności i technologii wojskowej.

W 1991 roku ulica na warszawskiej Nowej Pradze otrzymała imię prof. Janusza Groszkowskiego. W pobliżu znajduje się również Instytut Tele- i Radiotechniczny, przy którym zainstalowano popiersie tego znakomitego inżyniera. Dodatkowo, Zespół Szkół Elektryczno-Elektronicznych w Radomsku oraz Zespół Szkół Elektronicznych i Ogólnokształcących w Przemyślu również noszą imię profesora.

W Mielcu oraz Pabianicach, w szkołach znanych jako „Elektryk”, również oddano hołd Januszowi Groszkowskiemu, a jego imię widnieje także na budynku Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej. W Warszawie Technikum Łączności (dawniej Zespół Szkół Łączności) jest kolejną instytucją, która nosi jego imię.

W 1995 roku Poczta Polska uczciła pamięć profesora poprzez emisję znaczka z jego podobizną, co świadczy o jego znaczeniu w polskiej kulturze i historii techniki.

---

Oceń: Janusz Groszkowski

---