Jan Walc

---

Życiorys

Jan Walc był synem Jana Stanisława oraz Róży Marii z domu Nowotnej. W 1966 roku ukończył Liceum im. Tadeusza Reytana w Warszawie, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego. Po roku zdecydował się na przeniesienie na kierunek polonistyki, gdzie aktywnie zaangażował się w działalność Studenckiego Teatru „Sigma”. W trakcie studiów był również uczestnikiem Wydarzeń Marcowych; w rezultacie, w 1968 roku, został aresztowany na trzy miesiące, będąc członkiem Międzywydziałowego Komitetu Strajkowego działającego na Uniwersytecie Warszawskim.

Po wyjściu na wolność w czerwcu 1968 roku, rozpoczęły się dla niego trudności. Początkowo został zawieszony w prawach studenta, ale w październiku 1969 roku uzyskał pozwolenie na wznowienie nauki na Wydziale Polonistyki. Od tego momentu stał się obiektem stałej inwigilacji ze strony Służby Bezpieczeństwa. Mimo zdania egzaminu z dobrymi rezultatami, nie został przyjęty na studium doktoranckie, a w wyniku działań SB, zwolniono go z pracy w liceum im. Stefana Batorego w Warszawie po roku zatrudnienia (wrzesień 1971 – czerwiec 1972).

W tym samym roku Jan Walc zadebiutował jako krytyk literacki w dwutygodniku „Współczesność”. Jego praca krytyczno-literacka rozwijała się poprzez publikowanie szkiców i recenzji w takich pismach jak warszawska „Kultura”, „Literatura”, „Literatura na świecie”, a także w „Polityce”. Szybko zyskał status stałego publicysty w tych czasopismach. Na zlecenie Instytutu Badań Literackich zajmował się badaniami nad zagadnieniami przekładu, a w latach 1972-1973 pracował w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, gdzie wykładał historię, teorię i metodykę nauczania literatury polskiej. Jednocześnie dla Państwowego Wydawnictwa Naukowego przygotowywał hasła do przewodnika encyklopedycznego „Literatura polska”.

W latach 1972-1975 pisał pracę doktorską pod kierunkiem prof. Aliny Brodzkiej w IBL PAN, poświęconą Tadeuszowi Konwickiemu, którą obronił w 1977 roku. Następnie w latach 1975-1976 uczył historii literatury polskiej i powszechnej w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Od 1976 roku aktywnie wspierał Komitet Obrony Robotników, angażując się w pomoc osobom represjonowanym w Radomiu oraz Ursusie.

W wyniku swojej aktywności, Jan Walc został objęty zakazem druku. Na początku publikował w drugim obiegu pod pseudonimami (Jan Biuletyn, Jan Woreczko, Lew Laicki), ale od 1978 roku już pod własnym nazwiskiem. Pracował jako członek redakcji „Biuletynu Informacyjnego” (1976–1981), „Głosu” (1977–1979), „Krytyki” (1978–1982) oraz „Pulsu”, a także współpracował z redakcją „Zapisu”. Od 1978 roku pracował jako drukarz w Niezależnej Oficynie Wydawniczej NOWA. Prowadził wykłady z polskiej literatury powojennej na spotkaniach Towarzystwa Kursów Naukowych, a jako pracownik Biura Interwencyjnego KSS „KOR” dokumentował przypadki naruszeń praw człowieka i udzielał pomocy ofiarom.

W styczniu 1980 roku dołączył do Komisji Helsińskiej „KOR”, gdzie współpracował przy opracowaniu „Raportu Madryckiego”, którego celem było omówienie stanu przestrzegania praw człowieka w PRL na podstawie konkretnych przypadków zarejestrowanych przez Biuro Interwencji. Publikował też w prasie związkowej „Solidarność” oraz „Niezależność”. W wrześniu 1981 roku uzyskał posadę adiunkta w Pracowni Literatury Współczesnej IBL PAN.

W momencie ogłoszenia stanu wojennego, 13 grudnia 1981 roku, został internowany, początkowo w więzieniu w Białołęce, a później w Jaworzu. Po zwolnieniu, z powodu złego stanu zdrowia, kontynuował współpracę z ruchem opozycyjnym, a także stał się współzałożycielem Fundacji NOWA oraz członkiem kolegium redakcyjnego „Niezależności”, „Kultury Niezależnej” (1984–1991), „Przeglądu Wydarzeń Agencyjnych” (1982–1986) oraz „Krytyki”. Uczestnictwo w programie stypendialnym na Harvard University w 1986 roku umożliwiło mu wyjazd do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadził badania nad twórczością Adama Mickiewicza. W latach 1986-1987 gościł na wykładach w Sztokholmie i Bonn, a z powodów politycznych został zwolniony z IBL PAN, gdzie mógł powrócić jedynie w 1989 roku. W 1990 roku wykładał na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 90. współpracował z „Tygodnikiem Kulturalnym”, a następnie z „Wokandą” (1990–1991) oraz „Życiem Warszawy” (1991–1993), gdzie regularnie publikował felietony polityczne. Prowadził także program telewizyjny „Czytane inaczej” w II programie Telewizji Polskiej. Ostatecznie Jan Walc został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera T-1-3).

Publikacje

Jan Walc, jako autor, ma na swoim koncie wiele istotnych publikacji, które prezentują szeroki wachlarz tematów i stylów literackich. Oto niektóre z jego poważniejszych prac i zbiorów:

• „Wybierane” – zbiór artykułów opublikowanych w drugim obiegu w latach 1973–1989, Warszawa 1989,
• „Ja już wygrałem” – rozmowa Jan Walca z senatorem płockim Andrzejem Celińskim, Warszawa 1991,
• „Architekt Arki” – studium o Adamie Mickiewiczu, Warszawa 1991,
• „Wielka choroba” – zbiór esejów literackich z Warszawy 1992, który zawiera między innymi prace takie jak: „Wielka Improwizacja” z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza oraz „Quo vadis” autorstwa Judime’a Stefana Żeromskiego. Publikacja omawia również rolę nieużytej kultury w polityce kulturalnej w Polsce w latach 1944–1989. Wśród esejów znajdują się także teksty autorstwa Jarosława Iwaszkiewicza i „Być świnią w maju” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, a także ćwiczenia nad tekstem Tadeusza Borowskiego, czy recenzje dotyczące Romana Bratnego i Władysława Broniewskiego. Praca kończy się refleksją Marii Dąbrowskiej o fotografii Atlantydy oraz komentarzami na temat postępowca Leopolda Tyrmanda oraz Sławomira Mrożka,
• „Ja tu tylko sprzątam” – zbiór artykułów z lat 1989–1993, Warszawa 1995,
• „Tadeusza Konwickiego przedstawianie świata” – praca doktorska, która została obroniona w 1977 roku, a jej publikacja miała miejsce w Warszawie w 2010 roku.

Nagrody

Jan Walc zdobył wiele wyróżnień za swoją działalność artystyczną. Do najważniejszych osiągnięć należą:

• nagroda Fundacji Polcul – 1984,
• nagroda im. Andrzeja Kijowskiego – Warszawa, 1990.

Odznaczenia

W dniu 23 września 2006 roku prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński podjął decyzję o pośmiertnym odznaczeniu Jana Walca. Uhonorowano go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za jego znakomite osiągnięcia związane z walką o niepodległość naszego kraju oraz za jego aktywną rolę w promocji przemian demokratycznych w Polsce.

Życie prywatne i Joanna Trzeciak-Walc

Joanna Trzeciak-Walc, żyjąca w latach 1948–2022, była partnerką życiową Walca i osobą o wszechstronnych zainteresowaniach, angażującą się w działalność niezależną. W jej bogatej karierze zawodowej szczególnie wyróżniają się jej działania związane z redagowaniem i przepisywaniem niezależnych wydawnictw oraz książek.

W latach 1985–1991 Joanna pełniła rolę pracowniczki Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku, gdzie przyczyniła się do sukcesów instytucji. Była również założycielką i redaktorką lokalnego dwutygodnika „Gazeta Podkowiańska”, który zdobył uznanie i nagrodę przyznaną przez Pełnomocnika Rządu ds. Demokracji Lokalnej.

W okresie od 1991 do 1993 roku Joanna reprezentowała dział kultury w „Gazecie Wyborczej”, gdzie zainicjowała oraz współorganizowała dodatek „Gazeta o Książkach”. Jej praca w tym czasie miała duży wpływ na rozwój literackiej oferty publikacji.

Od 1998 roku była związana z Biurem Kultury Urzędu m.st. Warszawy, co umożliwiło jej dalsze rozwijanie swoich pasji związanych z kulturą. W 2006 roku rozpoczęła działalność w samorządzie Podkowy Leśnej, gdzie nadal wpływała na życie lokalnej społeczności.

Joanna Trzeciak-Walc zmarła 5 stycznia 2022 roku, pozostawiając po sobie niezatarte ślady w świadomości kulturowej regionu.

---

Oceń: Jan Walc

---