Franciszek Salezy Dmochowski

---

Życiorys

Franciszek Salezy Dmochowski, syn zaangażowanego polityka Franciszka Ksawerego Dmochowskiego oraz Izabeli z Mikorskich, spędził swoje wczesne lata na nauce w domu w Warszawie oraz w Świeszu na Kujawach. Początkowe lekcje były przeprowadzane przez jego ojca, a po jego zgonie w 1808 roku kontynuował edukację pod kierunkiem guwernera Antoniego Jakubowicza. Ukończył warszawskie szkoły pijarskie między 1809 a 1817 rokiem, a następnie kontynuował studia z zakresu prawa oraz sztuk pięknych na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim.

W czasie swojego kształcenia Dmochowski zafascynował się literaturą, zwłaszcza wykładami Kazimierza Brodzińskiego. W obliczu trudnej sytuacji finansowej musiał podjąć pracę nauczyciela w niższych klasach Liceum Warszawskiego, co było pierwszym krokiem w jego karierze pedagogicznej.

W latach 1820–1821 pełnił rolę redaktora w „Tygodniku Polskim i Zagranicznym”, a równocześnie pracował jako profesor języka polskiego w Liceum Warszawskim. Po tym czasie był również związany z pismem „Wanda” od kwietnia 1820 do września 1821. Po zakończeniu działalności jako redaktor, zajął się zarządzaniem odziedziczonym majątkiem w Świesz, a po jego sprzedaży, w latach 1822–1824 dzierżawił wieś w pobliżu Brzezin w powiecie rawskim.

Po powrocie do Warszawy, Dmochowski zaangażował się intensywnie w działalność wydawniczą. Posiadał własną drukarnię oraz dwie księgarnie: warszawską przy ul. Miodowej i radomską. Od 1825 roku, w ramach serii Biblioteka Narodowa, zajmował się publikacją zbiorów pism takich autorów jak Franciszek Dionizy Kniaźnin czy Franciszek Zabłocki. W swoich działaniach wydawniczych obejmował również takie tytuły jak „Biblioteka Polska” (1825-1826), „Gazeta Korespondenta Krajowego i Zagranicznego” z dodatkiem „Rozmaitości Warszawskie” (1826-1829), „Przewodnik Polski” (1829), „Niepodległość” (1831), „Muzeum Domowe” (1835-1839) oraz „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” (1856-1860).

Dmochowski aktywnie uczestniczył w dyskusjach pomiędzy klasykami a romantykami, opowiadając się po stronie klasyków. Jego prace krytyczne, takie jak „Uwagi nad teraźniejszym stanem, duchem, i dążnością poezji polskiej” z 1825 roku oraz omówienie sonetów i „Ballad i romansów” Mickiewicza z 1826 roku, wskazują na jego zainteresowania literackie. Kpiąc z romantycznej manierę pisania, stworzył bajkę „Cielęta” w 1827 roku.

W zakresie tłumaczeń, Dmochowski przekładał głównie powieści angielskie oraz francuskie, w tym dzieła autorów takich jak Walter Scott, Balzac, Chateaubriand, Dickens, Molier, Racine oraz Wergiliusz. Jego zaangażowanie w rozwój literatury znalazło odzwierciedlenie w jego działalności jako członka Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim od 1858 roku.

Ostatecznie Franciszek Salezy Dmochowski znalazł spoczynek nacmentarzu Powązkowskim w Warszawie(kwatera 17-2-25).

Twórczość

Ważniejsze publikacje

Franciszek Salezy Dmochowski był autorem wielu znaczących dzieł literackich. Wśród jego publikacji. można wymienić:

• „Zalety rymów”, opublikowany w Tygodniku Polskim w 1819 roku, tom 1,
• „Uwagi nad teraźniejszym stanem, duchem i dążnością poezji polskiej”, wydany w Bibliotece Polskiej w 1825 roku, tom 1, z przedrukiem w Polskiej krytyce literackiej (1800-1918), Materiały, tom 1 w Warszawie w 1959; także S. Kawyn w „Walka romantyków z klasykami” z Wrocławia (1960), Biblioteka Narodowa, seria I, nr 183 oraz W. Billip w „Mickiewicz w oczach współczesnych… Antologia” z Wrocławia 1962 (fragmenty zawarte w poz. 19 i 41), z rosyjskim przekładem w Moskowskim tielegrafie w 1826 roku, nr 15-16,
• „Sonety Adama Mickiewicza”, opublikowane w Bibliotece Polskiej w 1826 roku, tom 3, z późniejszym przedrukiem w Rozmaitościach (Lwów) w 1827 (numer 19-20); S. Kawyn w „Walka romantyków z klasykami. Wypisy”, Lublin 1947 (fragment) oraz W. Billip w „Mickiewicz w oczach współczesnych… Antologia”, Wrocław 1962,
• „Podarunek dla dobrych dzieci”, wydany w Warszawie w latach 1829, z kolejnymi wydaniami jako „Opowiadania ojca” w częściach 1-2 w Warszawie w 1859,
• „Odpowiedź na pismo p. Mickiewicza o krytykach i recenzentach warszawskich”, która obejmowała tekst Mickiewicza z uwagami krytycznymi i analizą dążeń literatów polskich od czasów Stanisława Augusta do współczesności, Warszawa 1829; w drugim wydaniu z dołączeniem dodatkowych artykułów w Warszawie w 1830, a także przedruki W. Billipa,
• „Nocleg w austerii”, komedioopera przetłumaczona z języka francuskiego, wydana w Warszawie w 1830,
• „Wujaszek z Ukrainy”, komedioopera w jednym akcie, wydana również w Warszawie w 1830, zainspirowana utworem E. A. Scribe i E. Mazères,
• „Powrót jenerała Dembińskiego” (wiersz) z Warszawy w 1831,
• „Powstanie narodu”, scena liryczna prezentowana na Teatrze Narodowym, z muzyką J. Elsnera, wystawiona i wydana w Warszawie w 1831, której autorstwo przypisywane jest również L. A. Dmuszewskiemu,
• „Głos… na zebraniu członków Gwardii Narodowej”, Warszawa 1831,
• „Jaka siła moralna zrządziła i prowadzi rewolucją Polski?”, rzecz przeczytana podczas obchodów miesięczna pamiątki powstania w dniu 29 lipca 1831, opublikowana w „Niepodległości” w 1831 oraz w odbitkach,
• „Cześć młodzieży polskiej” (wiersz) z Warszawy w 1831,
• „Nagroda dla pilnych i grzecznych dzieci”, Warszawa 1832,
• „Obrazy obyczajów i wspomnienia podróży” zebrane z najnowszych autorów i podróżników, Warszawa 1835,
• „Rodzicielski podarunek”, powieści i komedyjki w trzech językach: polskim, francuskim i niemieckim, Warszawa 1838,
• „Nauczycielka”, powieść z teraźniejszymi obrazami społecznymi, Warszawa 1857,
• „Przekleństwo matki”, opowiadanie oparte na rzeczywistych faktach, Warszawa 1858; kolejne wydania z Gródka Jagiellońskiego w 1912 i Płocka w 1935,
• „Obecne kwestie gospodarcze i przemysłowe”, Warszawa 1858,
• „Wspomnienia od 1806 do 1830 roku”, Warszawa 1858; następne wydania w Poznaniu w 1887, opracowane przez Z. Liberę, Warszawa 1959 w Bibliotece Pamiętnikarzy,
• „Satyryczne powieści i gawędy”, z różnymi wierszami i biografiami wydanymi w Warszawie 1859,
• „Nowe drogi”, opowiadanie i marzenie ziemianina (powieść), Warszawa 1859,
• „Pijak, czyli dwaj osadnicy”, powieść obyczajowa z Warszawy 1859,
• „Powieści, obrazy i zarysy oryginalne i naśladowane”, wydane w Gazecie Codziennej 1859,
• „Znakomitości tegoczesne”, zarysy z najnowszych źródeł, opublikowane w Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych w 1860,
• „Sprawa graniczna”, powieść z tegoczesnych zdarzeń, Warszawa 1860,
• „Dawne obyczaje i zwyczaje szlachty i ludu wiejskiego w Polsce i w ościennych prowincjach”, Warszawa 1860,
• „Historia powszechna opowiedziana w skróceniu”, z poglądem na religię, przemysł, handel i literaturę narodów, na podstawie C. Cantu, tom 1, zeszyt 1-3, Warszawa 1860-1861,
• „Uwagi nad edukacją publiczną” napisane przez dawnego ucznia szkół wojewódzkich i Uniwersytetu Warszawskiego, opublikowane w „Pszczole” w 1861,
• „Historia święta Starego i Nowego Testamentu opowiedziana w skróceniu”, Warszawa 1861; kolejne wydania z 1863 i 1865,
• „Krótki zbiór historii polskiej opowiedzianej według najnowszych źródeł historycznych”, Warszawa 1862; następne wydania poprawione i uzupełnione,
• „Wykład nauki czytania, pisania i rachunków dla użytku nauczających w ochronach i szkółkach wiejskich”, z dołączeniem powiastek i przysłów polskich oraz tablic liter, Warszawa 1862,
• „Powiastki dołączone do wykładu nauki czytania, pisania i rachunków”, Warszawa 1862,
• „Przysłowia polskie”, Warszawa 1862,
• „Pierwsze wojny krzyżowe”, razem z krótką wiadomością o następnych, Warszawa 1862,
• „Wiejskie pogadanki niedzielne”, Warszawa 1862,
• „O wydawnictwie warszawskim”, opublikowane w Przeglądzie Europejskim Naukowym, Literackim i Artystycznym w 1863 roku, tom 3,
• „Gospodarstwo domowe włościan polskich”, autorstwa obywatela ziemskiego, Warszawa 1863,
• „Opowiadania starego nauczyciela”, Warszawa 1863,
• „Nauka prozy, poezji i zarys piśmiennictwa polskiego”, w trzech częściach, Warszawa 1864,
• „Krótki zbiór historii Starego i Nowego Testamentu”, Warszawa 1864,
• „Wspomnienia literackie z dawnych czasów”, Biblioteka Warszawska 1866, tom 3,
• „Nauka gospodarstwa wiejskiego na małych udziałach gruntu, dla użytku włościan”, Warszawa 1867,
• „Meksyk opisany pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym”, Warszawa 1867,
• „Poczciwość i praca, czyli historia biednej sieroty…”, Warszawa 1868,
• „O życiu i pismach Kazimierza Brodzińskiego”, Biblioteka Warszawska 1870,
• „Znakomici literaci z okresu od 1800 do 1830 roku”, Kłosy 1871, tom 12,
• Pamiętniki, rękopis niedokończony (informacja K. W. Wójcickiego).

Dodatkowo, wiele artykułów i mniejszych dzieł Dmochowskiego ukazało się w różnych czasopismach oraz zbiorach takich jak Biblioteka Polska, Biblioteka Warszawska, Gazeta Codzienna, Kłosy, Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych, oraz wielu innych.

Przekłady

Dmochowski również brał udział w tłumaczeniach różnych dzieł literackich. Jego najważniejsze przekłady to:

• A. V. Arnault: „Mariusz w Minturnie”, tragedia w trzech aktach, wystawiona w Warszawie 19 listopada 1819, fragment opublikowany w Tygodniku Polskim w 1819 roku, tom 4; całość wydana w Warszawie 1821,
• Molière: „Urojona niewierność”, komedia w trzech aktach, wystawiona w Warszawie 19 listopada 1819, wydana w Warszawie 1821,
• Molière: „Natręty”, komedia w dwóch aktach, wystawiona 5 sierpnia 1820, fragment w Wandzie z 1820, tom 1; całość wydana w Warszawie 1821 (przeróbka),
• Molière: „Kto się kocha, ten się kłóci”, komedia w dwóch aktach, wystawiona w Warszawie 15 grudnia 1820, wydana w Warszawie 1820, współtłumacz: D. Lisiecki,
• Ch. V. d’Arlincourt: „Samotnik”, romanse, w skróconym tłumaczeniu, Warszawa 1821; wydania poprawione i rozszerzone w Warszawie 1822, 1825 i 1829,
• (J. Macpherson): „Gaul. (Poemat Osjana)”, opublikowany w Wandzie 1821, tom 2; kolejne wydania w książce ofiarowanej K. W. Wójcickiemu, Warszawa 1862,
• J. Racine: „Andromaka”, wystawiona w Warszawie w marcu 1821, fragment w Wandzie 1821, tom 1; całość wydana zgodnie z poz. 11, cz. 1,
• Voltaire: „Zaira”, fragment w Wandzie 1821, tom 3; całość zgodna z poz. 11, cz. 2,
• P. Henares: „Powietrze w Barcelonie, czyli ostatnie listy dwojga kochanków”, wydane w Madrycie… na polski język przełożone, Warszawa 1823,
• W. Scott: „Ryszard Lwie Serce w Palestynie”, rodzimy romans historyczny, tomy 1-3, Warszawa 1826.

Jego prace w zakresie przekładów obejmowały również wiele zbiorów, m.in.: „Pisma wierszem” w dwóch tomach, Warszawa 1827, „Guy Mannering, czyli astrolog” W. Scotta w tomach 1-4, Warszawa 1827; „Narzeczona z Lammermooru” W. Scotta w tomach 1-3, Warszawa 1828 oraz wiele innych. Tłumaczył także dzieła H. Balzaca, C. Dickens’a oraz dzieła literatury hiszpańskiej i włoskiej.

Prace edytorskie

Dmochowski był także uznawanym edytorem i współpracował przy wielu ważnych wydaniach literackich, w tym:

• „Pisma rozmaite…, tłumacza Iliady” w 1826 roku w dwóch tomach,
• Dzieła F. D. Kniaźnina w tomach od 1 do 7, wydane w Warszawie w latach 1828-1829, Biblioteka Narodowa, oddział I-III,
• „Wybrane romanse” W. Scotta, wydane w oddziałach I-III w latach 1828-1830,
• „Ivanhoe, czyli powrót krzyżowca” W. Scotta w czterech tomach, Warszawa 1829,
• Dzieła F. Zabłockiego w tomach 1-6 w latach 1829-1830, Biblioteka Narodowa, oddział III-IV,
• „Wspomnienia Sycylii” L. C. A. Forbina, Warszawa 1830,
• „Podróż do Hiszpanii” E. F. Lantiera w dwóch tomach, Warszawa 1830,
• Powieści historyczne w dwóch tomach autorstwa F. K. Van-der-Velde, Warszawa 1830,
• „Żywoty sławnych Polaków” w pięciu tomach w Warszawie w roku 1830 oraz wiele, wiele innych.

Listy

Dmochowski prowadził także korespondencję, z której zachowały się niektóre listy:

• List z 1831 roku, przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 6233/III,
• Dwa listy do K. Koźmiana z roku 1839 oraz jeden bez daty, dostępne w Bibliotece PAN Kraków, sygn.: 2031, t. 2, k. 137-138; 2063, k. 139,
• Listy od K. Koźmiana, D. Lisieckiego, A. E. Odyńca oraz innych osób, które również znajdują się w Bibliotece PAN Kraków, sygn. 716, 717.

---

Oceń: Franciszek Salezy Dmochowski

---