Edward Rühle

---

Młodość

Edward Rühle przyszedł na świat w rodzinnym domu, którego właścicielem był Wilhelm, rymarz z uznanym statusem, oraz Joanna Paulina z Geyerów. Jego dzieciństwo przypadło na trudne czasy, ponieważ przeżył dramatyczne wydarzenia związane z wybuchem I wojny światowej oraz bolesne lata tułaczki, które spędził z rodziną w głębi Rosji, na Uralu. Od najmłodszych lat fascynował się naukami przyrodniczymi. Wspominał potem, że pod wpływem książek z Macierzy Szkolnej, które otrzymał z Moskwy, z zakresu terenoznawstwa, podejmował próby rysowania map i planów w otoczeniu uralskiej przyrody. Niestety, po powrocie do kraju, historia odebrała mu pamiątkowy, ręcznie stworzony plan okolicy, co musiało być dla niego dużym rozczarowaniem.

W 1925 roku, jego talent sportowy ujawnił się podczas zawodów, kiedy zdobył tytuł wicemistrza Polski w maratonie, osiągając czas 3:51:13. Po powrocie z zesłania do Warszawy, kontynuował swoją edukację w Gimnazjum im. M. Reja, gdzie w 1926 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Niedługo po tym postanowił rozpocząć studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, wybierając ze specjalizacji geomorfologię oraz geologię czwartorzędu.

W ramach swojego kształcenia, Edward Rühle miał szczęście znaleźć się pod opieką wybitnych profesorów, takich jak Stanisław Lencewicz i Jan Lewiński, którzy znacząco wpłynęli na jego rozwój naukowy. Dzięki swojej pracowitości, przyciągnął uwagę profesora Lencewicza, który już na wczesnym etapie studiów zaprosił go do swojej ekipy badawczej. W 1927 roku rozpoczęli wspólnie badania na Polesiu, skupiając się na geologicznych badaniach zachodniej części tego regionu. Działania te obejmowały zarówno badania, jak i dokumentację fotograficzną, a projekt realizowany był dla Biura Melioracji Polesia aż do 1931 roku.

Tuż przed zakończeniem studiów, Edward opublikował swoją pierwszą rozprawę naukową w 1930 roku pod tytułem „Użycie ziemi i rozmieszczenie ludności na zachodnim Polesiu”. Ukończenie studiów miało miejsce w 1931 roku, kiedy to uzyskał dyplom magistra filozofii za pracę nateam Morfologia i geologia wzgórz w dorzeczu górnej Prypeci, która została opublikowana w 1933 roku.

Okres międzywojenny

Kiedy w latach 30. XX wieku trudności gospodarcze znacząco wpłynęły na działalność Biura Melioracji Polesia, Edward Rühle znalazł zatrudnienie w Głównym Urzędzie Statystycznym, gdzie pracował jako referent kartograficzny w latach 1932–1936. W tym samym roku opublikował swoje studium dotyczące geologii i geomorfologii okolic jeziora Hańcza, które zawierało elementy takie jak batymetria oraz szczegółowy opis osadów dennych jeziora.

Rüble kontynuował sporadyczne badania na Polesiu, współpracując z Wołyńskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk, a w 1937 roku także z Państwowym Instytutem Geologicznym. Wyniki tych badań zostały zebrane i podsumowane w rozprawie zatytułowanej „Utwory lodowcowe w zachodniej części Polesia Wołyńskiego”, która umożliwiła mu uzyskanie stopnia doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1939 roku, z Eugeniuszem Romerem jako promotorze.

W latach 1937–1938 działał jako redaktor Rocznika Ziem Wschodnich, gdzie dzielił się swoimi analizami i badaniami. Połowa roku 1938 przyniosła mu kolejne zmiany zawodowe, gdy to E. Rühle rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Geologicznym. Tam dołączył do badawczej Grupy Wołynia, Podola i Polesia, która znajdowała się pod kierownictwem Zbigniewa Sujkowskiego. Rühle był odpowiedzialny za wykonanie zdjęcia geologicznego dla wyznaczonego arkusza Kołki oraz opracowanie geologicznej mapy w skali 1:100 000.

Jednakże jego prace zostały przerwane przez wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 roku. W tym samym roku pojawiła się jego publikacja „Morfologia glacjalna dorzecza Czereku Bałkarskiego w Środkowym Kaukazie”, której materiały zbierał zarówno w Polsce, jak i w Moskwie.

Okupacja niemiecka 1939–1945

W trakcie niemieckiej okupacji Edward Rühle ponownie przybył do Warszawy. W latach 1939–1944 pełnił funkcję geologa w Aussenstelle des Reichsamtes für Bodenforschung, czyli Oddziale terenowym Urzędu Rzeszy do Badań Ziemi, który był dawnym Państwowym Instytutem Geologicznym. Jego prace koncentrowały się na badaniach geologicznych związanych z czwartorzędem, opracowując próbki pochodzące z licznych wierceń, które odbywały się w tym czasie.

Rühle angażował się również w działalność podziemną. Już w pierwszych dniach 1940 roku, na rozkaz ppłk. Stanisława Thuna, znanego jako „Nawrot” lub „Leszcz”, będącego członkiem Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, rozpoczął gromadzenie map topograficznych. Na koniec roku 1940, z inicjatywy Rühlego, znanego także pod pseudonimem Gozdawa, została zorganizowana przy Biurze Finansów i Kontroli Komendy Głównej ZWZ komórka zajmująca się sprawami kartograficznymi. W latach 1940–1941 popyt na mapy topograficzne w podziemiu szybko wzrastał, osiągając w 1942 roku 20 000 arkuszy rocznie.

W 1942 roku, za sprawą tak zwanych cichociemnych, otrzymał 5 000 arkuszy map w skali 1:100 000, które były drukowane w Anglii, a także kilkaset map w skali 1:300 000, na których zaznaczone były szlaki kurierskie w Pirenejach. Aby sprostać potrzebom oddziałów ZWZ–AK na mapy, wykorzystywane były tajne magazyny, w których przechowywano mapy uratowane z przedwojennych księgarni wojskowych, a także te zakupione lub skradzione z niemieckich składnic. E. Rühle gromadził część z tych map w księgarni Gebethnera i Wolfa, mieszczącej się przy ulicy Krochmalnej, część w swoim własnym mieszkaniu, a także u swojej szwagierki, Heleny Radliczowej, oraz w PIG.

Wiosną 1943 roku, w wyniku reorganizacji armii podziemnej, powstało Szefostwo Służby Geograficznej Armii Krajowej, znane pod pseudonimem Schronisko. Na jego czele stanął ppłk. Mieczysław Szumański, pseudonim Bury, a Rühle objął stanowisko jego pierwszego zastępcy, zmieniając przy tym swoje pseudonim na Zawrat. Rozwój prac kartograficznych w Schronisku był powiązany z przygotowaniami do akcji Burza. W kwietniu 1943 roku Rühle otrzymał zadanie wydobycia z rąk niemieckich matryc do druku dobrze czytelnych map kolorowych, znajdujących się w magazynach Kriegskarten und Vermessungamt. Jego działania umożliwiły pozyskanie 5000 matryc map obejmujących obszar od Berlina po Berezynę oraz Dniepr, a na południu sięgających środkowego Dunaju.

Edward Rühle był także aktywny w sekcji wywiadu topograficznego konspiracyjnej służby geograficznej. Już latem 1940 roku został wysłany przez komisarycznego kierownika PIG w okolice Puław, Dęblina i Radomia, gdzie zajmował się wykonywaniem dokumentacji geologicznej. W tych rejonach Niemcy prowadziły wiele prac fortyfikacyjnych, co pozwoliło na stworzenie szczegółowej mapy fortyfikacji przyczółka Puławy-Dęblin, która natychmiast trafiła do dowództwa AK. W 1943 roku, w ramach planów związanych z akcją Burza, wykonywano zdjęcia mostów. Rühle osobiście przygotował około 100 różnych szkiców oraz planów obiektów militarnych. Uczestniczył również w powstaniu warszawskim, działając na terenie Śródmieścia i Starego Miasta. 1 września trafił do niemieckiej niewoli jako osoba cywilna i został skierowany do obozu w Pruszkowie, skąd po krótkim czasie dotarł do Krakowa. Na przełomie 1944 i 1945 roku, na polecenie Delegata Rządu w Londynie, przygotował opracowanie dotyczące znaczenia Ziem Wschodnich dla gospodarki Polski na konferencję pokojową.

Okres powojenny

W styczniu 1945 roku, po wyzwoleniu Krakowa, Edward Rühle podjął kroki, by wznowić działalność w Państwowym Instytucie Geologicznym. Zgłosił się on do dyrektora instytutu, prof. Karola Bohdanowicza, informując o swoim powrocie z urlopu, którego trwanie zostało przedłużone do 13 listopada 1939 roku. Wkrótce po przybyciu do Warszawy, Rühle zaczął badać stan gmachów PIG i, niestety, odkrył, że budynki oraz zgromadzone tam księgozbiory i archiwa uległy poważnym zniszczeniom w wyniku wojny. Działając w obronie zachowanych materiałów, zainicjował decyzję o pozostawieniu w stolicy niewielkiej grupy pracowników, których zadaniem miało być uporządkowanie ocalałych resztek oraz koordynacja działań związanych z odbudową tych obiektów.

W marcu 1945 roku państwowy instytut został reaktywowany, a jego siedziba przeniesiona do Krakowa, gdzie pozostał do momentu pełnej odbudowy warszawskich gmachów. Rühle objął rolę pełnomocnika dyrektora w sprawach odbudowy, a później został jego zastępcą. Dzięki poparciu Ministerstwa Przemysłu, w szczególności ministra Hilarego Minca, latem tego samego roku instytut przystąpił do prac odbudowujących. W listopadzie 1946 roku dyrekcja z Krakowa przeniosła się do prawie ukończonego gmachu w Warszawie, a Rühle otrzymał nominację na wicedyrektora Instytutu, funkcję, którą sprawował do połowy 1949 oraz ponownie w roku 1953. Jego wysiłki doprowadziły do zorganizowania w 1947 roku Wystawy Ziem Odzyskanych.

W okresie powojennym E. Rühle stworzył podstawowe elementy nowoczesnej struktury instytutu, w tym bibliotekę, archiwum opracowań, archiwum wierceń oraz muzeum. Ponadto zainicjował powstanie redakcji wydawnictw, pracowni kreślarskiej i rysowni, co doprowadziło do utworzenia Wydawnictw Geologicznych. W Krakowie zaprezentował projekt Przeglądowej mapy geologicznej Polski w skali 1:300 000, obejmującej w sumie 28 arkuszy. Jako główny koordynator, nadzorował cały proces przygotowania i publikacji mapy w latach 1946–1955, co zapoczątkowało również wydawanie map tematycznych w tej samej skali, w tym geofizycznych i geologiczno-inżynierskich.

Rühle uruchomił wydawanie Materiałów Archiwum Wierceń oraz wznowił przedwojenne wydawnictwa, takie jak Biuletyn oraz Prace Państwowego Instytutu Geologicznego. W latach 1957–1969 był członkiem zespołu redakcyjnego Kwartalnika Geologicznego, miesięcznika PIG. Dodatkowo, od marca 1975 do lutego 1988 pełnił funkcję redaktora naczelnego Przeglądu Geologicznego, a w latach 1978–1985 kierował Komitetem Redakcyjnym Wydawnictw Komitetu Badań Morza PAN. Jego dorobek obejmował wiele publikacji i map, w tym 20 map autorskich, 86 współautorskich oraz 60 redaktorskich, a także ponad 270 artykułów związanych głównie z geologią czwartorzędu.

W 1954 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1964 profesora zwyczajnego i był promotorem sześciu doktorów, w tym Józefa E. Mojskiego, Sylwestra Skompskiego, Andrzeja Bera, Feliksa Pieczki, Władysława Słowańskiego i Genowefy Kotlickiej, wszyscy związani byli z instytutem. Rühle pełnił również różnorodne kierownicze funkcje w PIG, w tym wicedyrektora ds. naukowych i dyrektora naczelnego, mając ogromny wpływ na rozwój instytutu, aż do momentu odejścia na własną prośbę w 1966 roku, po czym zajął się pracą naukową. W 1979 roku przeszedł na emeryturę, natomiast w latach 1981–1988 przewodniczył Radzie Naukowej PIG.

Członek wielu gremiów opiniodawczych, Rühle współpracował z Kolegium i Radą Naukowo-Techniczną Centralnego Urzędu Geologii, a także z Rada Nauki i Techniki. W latach 1968–1970 był wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych, a od 1969 do 1979 wiceprzewodniczącym Komitetu Nauk Geologicznych PAN. Również był wiceprzewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Kongresu INQUA oraz reprezentował Polskę na trzech międzynarodowych kongresach geologicznych. Jego osiągnięcia i działalność naukowa zostały docenione, zdobywając miano członka honorowego Polskiego Towarzystwa Geologicznego oraz stowarzyszeń geologicznych w ZSRR, Czechosłowacji i Węgier.

Edward Rühle pozostawił po sobie imponujący dorobek, a lista jego publikacji naukowych liczy około 300 pozycji. Spoczął na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie, w alei 58, grób 35.

Ordery i odznaczenia

Edward Rühle został uhonorowany wieloma orderami i odznaczeniami, które uznają jego wkład w rozwój i obronność kraju. Poniżej znajduje się zestawienie tych wyróżnień:

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1964),
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1977),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1960),
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1947),
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (1943),
• Warszawski Krzyż Powstańczy (1983),
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974),
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984),
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (23 maja 1955),
• Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1981),
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1977),
• Złota odznaka „Za zasługi w dziedzinie geodezji i kartografii” (1983),
• Złota odznaka honorowa „Zasłużony dla polskiej geologii” (1970),
• Odznaka honorowa „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1982),
• Odznaka „Zasłużony Geolog Mongolskiej Republiki Ludowej” (Mongolia, 1966).

Te odznaczenia odzwierciedlają nie tylko jego oddanie, ale również wpływ na różne dziedziny, w których działał.

Nagrody

Edward Rühle jest osobą, która zdobyła szereg uznanych nagród w swoim życiu zawodowym. Oto niektóre z nich:

• Specjalna nagroda Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego za opracowanie sześciu map z terenu zachodniego Polesia w 1929 roku,
• Nagroda Państwowa II stopnia za działalność w dziedzinie kartografii geologicznej w 1955 roku.

---

Oceń: Edward Rühle

---