Chana Kryształ-Fryszdorf, znana również jako Hanka, to niezwykle ważna postać w historii żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Urodziła się w 1920 roku w Warszawie, a jej życie zakończyło się w 1989 roku w Nowym Jorku.
Jako uczestniczka powstania w getcie warszawskim, Chana odegrała kluczową rolę w walce przeciwko nazistowskiemu prześladowaniu Żydów. Jej odwaga i determinacja stały się symbolem oporu oraz walki o wolność w jednym z najciemniejszych okresów w historii ludzkości.
Życiorys
Chana Kryształ-Fryszdorf przyszła na świat w rodzinie żydowskiej, której ojciec był nauczycielem i członkiem Bundu. Młodość spędziła z rodziną w kamienicy przy ulicy Gęsiej 33. W okresie przedwojennym aktywnie uczestniczyła w życiu społecznym, będąc członkinią Socjalistiszer Kinder-Farband (SKiF) oraz Cukunftu. Jej edukację zakończyła w powszechnej szkole prowadzonej przez Centralną Żydowską Organizację Szkolną, a także wzięła udział w kursie krawiectwa organizowanym przez ORT.
W ciągu II wojny światowej, Chana wraz ze swoją rodziną została zmuszona do przeniesienia się do getta warszawskiego. Tam podjęła pracę przy ulicy Smoczej 8-10, w szopie Roericha. W tym czasie łączyła się z grupą bundowców powołaną przez Wewła Rozowskiego. Wkrótce przed wybuchem powstania w getcie, grupa Rozowskiego zajęła mieszkanie na szczycie kamienicy przy ulicy Nowolipie 56, gdzie produkowano m.in. butelki zapalające. To tam Chana poślubiła Gabrysia Fryszdorfa.
Gdy wybuchło powstanie, Chana uczestniczyła w walkach na ulicach: Smoczej, Nowolipie i Nowolipki. Po otoczeniu ich grupy przez Niemców, ukryła się na strychu przy ul. Nowolipki 43. Dzięki zasłonie ze strony Gabrysia, udało im się uciec. Dnia 8 maja 1943 roku, wraz z grupą około 30 bojowców, została wydostana kanałami z terenu getta przez Kazika Ratajzera. 10 maja dotarła na powierzchnię przy ulicy Prostej, skąd została przetransportowana ciężarówką do lasów w Łomiankach.
Chana kontynuowała walkę w partyzantce w lasach wyszkowskich aż do lipca 1944 roku. Następnie powróciła do Warszawy, gdzie ukryła się w mieszkaniu przy ulicy Rakowieckiej 24, w towarzystwie Janka Bilaka oraz później również Pniny Grynszpan i Dowa Sznipera. Po wybuchu powstania warszawskiego, właścicielka mieszkania zrezygnowała z ich schronienia. Na ulicy zostali pojmani przez Niemców i przewiezieni do siedziby Gestapo znajdującej się w alei Szucha. Chana i Pnina, razem z innymi kobietami, zostały zwolnione z rąk okupanta. We wrześniu 1944 roku Chana urodziła syna Gabriela.
Po zakończeniu powstania Kryształ-Fryszdorf opuściła Warszawę z grupą Polaków. Znalazła schronienie u polskiego chłopa, któremu powiedziała, że jest wdową po polskim żołnierzu. Po wojnie osiedliła się w Łodzi, a w 1946 roku przez Szwecję wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie osiedliła się w Nowym Jorku. Przez następne ponad trzydzieści lat pracowała jako sekretarka w Żydowskim Instytucie Naukowym (YIVO).
Upamiętnienie
Warto zwrócić uwagę, że nazwisko Chany Kryształ-Fryszdorf znajduje się na tablicy pamiątkowej, która jest umieszczona przy pomniku Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego, znajdującym się u zbiegu ulic przy Prostej 51 w Warszawie.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Ewa Serocka | Joachim Hempel (senator) | Michał Wawrykiewicz | Jerzy Bayer | Bogdan Krysiewicz | Jerzy Baumritter | Mieczysław Kazimierczuk | Stefan Janusz Bratkowski | Tadeusz Ropelewski | Saturnin Osiński | Marcin Wilczek | Zbigniew Sowa | Jan Adolf Banzemer | Andrzej Szaciłło | Józef Mateusz Birnbaum | Antoni Czarkowski | Edmund Kryger | Krystyna Budnicka | Józef Bendkowski | Marek KarpińskiOceń: Chana Kryształ-Fryszdorf