Aleksander Orłowski (malarz)

---

Życiorys

Artysta urodził się w niezbyt zamożnej rodzinie szlacheckiej. Wskutek trudnych warunków bytowych, rodzina Orłowskich wkrótce przeniosła się do Siedlec, gdzie jego ojciec zajął się prowadzeniem zajazdu lub karczmy. To właśnie tam Izabela Czartoryska została oczarowana jego malowidłami, które w wolnym czasie tworzył na ścianach karczmy. Orłowski przez dekadę uczył się od wybitnego malarza Norblina na dworze Czartoryskich. W 1793 roku wstąpił do wojska, a po pewnym czasie brał udział w insurekcji kościuszkowskiej. Po powrocie do Warszawy, ranny, kontynuował swoje edukacyjne starania.

Około 1799 roku nawiązał znajomość z księciem Józefem Poniatowskim i zaczął frequentować Pałac Pod Blachą. W 1802 roku udał się na Litwę, a następnie jego losy zaprowadziły go do Petersburga, gdzie zyskał tytuł malarza nadwornego księcia Konstantego. Książę ten zapewnił Orłowskiemu lokum w Pałacu Marmurowym oraz regularne wynagrodzenie. Artysta był zobowiązany do wykonania jednego obrazu miesięcznie dla dworu carskiego.

W Petersburgu często odwiedzał dom Marii Szymanowskiej, z którą odnalazł wspólne zainteresowania. Utrzymywał także bliskie kontakty z romantycznymi twórcami, takimi jak Adam Mickiewicz czy Walenty Wańkowicz. Oprócz pasji do romantyzmu, fascynował się również orientalizmem, co manifestował w strojach czerkieskich, gruzińskich i perskich, które zarówno kolekcjonował, jak i nosił.

W 1809 roku zdobył status akademika na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a od 1816 roku, jako jeden z pierwszych artystów w Rosji, zaczął używać litografii. Niestety, po wstąpieniu na tron Mikołaja I, Orłowski został zmuszony do zrezygnowania ze wszystkich zajmowanych stanowisk oraz do opuszczenia apartamentu w Pałacu Marmurowym. Razem z żoną i dziećmi osiedlił się na obrzeżach Petersburga.

W miarę upływu lat stan zdrowia artysty ulegał pogorszeniu. Mimo jego starań, car nie zaakceptował prośby o umożliwienie mu wyjazdu za granicę w celu leczenia. Ostatecznie Orłowski został pochowany na tzw. katolickiej drużce w luterańskiej części cmentarza Wołkowskiego, przeznaczonej dla innowierców.

Twórczość

Aleksander Orłowski, znany z różnorodności swojej twórczości, był artystą, który zdobył uznanie dzięki malarstwu olejnemu oraz licznej produkcji akwarel i gwaszów. W swoich pracach korzystał również z różnych technik rysunkowych, takich jak rysowanie piórem, kredą, ołówkiem oraz sepią. Pracując pod okiem Stanisława Norblina, zajął się tworzeniem autoportretów oraz portretów przedstawiających sarmackie typy ludzkie. Jego rysunki ukazywały życie szerszych warstw społecznych, w tym chłopów.

Orłowski był nie tylko malarzem, ale również miniaturzystą, a jego umiejętności graficzne przyczyniały się do jego popularności. W 1815 roku otrzymał zlecenie od księcia Konstantego dotyczące zaprojektowania mundurów dla armii Królestwa Polskiego. Cztery lata później nadzorował prace w Akademii Sztuk Pięknych, w ramach których projektowano mundury dla armii carskiej.

W Petersburgu, gdzie spędził znaczną część swojego życia, stworzył niezliczone dzieła, z których wiele zawierało tematy związane z scenami wojennymi, krajobrazami, ludowymi obyczajami oraz architekturą. Inspirował się także naturą ludzką, a jego portrety stanowiły próbę psychologicznej analizy pokazując osobowość portretowanych. Naruszał zasady akademickiego malarstwa, oddający się swobodzie artystycznej, co nadało jego dziełom uniwersalny charakter.

Wysoką biegłość w technikach rysunkowych można przypisać jego umiejętności w posługiwaniu się ołówkiem oraz węglem. Wraz z Orestem Kiprieńskim, Orłowski przyczynił się do wprowadzenia romantyzmu do rosyjskiej sztuki. Ten styl dominował w jego pejzażach, w których ukazywał zmagania człowieka z naturą, w tym z żywiołem morskim. Warto zaznaczyć, że wyprzedził chronologicznie motywy marynistyczne w dziełach Iwana Ajwazowskiego, największego rosyjskiego malarza tego nurtu.

Orłowski był także pod wrażeniem orientalizmu, co znalazło odzwierciedlenie w jego pracach. Na obrazach często pojawiały się postaci bandytów górskich, jeźdźców kozackich oraz przedstawicieli różnych ludów stepowych, takich jak Persowie, Kałmucy czy Kirgizi. Inspirację czerpał z ich egzotycznych strojów oraz urodzi. Inne popularne elementy jego twórczości to konie, burzowe niebo oraz drzewa pochylone pod wpływem wiatru, co dodawało dynamiki i dramatyzmu. W swoich dziełach wykorzystywał technikę nocnego oświetlenia, która przywoływała skojarzenia z pracami Rembrandta.

Po roku 1816 artysta zaczął rozwijać również swoje umiejętności graficzne, tworząc liczne litografie, które w 1827 roku uzyskały ochronę praw autorskich. Jego ryciny publikowane były w formie pojedynczych kart oraz albumów. Lata 20. XIX wieku to czas, gdy Orłowski skupił się na realizmie, wykorzystując technikę interieur, wskazując na sceny życia wiejskiego oraz miejskiego.

W jego dziełach często można zauważyć sceny uliczne z Petersburga, w tym przedstawienia sprzedawców, rzemieślników oraz robotników. W ramach relaksu artysta malował także karykatury, w których wyśmiewał kult mundurów, uwieczniając w nich arystokratów, wojskowych, artystów oraz znajomych. Jego satyry, skierowane przeciwko Katarzynie II oraz Pawłowi I, były starań uniknięcia konfliktów z ówczesnymi władzami.

Obrazy Orłowskiego można znaleźć w znaczących zbiorach w Anglii, Rosji oraz Polski, a w szczególności w Ermitażu w Petersburgu i Galerii Trietiakowskiej w Moskwie.

W literaturze

W twórczości Adama Mickiewicza, w szczególności w „Panu Tadeuszu”, odnajdujemy uwiecznioną postać Aleksandra Orłowskiego. Jego malarska dusza została pięknie uchwycona w słowach Telimeny, która z pasją podkreśla jego gust:

„Nasz malarz Orłowski, Przerwała Telimena, miał gust Soplicowski, (Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba, Że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba.)”

Orłowski, artysta spędzający swoje życie w Petersburgu, otoczony był dworskim splendor. Jego prace i szkice niezmiennie fascynowały, a ich piękno odzwierciedlało jego tęsknoty za Polską.

W dziełach Puszkin również pojawia się Orłowski, zachęcając go do tworzenia:

„Orłowski, bierz ołówek swój I prędko maluj noc i bój!”

Również Piotr Wiaziemski w 1838 roku złożył hołd temu malarzowi w wierszu, w którym wyraża podziw dla jego talentu:

„Twarz twej Rusi, dawnej, sławnej Któż przekazać był gotowy? Oddał ją, jak żywą, zdawna, Twój ołówek narodowy.”

Te fragmenty literackie ukazują nie tylko wartość artystyczną Orłowskiego, ale również jego emocjonalne związki z ojczystą ziemią, co czyni jego postać niezwykle mistyczną w polskiej kulturze.

Obrazy Orłowskiego (wybór)

W osiągnięciach Aleksandra Orłowskiego znajdują się liczne dzieła, które odzwierciedlają jego wszechstronny talent artystyczny. Oto niektóre z jego najbardziej znanych obrazów:

• Autoportret w kapeluszu, Muzeum Narodowe w Poznaniu,
• Autoportret w stroju wschodnim, Państwowe Muzeum Rosyjskie,
• Atak husarii,
• Bitwa wojska kościuszkowskiego z rosyjskimi o przeprawę na rzece,
• Bitwa pod Raszynem,
• Dwaj kozacy na koniach,
• Jeździec wschodni I,
• Karykatura architekta Giacoma Quarenghiego,
• Kirgizi, Muzeum Śląskie w Katowicach,
• Kozacy pułku atamańskiego,
• Kozak,
• Kozak na koniu,
• Krajobraz pod wodą w świetle księżyca,
• Krajobraz wiejski z trojką, Ermitaż,
• Nad brzegiem morza,
• Pejzaż morski,
• Portret wielkiego ks. Konstantego, Galeria Tretiakowska,
• Przemarsz wojska kościuszkowskiego,
• Rajtar na białym koniu,
• Rozbicie okrętu,
• Rzeź Pragi,
• Scena batalistyczna,
• Siedzący żołnierz,
• Ułan na koniu,
• Walka wojsk pancernych z Tatarami,
• Wzięcie Pragi.

---

Oceń: Aleksander Orłowski (malarz)

---